MAGA, MEGA και MEGLA

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 29 - 30/3/2025

Πείτε μου τώρα, πώς το αισθάνεστε; Ο κόσμος μας μικραίνει ή μεγαλώνει στην εποχή Τραμπ, των δασμολογικών πολέμων, των εμποδίων στη διακίνηση των αγαθών, των περιορισμών στις μεταναστεύσεις των πληθυσμών; Εδώ και σχεδόν σαράντα χρόνια ο κόσμος μεγάλωνε διαρκώς με τον τρόπο που επέβαλε η Δύση –για να είμαστε ακριβείς: οι ισχυρότεροι καπιταλιστές της Δύσης–, εξασφαλίζοντας αρχικά ότι μια συσκευή κινητού τηλεφώνου που παράγεται στην Καλιφόρνια ή θα βρίσκει ανεμπόδιστα αγοραστές στην Ευρώπη, την Ασία, τη Νότια Αμερική, αργότερα ότι η ίδια συσκευή μπορεί να κατασκευάζεται στην Κίνα, χωρίς να χρειάζεται να διασχίζει ωκεανούς και ηπείρους, ή να συναρμολογείται στην Ευρώπη, από φτηνό και πρόθυμο εργατικό δυναμικό που θα ερχόταν εδώ από τις φτωχές χώρες του παγκόσμιου Νότου. Αυτή η μακρά διεργασία που έκανε τον καπιταλισμό αληθινά παγκόσμιο και μοναδικό σύστημα παραγωγής και διακίνησης αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων και έδωσε στην αγορά τον θρόνο της οικουμενικής διακυβέρνησης, έκανε πραγματικά τον κόσμο πιο μεγάλο. Η ύστατη παγκοσμιοποίηση, παρά τις πολλές απεχθείς διαστάσεις της, άλλαξε τις ισορροπίες του πλανήτη, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους του προς την Ανατολή. 

Αλλά αυτή η μεγεθυντική παγκοσμιοποίηση, που έκανε τον κόσμο μεγαλύτερο και (τρομακτικά άνισα) πλουσιότερο, ταυτόχρονα συρρίκνωσε τη Δύση. Σε αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση του 19ου και του 20ού αιώνα, που μετέτρεψε με τη βοήθεια της αποικιοκρατίας χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ σε παγκόσμιες αυτοκρατορίες, με κτήσεις και οικονομικές ή στρατιωτικές βάσεις σε όλες τις θάλασσες και ηπείρους, υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα σε προτεκτοράτα αρχαίες και τεράστιες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, το τωρινό δεύτερο κύμα αντέστρεψε τους ρόλους. Οι επιχειρηματικές και πολιτικές ολιγαρχίες των ΗΠΑ και της Ευρώπης ανακαλύπτουν τώρα ότι έπεσαν θύματα της τεράστιας επιτυχίας τους να επιβάλουν σε όλον τον πλανήτη τον νεοφιλελευθερισμό ως μοναδικό πλαίσιο διαχείρισης της οικονομίας. Τα υποψήφια θύματά τους έγιναν τα ίδια μεγαλύτερα, ισχυρότερα, απαιτητικότερα. Οι BRICS είναι το σημαντικότερο προϊόν αυτής της αντιστροφής. 

Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε την πρόνοια να κάνει πολιτική και εύληπτο σύνθημα για τις ιθύνουσες τάξεις των ΗΠΑ το σημείο συναγερμού στο οποίο έχει βρεθεί οικονομικά η άλλοτε κραταιά υπερδύναμη. Το M.A.G.A. (Make America Great Again) εκφράζει την προσδοκία να ανακτήσουν οι ΗΠΑ το χαμένο έδαφος, να ξαναγίνουν μεγάλες, αλλά σε έναν κόσμο που αναγκαστικά θα γίνεται μικρότερος. Γιατί ο πόλεμος των δασμών, ακόμη κι αν δεν γενικευτεί και μονιμοποιηθεί, σημαίνει ότι θα χαθούν αγορές, θα υψωθούν εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών και υπηρεσιών και, τελικά, ότι κάθε χώρα ή ενιαίος οικονομικός χώρος θα πρέπει σε έναν βαθμό να κανιβαλίζει τον εαυτό του, την εγχώρια παραγωγή του, την εθνική αγορά και ζήτησή του. Είναι παράδοξο, αλλά ο Τραμπ υπόσχεται να κάνει μεγάλη την Αμερική συρρικνώνοντάς την. 

Αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, οφείλουμε να πούμε ότι ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος διδάξας σ’ αυτή την αναστροφή της παγκοσμιοποίησης. Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πρώτη η άλλοτε ατμομηχανή της, η Γερμανία, ανακάλυψαν καθυστερημένα ότι η εξαγωγή του νεοφιλελευθερισμού σε όλον τον κόσμο, η απαίτησή τους να έχουν πρόσβαση στους πόρους και στις αγορές όλου του πλανήτη, έχει συρρικνώσει τις ίδιες δραματικά. Η Γηραιά Ηπειρος, κοιτίδα του βιομηχανικού καπιταλισμού και εφαλτήριο της πρώτης μεγάλης παγκοσμιοποίησης, έχει γίνει σκιά του εαυτού της. Ακόμη και τα Χριστούγεννά της εξαρτώνται από την Ασία, όπως ο ηλεκτρισμός ή η θέρμανση εξαρτώνταν από τη Ρωσία. Αν το καλοσκεφτούμε, πριν από το τραμπικό MAGA, έχει υπάρξει το ευρωπαϊκό M.E.G.A. (Make Europe Great Aigain), με μία σχεδόν κυριολεκτική κήρυξη πολέμου στη Ρωσία, εκκινώντας από το 2014, και μια μεταφορική εναντίον της Κίνας, η οποία εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια στοχοποιείται ως ο υπ’ αριθμόν 1 εμπορικός και παραγωγικός αντίπαλος της Ε.Ε. Το MEGA είναι η υπόρρητη υπαρξιακή αγωνία της Ευρώπης, ότι η οικονομική παρακμή της είναι μη αναστρέψιμη. Ο Τραμπ και οι δασμοί του απλώς πρόσθεσαν ακόμη έναν λόγο αγωνίας για μεγαλύτερη συρρίκνωση και παραγωγική παρακμή. 

Αν μπουν όλοι στον πόλεμο εναντίον όλων, αν δηλαδή ο προστατευτισμός, οι δασμοί, οι φραγμοί στη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων, κυρίως μεταναστών, γίνει το βασικό μοντέλο πολιτικής στις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη, είναι βέβαιο ότι θα περάσουμε σε μια παράδοξη εποχή μικρομεγαλισμού: όλες οι κυβερνήσεις θα διακηρύσσουν ότι θέλουν κάνουν τις χώρες τους μεγάλες: MAGA οι ΗΠΑ, MEGA η Ε.Ε., προφανώς ΜaRGA η Ρωσία, MIGA η Ινδία, ίσως MaGGA η Γερμανία και ΜaFGA η Γαλλία – για την Αγγλία δεν το συζητάω, για το MAGA πρέπει να διεκδικήσει κοπιράιτ από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Αυτός ο παράδοξος μικρομεγαλισμός πιθανότατα θα έχει θύματα εντός κάθε χώρας αυτοπεριορισμένης στην εθνική ή περιφερειακή αγορά της. Οπως εύστοχα υπαινίσσεται ο Μιλάνοβιτς (βλέπε τη θυγατρική στήλη ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ), ό,τι χάνουν σε υπεραξία οι εγχώριες ολιγαρχίες από το εξωτερικό, θα προσπαθήσουν να το αναπληρώσουν στο εσωτερικό κάθε χώρας, εις βάρος των υποτελών τάξεων. 

Αλήθεια, τι χώρος και τι ρόλος μένει στον πλανήτη της «MAGIAS» για χώρες σαν την Ελλάδα; Με τι αρχικά θα πλασαριστεί στη νέα αγορά του μικρομεγαλισμού; Υποθέτουμε ότι ήδη κάποιοι σκέφτονται με ποια αρχικά θα διακηρυχθεί το διεκδικούμενο μεγαλείο; M.E.G.L.A., ας πούμε, σε αναγκαία διαφοροποίηση από το MAGA και το MEGA; Και πώς θα ερμηνεύαμε το παρεμβαλλόμενο «L»; Make Ellada Great Like America; Μπα. Make Ellada Great Like Alexander, που είναι κι ο απόλυτος σταρ της Ιστορίας; Θέλει ψάξιμο. Υπάρχει και το ρίσκο της σύγχυσης με τη «μέγκλα», λέξη της αργκό που αρχικά σημαίνει κάτι πολύ ωραίο και καλής ποιότητας, αλλά, όπως διαβάζω στον Ν. Σαραντάκο, κατά μία εκδοχή η «μέγκλα» προέρχεται από το Made in England, που είναι πολύ ταπεινωτικό, αν και σ’ έναν βαθμό ακριβές, για το νεοελληνικό κράτος. Και κατά μία άλλη, πιο επικίνδυνη, από το ποντιακό «μέγκλα», που σημαίνει πέος. 

Στα τέτοια μας, θα μου πείτε, ό,τι αρχικά θέλουμε θα διαλέξουμε για να στεγάσουμε το νέο εθνικό μεγαλείο. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ορισμένοι οικονομολόγοι, αναφέροντας ιστορικά παραδείγματα, πιστεύουν ότι οι μερκαντιλιστικές πολιτικές πρέπει απαραίτητα να συνοδεύονται από πολιτικές μεγαλύτερου εσωτερικού κρατικού ελέγχου και ρύθμισης. Αλλά αυτό σίγουρα δεν συμβαίνει με την τωρινή αμερικανική κυβέρνηση. Ο νέος συνδυασμός που προωθεί ο Τραμπ –αυστηρά ελεγχόμενη μετανάστευση σε συνδυασμό με ακραίο εγχώριο νεοφιλελευθερισμό και μερκαντιλισμό στο εξωτερικό– πιθανότατα θα προσελκύσει πολλούς στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία επίσης. 

Ο κόσμος εισέρχεται έτσι σε μια νέα εποχή στην οποία οι πλούσιες χώρες θα ακολουθήσουν μια ασυνήθιστη διττή πολιτική. Εχοντας εγκαταλείψει τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, θα προχωρήσουν τώρα ακόμη πιο σταθερά με ένα εγχώριο νεοφιλελευθερισμό.

Μπράνκο Μιλάνοβιτς, «Τι έρχεται μετά την παγκοσμιοποίηση» (από τον ιστότοπο jacobin.com. Ευγενική προσφορά του φίλου Σ.Σ.) 

Το πουγκί του Κυριάκου

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22-23/3/2025

 Για να είμαστε ειλικρινείς και ακριβείς, η εικόνα των ενοίκων του μεγάρου Μαξίμου και των λοιπών κυβερνητικών τιμαρίων δεν είναι αυτή του πανικού ενώπιον μιας κατάρρευσης. Το τέλος (δημοσκοπικά τουλάχιστον) της κυριαρχίας της Ν.Δ. και του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι δεδομένο, πιθανά και μη αναστρέψιμο. Είναι απίθανο να καλύψει την απόσταση που τον χωρίζει από τον εκλογικό θρίαμβο του 2023. Ομως δεν είναι αδύνατο να κρατήσει την επίδοση των ευρωεκλογών του 2024 (28,1%), που αναδεικνύει τη Ν.Δ. σε ρόλο κλειδούχου της διακυβέρνησης έπειτα από μια εκλογική αναμέτρηση που θα επιβεβαιώσει τον καταγραφόμενο σήμερα κατακερματισμό και ριζικό μετασχηματισμό του εγχώριου κομματικού γαλαξία με καταλύτη το κίνημα των Τεμπών.  

Οχι, δεν αποπνέουν πανικό η ρητορική, η γλώσσα του σώματος, κυρίως η επιθετική στάση απέναντι στους συγγενείς των θυμάτων, τους συντελεστές των τεράστιων διαδηλώσεων, τους πολίτες που στις (έστω επισφαλείς) δημοσκοπήσεις απαντούν σε συντριπτικά ποσοστά ότι βλέπουν συγκάλυψη από την κυβέρνηση. Η προκλητική άρνηση της κυβέρνησης για μια στοιχειώδη, έρευνα για την τραγωδία και το μπάζωμα, ο εξευτελισμός της κοινοβουλευτικής διαδικασίας (π.χ. στη θνησιγενή προανακριτική) σε δημόσια θέα, η εξαφάνιση ακόμα και των ελάχιστων αποχρώσεων συμπάθειας ή μεταμέλειας από κυβερνητικά στελέχη προς συγγενείς, θύματα και το μεγάλο θυμωμένο πλήθος, ο πολιτικός κυνισμός του κυβερνητικού θιάσου, όλα αυτά δεν δείχνουν πανικό. Χάθηκε η κυριαρχία -μ’ αυτό έχουν συμβιβαστεί-, αλλά όχι η αυτοκυριαρχία τους. 

Ποια είναι η βάση αυτής της αυτοκυριαρχίας; Ποια είναι η υλική πηγή της; Το πουγκί. Η πούγκα, που λένε και στα κυπριώτικα, η πούγκα στην οποία φυλάει ο πεζεβέγκης τα ριάλια του (βλέπε το σχετικό άσμα στη θυγατρική στήλη «ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ»). Οπου πεζεβέγκης (τουρκικής ή περσικής προέλευσης) είναι ο μαστροπός, ο προαγωγός, ο νταβατζής, αυτός που ελέγχει το χρήμα από την εκπόρνευση των θυμάτων του. Αλλά και κατ’ επέκταση ένας απατεώνας, ρουφιάνος ή παλιάνθρωπος, όπως θεωρεί ο δικός μας Ν. Σαραντάκος ότι είναι η επικρατούσα έννοια στην ελληνική χρήση της λέξης. Πάντως η σύνδεση πεζεβέγκη και χρήματος (ανεξαρτήτως προέλευσης) είναι αδιαμφισβήτητη. 

Η πούγκα του δικού μας πεζεβέγκη είναι, φρονώ, η βάση της πεποίθησης ότι δεν είναι χαμένο το παιχνίδι για το κυβερνών κόμμα. Οπως συνέβη και το 2023, λίγους μήνες μετά την τραγωδία που σόκαρε την Ελλάδα κι αντιμετωπίστηκε από την πλειονότητα όχι ως λάθος αλλά ως κρατικό έγκλημα, οι άφθονες ροές δημόσιου χρήματος που έφτασαν στους τελικούς αποδέκτες την κατάλληλη στιγμή -από τις ενισχύσεις της πανδημίας μέχρι τις αγροτικές επιδοτήσεις ή το τσουνάμι απευθείας αναθέσεων σε χιλιάδες επιχειρήσεις κάθε μεγέθους- συγκρότησαν ένα «κόμμα ικανοποιημένων» που έπνιξαν τον πόνο και την όποια δυσφορία τους στα ριάλια. Αλλοι στα λίγα, άλλοι σε συμπαθητικά ουρανοκατέβατα εισοδήματα, άλλοι σε πακτωλούς εκατομμυρίων από το δημόσιο ταμείο. Εξ ου και το δεύτερο σοκ μετά το έγκλημα στα Τέμπη. Το εκλογικό σοκ του 41%. 

Βεβαίως δύο χρόνια μετά αυτό το «κόμμα των ικανοποιημένων», ευκαιριακά συγκροτημένο και ασπόνδυλο, δεν υπάρχει πια. Οι ροές δημόσιου χρήματος έγιναν πιο στοχευμένες, η ακρίβεια έχει εξαερώσει τα συγκυριακά οφέλη που είχαν κάποια φτωχότερα μικρομεσαία στρώματα, η ανάπτυξη, για την οποία δικαίως επαίρεται η κυβέρνηση, ταΐζει μόνο τους πάνω ορόφους της κοινωνικής πυραμίδας, ούτε ψίχουλο δεν μένει για τους από τη μέση και κάτω. Στη θέση του «κόμματος των ικανοποιημένων» έχει διαμορφωθεί ένα στρώμα που έχει πραγματικά πλουτίσει από την πενταετή διακυβέρνηση Μητσοτάκη. Οχι ομοιόμορφα φυσικά, αλλά με κλιμάκωση που ξεκινά από τις παχυλές αμοιβές εξειδικευμένων μισθωτών στους ραγδαία αναπτυσσόμενους κλάδους και φτάνει στα ουσιαστικά αφορολόγητα μερίσματα των μετόχων από το πάρτι υπερκερδών στις εισηγμένες εταιρείες. 

Πόσο πλατύ είναι και ποιοι συνθέτουν αυτό το στρώμα, που είναι δυνητικά η πιο σταθερή κοινωνική συμμαχία της Μητσοτάκης Α.Ε. με συγκολλητική ουσία το χρήμα; Να το μετρήσουμε με ακρίβεια είναι αδύνατο. Μπορούμε όμως βάσιμα να εκτιμήσουμε ότι ένα ποσοστό περί το 20% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ίσως και λίγο παραπάνω, είναι αποδέκτες της μεγάλης αναδιανομής πλούτου από κάτω προς τα πάνω που έφερε η οικονομική πολιτική αυτής της κυβέρνησης. Ισως η πιο αθώα ένδειξη αυτής της μεταφοράς πλούτου είναι οι πωλήσεις αυτοκινήτων. Περίπου 150.000 καινούργια αυτοκίνητα τον χρόνο πουλιούνται από το 2020 και μετά και τη δυνατότητα να δαπανήσει κανείς κατά μέσο όρο 25.000 δεν την έχουν προφανώς οι μισθωτοί με μέσο καθαρό μισθό 1.100 ευρώ. Μια άλλη, αλλά διόλου αθώα ένδειξη είναι η τροφοδοτούμενη εκτίναξη στις τιμές των ακινήτων. Στην Ελλάδα των «πολυϊδιοκτητών» αρκετοί νοικοκυραίοι είδαν ακόμη και εγκαταλειμμένα χρέπια να διπλασιάζουν την εμπορική τους αξία ή να υπεραποδίδουν σε ενοίκια ή Airbnb. Επίσης το Χρηματιστήριο έχει ζεσταθεί για τα καλά. Νέοι παίκτες εισάγονται για να αντλήσουν χρήμα από την αναζωπυρούμενη απληστία του «λαϊκού καπιταλισμού» και παλιοί παίκτες, που «έλαμψαν» στο σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου το 1999 (σ.σ. θυμάστε τα σαπάκια της ΜΑΚΛΩ;) και αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν κακήν κακώς, επιστρέφουν σ’ αυτό σαν δολοφόνοι στον τόπο του εγκλήματος. Ο τζίρος αυξάνεται και δειλά δειλά αυξάνονται και οι κωδικοί. 

Ο κατασκευαστικός τομέας ζει νέες δόξες χάρη σε δημόσια έργα, η σύζευξή του με την ενέργεια και την «πράσινη μετάβαση» έχει εξελιχθεί σε ένα Ελντοράντο με αποδόσεις εγγυημένες από το κράτος. Ταλαντούχοι ιδρυτές start up που έφτιαξαν από μια εφαρμογή για κινητά γίνονται πλούσιοι μετά την εξαγορά τους από μεγαλύτερους ομίλους, οι εταιρείες πληροφορικής ζουν τον χρυσό αιώνα τους χάρη στο ευρωπαϊκό και κρατικό χρήμα που επιδοτεί τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τα data centers που διασπείρονται σε όλη τη χώρα, όπως οι ανεμογεννήτριες στα κορφοβούνια και τα φωτοβολταϊκά στα καμποχώρια, δίνουν δουλίτσες και δουλειές σε εκατοντάδες μικρούς εργολάβους, η δίψα για τεχνητή νοημοσύνη παντού απαιτεί τόση ενεργειακή ανοησία, ώστε χρειάζονται κι άλλα αιολικά κι άλλα φωτοβολταϊκά. 

Κι όλα αυτά μέχρι στιγμής έχουν επιτευχθεί με μόλις τα μισά λεφτά του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ, από τα οποία μάλιστα μόλις το 20% έχει φτάσει σε τσέπες ή τραπεζικούς λογαριασμούς. Τι θα γίνει αν μπουν και τ’ άλλα μισά στο πουγκί του Κυριάκου κι από εκεί καταλήξουν στις κατάλληλες τσέπες στον κατάλληλο εκλογικό χρόνο;

Μηδένα προ του τέλους μακάριζε, οίκτιρε ή κατάρου, που θα 'λεγε και ο Σόλων. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Αν είσαι κι αν δεν είσαι του δήμαρχου παιδί

Του δήμαρχου παιδί ω ω

Εγώ θα σε φιλήσω κι ας κάμω φυλακή

Τα ριάλια ριάλια ριάλια

Τα σελίνια μονά και διπλά

Τα μονόλιρα πεντόλιρα και πού 'ντα

Ο πεζεβέγκης που τα 'χει στη πούγκα ω ω

Εσύ 'σαι ο καθρέφτης, το καθαρόν γυαλίν

Το καθαρόν γυαλίν ω ω

Που φέγγει στην Ευρώπην και στην Ανατολήν

Τα ριάλια ριάλια ριάλια

Τα σελίνια μονά και διπλά

Τα μονόλιρα πεντόλιρα και πού 'ντα

Ο πεζεβέγκης που τα 'χει στη πούγκα ω ω...»

«Τα ριάλια», παραδοσιακό κυπριακό (μας το σύστησε ο Μιχάλης Βιολάρης τη δεκαετία του 1970). 

Ιδανικοί αυτόχειρες

Η Εφημερίδα των Συντακτών, στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ, 21/3/2025

 

 

«Ζευγάρι έπεσε από τον 3ο όροφο και σκοτώθηκε». Αυτή 46 χρόνων, ο σύντροφός της 50. Με βαρύ ιστορικό ψυχικής νόσησης. Ο πατέρας της 46χρονης εξομολογείται σε δημοσιογράφους ότι 20 χρόνια πάλευε με τους δαίμονές της η κόρη του, στο ψυχιατρείο γνώρισε τον επίσης νοσούντα σύντροφό της, αλλά μάλλον δεν έκαναν τη θεραπεία τους, δεν έπαιρναν τα χάπια τους. Ολα δείχνουν αυτοχειρία, ιατροδικαστής κι αστυνομία αποκλείουν το ατύχημα ή εγκληματική ενέργεια τρίτου. Ο γδούπος των σωμάτων που ξάφνιασε τους λαϊκατζήδες που στήναν πάγκους, αξημέρωτα, σ’ έναν δρόμο στου Ζωγράφου δεν άφησε αμφιβολίες. Ολα δείχνουν αυτόβουλο άλμα στο κενό.  

Τι συνέβη στα μυαλά αυτών των ανθρώπων; Τι βασάνιζε τους ύπνους και τους ξύπνιους τους, άλλοτε παρέα με τα φάρμακα κι άλλοτε χωρίς αυτά; Αυτό ίσως μόνο οι γιατροί που τους παρακολουθούσαν μπορεί να το εικάσουν, ή οι ψυχοθεραπευτές τους, αν έβλεπαν κάποιους. Ομως επειδή κάθε ψυχικό νόσημα είναι εντελώς ατομικό, όπως πιστοποιούν οι ψυχίατροι, και κάθε διάγνωση που αποδίδει σε έναν άνθρωπο μια «ετικέτα» κάτω από την οποία υπάρχουν δεκάδες συμπτώματα, συχνά αντιφατικά και αλληλοαναιρούμενα, υπάρχει ένα ερώτημα για την απόφαση αυτού του ζευγαριού να «αποδράσει» μαζί. Εδώ, εκτός από ψυχοπαθολογία, υπάρχει και ανθρώπινη βούληση. Το «μαζί» κάνει τη διαφορά.
Δεν μου ασκεί καμιά γοητεία η αυτοχειρία, δεν είμαι πεισιθάνατος, δεν έχω αυτοκτονικό ιδεασμό, δεν πιστεύω σε «ιδανικούς αυτόχειρες», αλλά η ιδέα πως δυο άνθρωποι που έχουν συγχρονιστεί στη ζωή αποφασίζουν να συγχρονιστούν και στον θάνατο αποκαλύπτει έναν δεσμό βαθύ. Ετσι τουλάχιστον προτιμώ να πιστεύω.  

Θυμάστε την «Αγάπη», του Μίκαελ Χάνεκε (2012); Ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν πνίγει την Εμανουέλ Ριβά για να την απαλλάξει από τον πόνο και την αφασία. Κι ύστερα, την ακολουθεί στο επέκεινα. Φόνος, αυτοκτονία, ή απλώς αγάπη;

Η ειρήνη τους, θανατηφόρα σαν πόλεμος

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 15-16/3/2025

Ολα τα στερεότυπα της ιστορίας (ή της μυθ-ιστορίας) για τη σχέση πολέμου και ειρήνης φαίνεται να αποκτούν υπόσταση στη γεωπολιτική συγκυρία που έχει διαμορφώσει η κυριαρχία Τραμπ στην παγκόσμια σκακιέρα. Ο Κλαούζεβιτς έχει φυσικά την τιμητική του. Ξέρετε, με τα γνωστά τσιτάτα, «πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα» ή το ακόμη δημοφιλέστερο στην ηγεσία της Δύσης «αν θέλεις ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο», που είναι ό,τι διασώζεται στον καθημερινό λόγο από τις 400 και πλέον σελίδες του εγχειριδίου «Περί πολέμου», αν και κλεμμένο εν μέρει από τον Πλάτωνα, τους Λατίνους (si vis pacem para bellum) ή τον αρχαίο Κινέζο στρατηγό Σουν Τσου. 

Βεβαίως, στις σοφίες του Πρώσου στρατηγού του 19ου αιώνα εμείς ως περήφανοι νεοέλληνες μπορούμε να αντιτάξουμε τον κατά 25 αιώνες προγενέστερο δικό μας Ηράκλειτο, με το δικό του διάσημο τσιτάτο «πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς» - ευτυχώς από τον θαυμαστό Ιωνα φιλόσοφο μόνο «κουότς» έχουν διασωθεί, διότι υποθέτουμε ότι η δική του σοφία θα απαιτούσε πολλές εκατοντάδες σελίδες. 

Ο Ηράκλειτος είχε ίσως την πιο ευρεία προσέγγιση στην έννοια πόλεμος. Κατά κάποιον τρόπο η διαλεκτική του ενέτασσε στον «πόλεμο» και την «ειρήνη», στον βαθμό που αυτήν τη συνθέτουν αντιθέσεις και συγκρούσεις πέρα από τις ένοπλες αναμετρήσεις, αντιθέσεις που υπάρχουν στη φύση ή στις ανθρώπινες κοινωνίες, ως μάχες επιβίωσης, επιβολής ή ταξικής κυριαρχίας. Δεν ξέρω αν ο Τραμπ έχει διαβάσει εσχάτως Ηράκλειτο, Κλαούζεβιτς ή Σουν Τσου, όμως η απαίτησή του να επιβάλει ειρήνη στην Ουκρανία κηρύσσοντας πόλεμο εναντίον όλων και απαιτώντας από τους πάντες να προετοιμάζονται για πόλεμο δείχνει μια βαθιά αφομοίωση της διαλεκτικής σκέψης του Ιωνα φιλοσόφου. Ισως ακόμη ο πλανητάρχης να έχει ρίξει και μερικές κλεφτές ματιές στον Μπρεχτ, πριν διατάξει να εξαφανιστεί από κάθε δημόσια βιβλιοθήκη: «Η ειρήνη τους και ο πόλεμός τους/ μοιάζουν όπως ο άνεμος κι η θύελλα. /Ο πόλεμος γεννιέται απ’ την ειρήνη τους/… ο πόλεμός τους σκοτώνει /ό,τι άφησε όρθιο η ειρήνη τους», έγραφε ο Μπρεχτ προφητικά το 1939 στο «Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου», αν και ο Τραμπ και οι άλλοι ηγέτες της Δύσης δοκιμάζουν να αντιστρέψουν τη σειρά: Η ειρήνη τους μπορεί να σκοτώσει ό,τι έχει αφήσει όρθιο ο πόλεμος. Η ειρήνη τους μπορεί να εξελιχθεί εξίσου θανατηφόρα με τον πόλεμό τους. 

Εχει κάποια υπερβολή αυτό; Ισως. Αλλά αν μιλήσουμε με όρους οικονομικούς, αυτό μπορεί να αποδειχθεί κυριολεκτικό, πέρα από την πλάκα για την (εννοείται) ανύπαρκτη σχέση του Τραμπ με τον Ηράκλειτο ή τον Μπρεχτ. Σχεδόν δύο τρισεκατομμύρια δολάρια (ή ευρώ) ετοιμάζονται να ρίξουν στο πηγάδι των εξοπλισμών οι άσπονδοι φίλοι στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ο Τραμπ ίσως αξίζει να κηρυχθεί «πατέρας» του ιδιόμορφου μιλιταριστικού φιλειρηνισμού, του φιλειρηνικού μιλιταρισμού ή της στρατοκρατικής ειρήνης -διαλέξτε νεολογισμό, βγάζω στη δημοπρασία τους όρους-, που εκφράζεται στην προσπάθειά του, ταυτόχρονα, να σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και να αυξήσουν στον θεό τις δαπάνες για όπλα οι χώρες του ΝΑΤΟ. Αυτή η υβριδική στρατηγική εκ πρώτης όψεως αντιστοιχεί στο ιστορικό κλισέ «αν θες ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο», αλλά υπηρετεί κυρίως την προσπάθεια βαθύτερης σύζευξης των αστέρων της Silicon Valley με τους μεγάλους παραγωγούς εξοπλισμών, σε ένα νέο στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα, πολύ τρομακτικότερο από αυτό για την ισχύ του οποίου ανησυχούσε και προειδοποιούσε το 1961 ο Αϊζενχάουερ. 

Υποτίθεται ότι αυτή η στρατηγική του Τραμπ απλώς «τσιγκλάει» και προσπαθεί να παρασύρει ως χρήσιμο ηλίθιο την ηγεσία της Ε.Ε. σε έναν μαραθώνιο πολεμικών δαπανών, αλλά ας αφήσουμε τις υποκρισίες, η ευρωπαϊκή ελίτ εδώ και πολύ καιρό προσπαθεί να στρατιωτικοποιήσει την ευρωπαϊκή οικονομία, η φλυαρία περί αυτονόμησης από την αμερικανική αμυντική κηδεμονία δεν εξυπηρετεί τίποτε άλλο από την πίεση να αγοράζουν κανόνια, φρεγάτες ή μαχητικά οι χώρες της Ε.Ε. από ευρωπαϊκά (γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά) μαγαζιά, η Ευρώπη έχει το δικό της στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα (παπούτσι από τον τόπο σου…), όπως η Ρωσία έχει στήσει το δικό της. Τελικά η Ουκρανία ήταν το ιδεώδες πρόσχημα για να πάρει ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός τ’ όπλο του. 

Εάν, λοιπόν, γύρω από τα σχέδια ειρήνευσης στην Ουκρανία, όποτε, όταν και αν οδηγήσει σε αυτήν το παιχνίδι Τραμπ και Πούτιν, στήνεται μια ολική επαναφορά στον προσοδοφόρο Ψυχρό Πόλεμο, με ένα «παραπέτασμα» που διασχίζει την ήπειρο των ολοκαυτωμάτων λίγο ανατολικότερα από το σκληρό σύνορο του 20ού αιώνα μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, τι ακριβώς περιμένει τους ανυποψίαστους Ευρωπαίους που καλούνται να προτάξουν τα στήθη τους στη «ρωσική αρκούδα» ή να θυσιάσουν πλούτο και μέλλον στην αυτονόμηση από την «αμερικανική αρκούδα» (διαλέξτε άλλο ζώο, ενδεχομένως τον αμερικανικό λευκοκέφαλο θαλασσαετό); Δεν έχουμε, δυστυχώς, την παραμικρή αμφιβολία ότι το χρήμα που θα ρεύσει στις φρεγάτες, στα μαχητικά, στα drones, στους σιδερένιους θόλους, στα δορυφορικά συστήματα παρακολούθησης και εντοπισμού, ενδεχομένως και σε μια αναζωπύρωση του πυρηνικού ανταγωνισμού, όπως προτείνει ο Μακρόν, φέρνει την Ευρώπη ξανά πιο κοντά από ποτέ σε ακόμη μια κρίση χρέους -κι ας πανηγυρίζουν ο Μητσοτάκης, ο Μακρόν και η Φον Ντερ Λάιεν για την εξαίρεση των εξοπλιστικών δαπανών από το Σύμφωνο Σταθερότητας- ή σε μια πολεμική ανάφλεξη ακόμη και κατά λάθος. 

Ο Dr. Strangelove του Κιούμπρικ κάτι έχει να μας πει γι’ αυτόν τον κίνδυνο. Κι αν κρίνουμε από τη στρατόκαυλη ψυχοστασία αρκετών ηγετών της Δύσης, κανείς δεν ξέρει πόσοι είναι διατεθειμένοι να πατήσουν το κουμπί, πιο ασυγκράτητοι ακόμη και από τον Κίμ της Β. Κορέας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

ΔΡΕΠΑΝΑΣ: Αγαπητέ Τρυγαίε, με την ειρήνη 

που ’καμες, τι καλά μας έχεις φέρει!

Ως χτες ούτε λεπτό δεν έδινε ένας,

δρεπάνι ν’ αγοράσει. Σήμερα όμως

πουλώ πέντε δραχμούλες το ένα. Ο φίλος,

τρεις δραχμές τους κουβάδες για τον κάμπο.

Κουβάδες και δρεπάνια, να, όσα θέλεις, 

χάρισμα πάρ’ τα εσύ. Δέξου και τούτα.

Πουλήσαμε πολλά, κι από τα κέρδη

σού τα κάνουμε δώρο για το γάμο.

ΤΡΥΓΑΙΟΣ: Ακουμπήστε τα χάμω και περάστε

μέσα για το τραπέζι. Μα έρχεται ένας

οπλοπώλης πολύ κατσουφιασμένος.

ΟΠΛΟΠΩΛΗΣ: Τρυγαίε, μ’ έχεις συθέμελα χαλάσει. 

Αριστοφάνη, «Ειρήνη» (Μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου)

Για τον Φώτη Πάλλα (1957- 2025)

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 10/3/2025

 

Στα ψιλά πέρασε η είδηση του αιφνίδιου θανάτου του, ζεστές αλλά λίγες οι αποχαιρετιστήριες αναφορές από φίλους και παλιούς συντρόφους του. Πριν από 45 χρόνια ήταν σταρ των αμφιθεάτρων και μάλιστα στην κορυφαία στιγμή του μεταπολιτευτικού φοιτητικού κινήματος, στις καταλήψεις του 1979-1980 που κατέληξαν σε πρωτοφανή νίκη των φοιτητών και ήττα της κυβέρνησης Ν.Δ., καθώς αναγκάστηκε να καταργήσει τη νομοθετημένη αυταρχική «μεταρρύθμιση» των ΑΕΙ.

Υπάρχει μια χαρακτηριστική φωτογραφία -φθαρμένη, θολή, από εφημερίδα της εποχής- που απεικονίζει τον Φώτη επικεφαλής μίας από τις πάμπολλες πορείες κατά του ν. 815: γροθιά υψωμένη κάτω από πανό με το σύνθημα «Ο αγώνας στα χέρια των φοιτητών. Υπογραφή: Συντονιστική Επιτροπή Καταλήψεων». Αυτό θυμίζει το μεγάλο ρήγμα που καταγράφηκε τότε στο φοιτητικό κίνημα και τον κλονισμό της ηγεμονίας της κοινοβουλευτικής Αριστεράς σε αμφιθέατρα και ΕΦΕΕ.

Ο Πάλλας ήταν ένας «φυσικός ηγέτης» των καταλήψεων. Το μεγάλο αμφιθέατρο της Νομικής βούλιαζε όταν μιλούσε όρθιος πάνω στα έδρανα, έχοντας απέναντί του όχι ΔΑΠίτες (περιθωριακή τότε η ΔΑΠ, σπανίως έκαναν εμφάνιση Δένδιας και άλλοι νυν επώνυμοι της Ν.Δ.), αλλά συνομήλικους αγκιτάτορες της ΚΝΕ, της ΠΑΣΠ, του Ρήγα, χαρισματικούς 20άρηδες που με άνεση (και απλουστεύσεις) πηδούσαν από τον ν. 815 στην ιρανική επανάσταση ή στη σινοβιετναμέζικη σύρραξη.

Ημουν με τους «απέναντι» στον Φώτη και στο πολύχρωμο ρεύμα που παρέσυρε όλη την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και προκάλεσε ρήγματα στην επίσημη Αριστερά, με πιο χαρακτηριστική τη διάσπαση του Ρήγα και τη Β' Πανελλαδική. Θυμάμαι τις ανοησίες με τις οποίες δαιμονοποιούσαμε τον Πάλλα και κάθε «αντίπαλο». Και αναρωτιέμαι πού χάθηκε ο ριζοσπαστισμός εκείνης της νιότης μας, που άλλοι τον μετέτρεψαν σε επαγγελματική ή πολιτική δεξιότητα, άλλοι τον έσβησαν από τα βιογραφικά τους κι άλλοι τον μεταβόλισαν σε μαχητικό, αν και ταπεινό, όχι θορυβώδη τρόπο ζωής. Ο Φώτης, ως μαχόμενος δικηγόρος, ανήκε στην τρίτη κατηγορία, όπως βεβαιώνουν όσοι τον παρακολουθούσαν στις δεκαετίες μετά το ηχηρό πέρασμά του από τα αμφιθέατρα. 

Το πλήθος, το λάθος και το πάθος

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 1-2/3/2025

 Οσες μολότοφ, όσα δακρυγόνα, όσοι κλεφτοπόλεμοι μπαχαλάκηδων-αστυνομίας κι αν στήθηκαν –ή απλώς εξελίχθηκαν λόγω συσσωρευμένης νεανικής οργής– για να γεμίσει η τηλεοπτική εικόνα και ν’ αντισταθμίσει τη συγκλονιστική εισβολή της κοινωνίας, της τεράστιας πλειονότητας της κοινωνίας, στον δημόσιο χώρο, στο προσκήνιο της δημόσιας, της πολιτικής, της οικονομικής, της κοινωνικής ζωής, δεν μπορούν να αλλάξουν τη ριζική στροφή που έγινε την Παρασκευή, 28/2/2025, δεύτερη επέτειο από το έγκλημα των Τεμπών. Το πλήθος των ανθρώπων που βγαίνουν κατά εκατομμύρια στους δρόμους και τις πλατείες για να πενθήσουν, να θυμώσουν, να κραυγάσουν, να απαιτήσουν τα αλλάζει όλα. 

Ποιοι συνθέτουν αυτό το πλήθος που έχει ξαφνιάσει –προφανώς και φοβίσει– την κυβέρνηση, αλλά και όλο το πολιτικό σύστημα; Ποιοι είναι αυτοί και αυτές, από οκτώ έως ογδόντα οκτώ ετών, που συγκινούνται από απλές λέξεις, οι οποίες όμως σηκώνουν όλο το βάρος της ανθρώπινης ιστορίας; Εννοιες όπως «αλήθεια», «οξυγόνο», «δικαιοσύνη», «κάθαρση»; Μπορούμε σαφώς να πούμε ότι όλα τα κοινωνικά στρώματα από τη βάση της ταξικής πυραμίδας μέχρι λίγο πάνω από το μέσον της βλέπουν στην υπόθεση των Τεμπών τη συμπύκνωση μιας μακρόχρονης κακοποίησης ολόκληρης της χώρας και των υποτελών κατοίκων της. Κι αυτό δεν είναι μια «θεωρία συνωμοσίας». Είναι η διάχυτη αίσθηση, αλλά κυρίως τα απτά αποτελέσματα, ότι έπειτα από δεκαετίες ευρωπαϊκής και εκσυγχρονιστικής εκπαίδευσής της, η «κακιά η χώρα» παραμένει ό,τι πιο κοντά στον ορισμό του αποτυχημένου κράτους. 

Ισως κανείς από τα εκατομμύρια που δεν χώρεσαν την Παρασκευή στο κέντρο της Αθήνας, στους δρόμους και στις πλατείες όλων των πόλεων της χώρας δεν θα χρησιμοποιήσει αυτές τις λέξεις, αυτές τις αφηρημένες έννοιες. Αλλά καθένας τους μπορεί να πει απλά: Είναι δυνατό στην εποχή των bullet trains να μην έχουμε ασφαλή σιδηρόδρομο; Είναι δυνατό η πρώτη έγνοια μιας κυβέρνησης ύστερα από ένα τραγικό δυστύχημα να είναι η αλλοίωση του χώρου και η συγκάλυψη των συνυπεύθυνων; Πώς στερείς από έναν χαροκαμένο γονιό το δικαίωμα να θάψει έστω κι ένα ελάχιστο μέλος του παιδιού του; Πού πηγαίνουν τα δισεκατομμύρια των κρατικών και ευρωπαϊκών επιδοτήσεων για τους σιδηροδρόμους; Τι νόημα έχουν οι λεπτομερείς ευρωπαϊκές οδηγίες αν δεν εφαρμόζονται; Γιατί οι κυβερνήσεις είναι πρόθυμες να δώσουν δεκάδες δισεκατομμύρια σε εξοπλισμούς, αλλά όχι για ασφαλείς δημόσιες υποδομές; Γιατί δεν αφήνουν τη Δικαιοσύνη ανεπηρέαστη να λειτουργήσει ως ύστατο καταφύγιο των αδικημένων και των αδυνάτων; Γιατί πίσω από κάθε μεγάλο έργο υπάρχει ένα τεράστιο σκάνδαλο ή ένα μεγάλο ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας; Γιατί οι κρατικές μυστικές υπηρεσίες να παρακολουθούν πολίτες, πολιτικούς, δημοσιογράφους, ακτιβιστές; Γιατί τα ισχνά εισοδήματα των πολιτών αφήνονται βορά στην «ελεύθερη αγορά»; Γιατί θεωρούνται αδιανόητα ο έλεγχος στις ανατιμήσεις ή η φορολόγηση των υπερκερδών της «απληστίας»; Πότε θα γίνει επιτέλους εφικτό ο υποψήφιος συνταξιούχος να παίρνει σε προβλέψιμο χρόνο τη σύνταξή του; Πότε θα σταματήσουν η υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου και ο μονόδρομος της ακριβής παραπαιδείας; 

Μπορεί να προσθέσει κανείς δεκάδες ερωτήματα στα παραπάνω, να στήσει ένα βουνό ερωτημάτων που αν απαντηθούν με διαφάνεια και ειλικρίνεια ένα προς ένα ελάχιστες από τις συνιστώσες του πολιτικού συστήματος θα μπορούν να σταθούν απέναντι στο θυμωμένο και απαιτητικό πλήθος. Αλλά σίγουρα αυτό που δεν μπορεί να σταθεί πια απέναντι στο πλήθος είναι το σύστημα Μητσοτάκη. Η «Μητσοτάκης Α.Ε.» έχει καταγραφεί πλέον στη μέση αντίληψη της κοινής γνώμης ως η χειρότερη συνεκδοχή της «κακιάς χώρας», ως επιτομή ενός «αποτυχημένου κράτους» με δυσαρεστημένους, μονίμως ριγμένους, σταθερά παραπλανημένους και απελπισμένους υπηκόους. 

Τα καύσιμα της παραπλάνησης, της ευφορίας και της προσδοκίας εξαντλήθηκαν. Η «μεγάλη συναίνεση» που είχε πετύχει η Ν.Δ. του Κυριάκου Μητσοτάκη, εισπράττοντας τη συσσωρευμένη δυσφορία από το δεκαετές μνημονιακό βασανιστήριο, έχει πλέον διαλυθεί. Το ίδιο και η ετερόκλητη κοινωνική συμμαχία που τον έφερε στην εξουσία το 2019 και τον διατήρησε το 2023, παρότι είχε προηγηθεί το έγκλημα στα Τέμπη. Μια συγκυριακή συμμαχία που περιλάμβανε από αποζημιωμένους αγρότες και ικανοποιημένους από την κρατική «στοργή» της πανδημίας μικρομεσαίους, μέχρι την αφρόκρεμα της επιχειρηματικότητας με την προνομιακή πρόσβαση στους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. 

Το πρώτο λάθος της «Μητσοτάκης Α.Ε.» στη διαχείριση της τραγωδίας των Τεμπών ήταν ότι υπερεκτίμησε την υπεροχή της έναντι των πολιτικών αντιπάλων της, το γεγονός δηλαδή ότι δεν έχει απειλητικό αντίπαλο εντός του Κοινοβουλίου που μπορεί με αξιώσεις να αμφισβητήσει την κυριαρχία της. Το δεύτερο μέγα λάθος είναι ότι υπερεκτίμησε τη συμμαχία και την υποστήριξη της οικονομικής ελίτ, που η αλήθεια είναι ότι περνά την καλύτερή της περίοδο εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια από άποψη ευκαιριών, πρόσβασης στον δημόσιο πλούτο και κερδοφορίας.

Ακόμη κι απ’ αυτή τη συμμαχία υπάρχουν πια ορατές και ηχηρές αποσκιρτήσεις. Το τρίτο μεγάλο λάθος, ίσως το πιο σημαντικό, του καθεστώτος Μητσοτάκη είναι ότι υποτίμησε τη δύναμη του μεγάλου πλήθους, την καταλυτική πολιτική επίδραση του πάθους του. Στην αρχή επιχείρησε να το φοβίσει, χαρακτηρίζοντάς το παράγοντα εκτροπής, αλλά το μόνο που κατάφερε είναι να το πεισμώσει και να το πολλαπλασιάσει ποσοτικά και ποιοτικά. Τελικά, το καθεστώς Μητσοτάκη έμεινε άφωνο, αμήχανο, βίαιο, σκατόψυχο απέναντι στο πλήθος, στο πάθος του και στο ισχυρό πολιτικό μήνυμά του. Γιατί αυτό το πλήθος είναι βαθιά πολιτικό, ακόμη κι όταν διεκδικεί το δικαίωμα της Αντιγόνης απέναντι στον σκληρό Κρέοντα.

Τι να σου κάνουν τώρα οι πέτρες, οι κρότου-λάμψης, οι μολότοφ και οι αύρες; 

ΚΙΜΠΙ 

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Μεγάλο ποτάμι φουσκωμένο,

η οργή του λαού,

κυλάει πάνω απ’ τα χωράφια,

ποιος τη σταματάει, ποιος τη σταματάει,

ποιος, ποιος τη σταματάει.

Κοιλάδα της Φουέντε Οβεχούνα,

το χέρι που σ’ έσπερνε,

τον κεραυνό τώρα κρατάει,

ποιος το σταματάει, ποιος το σταματάει,

ποιος, ποιος το σταματάει.

Αιώνες γονατισμένη από την πίκρα,

η ψυχή του λαού,

φτερούγες τώρα βγάζει κι ανεβαίνει,

ποιος τη σταματάει, ποιος τη σταματάει,

ποιος, ποιος τη σταματάει.

Γιώργος Μιχαηλίδης, Θάνος Μικρούτσικος, «Φουέντε Οβεχούνα» (πάνω στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Λόπε ντε Βέγκα)

Θάνατοι στα Λαρκοχώρια

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22-23/2/2025

Στις πλατφόρμες προβολής ταινιών και σειρών είναι εξαιρετικά δημοφιλείς οι σκανδιναβικές παραγωγές μυστηρίου που αντλούν την έμπνευσή τους από τη λογοτεχνική «παράδοση» του σκανδιναβικού νουάρ. Κατά κανόνα το μοτίβο είναι μια σειρά από φόνους που γίνονται σε κάποια επαρχιακή πόλη ή σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Σουηδίας, της Φινλανδίας, της Νορβηγίας, της Δανίας, ακόμη και της ολιγάνθρωπης Ισλανδίας, τους οποίους αναλαμβάνει να εξιχνιάσει ένας/μία αστυνομικός, συνήθως τσακισμένος/η ψυχολογικά από κάποιο προσωπικό δράμα, που όμως έχει αφήσει ανεπηρέαστο το αλάνθαστο ερευνητικό ένστικτό του/της. 

Πίσω από τους φόνους αποκαλύπτεται ότι υπάρχει κάποια ψυχικά διαταραγμένη προσωπικότητα, ένα σκοτεινό οικογενειακό μυστικό ή μια αλυσίδα μικρών και μεγάλων συμφερόντων που επιβουλεύονται την ηρεμία της αρμονικής τοπικής κοινωνίας, επιφανειακά ατάραχης μέσα στις απέραντες χιονισμένες εκτάσεις ή κάτω από τον αρκτικό ήλιο του μεσονυκτίου. Τις χαζεύεις αυτές τις σειρές, περνάει η ώρα με το ελαφρύ σασπένς τους. Αλλά μερικές φορές αναρωτιέσαι τι διάολο γίνεται σ’ αυτές τις μικρές, ήσυχες σκανδιναβικές κωμοπόλεις και πέφτει τόσο θανατικό, τόση συσσώρευση φονικών ενστίκτων. Μοιάζει σαν η καλπάζουσα φαντασία των σεναριογράφων να θέλει να σπάσει την επαρχιακή, πληκτική, αν και σχετικά άνετη ρουτίνα τους. 

Είναι παράδοξο που στην αστυνομική μυθοπλασία ο θάνατος είναι πάντα αποτέλεσμα μιας ακραίας συμπεριφοράς, περίπλοκων, σκοτεινών κινήτρων, αν και οι άνθρωποι -όσοι δεν καταφέρνουν να φτάσουν σε βαθιά γεράματα- πεθαίνουν από αρρώστιες, οικονομικές ταλαιπωρίες, κοινωνικές καταστροφές, έλλειψη πρόνοιας, εγκατάλειψη ή μοναξιά. Η συχνότητα και το είδος των μεμονωμένων θανάτων είναι πάντα συνάρτηση μιας συλλογικής και συνολικής «θνητότητας». Ο πόλεμος, η περιβαλλοντική καταστροφή, η οικονομική παρακμή ενός τόπου είναι βέβαιο ότι λειτουργούν «φονικά» στον πληθυσμό του, επιλέγοντας δαρβινικά τους πιο αδύναμους. Κι αν αυτό είναι προφανές στη γενοκτονία στη Γάζα ή στον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι λιγότερο προφανές για όσα συμβαίνουν στα «Λαρκοχώρια», στη Λάρυμνα και τ’ άλλα χωριά της Φθιώτιδας και των γειτονικών νομών όπου μένουν οι οικογένειες εκατοντάδων απολυμένων της μεταλλουργίας, οριστικά κλειστής εδώ και εφτά μήνες. 

Τα σωματεία της ΛΑΡΚΟ, που έχουν υποκαταστήσει κάθε διάσταση πρόνοιας και μέριμνας στη θέση τού εντελώς απόντος κράτους, το οποίο παράτησε την περιοχή κατά το ρητό «ψόφησε το βόδι μας, πάει η συγγένεια μας», έχουν αναγκαστεί να γίνουν και αναμεταδότες των κακών ειδήσεων από τις οικογένειες των πρώην εργαζόμενων. Ακόμη και το ξόδι κάθε απρόσμενης φυγής έχει ενταχθεί στον μηχανισμό αλληλεγγύης και επιβίωσης. 

«Τα σωματεία εκφράζουν τη βαθιά θλίψη για τον θάνατο του συναδέλφου μας Σεραφείμ Κ., γνωστού σε όλους ως "ο Μάκης ο πασταδόρος"» γράφουν στο τελευταίο αγγελτήριο για συνάδελφό τους που πέθανε πριν από λίγες μέρες. Για τον θάνατο του «Μάκη του πασταδόρου» δεν θα σταλεί κανένας ντεντέκτιβ στην περιοχή να ερευνήσει τα αίτια, ούτε κάποιος «ντόκτορ Χάουζ» θα κληθεί να διαπιστώσει τι προκάλεσε το εγκεφαλικό σε έναν άνθρωπο μόλις 49 ετών, πέντε μέρες μετά την απόλυσή του τον περασμένο Αύγουστο, στέλνοντάς τον στην εντατική για εφτά μήνες Κανείς δεν θα σταλεί να ελέγξει αν φταίνε τα παροπλισμένα μετά δεκαετίες ασθενοφόρα της ΛΑΡΚΟ για τον πολύτιμο χρόνο που χάθηκε μέχρι να φτάσει στο νοσοκομείο. Και φυσικά κανείς δεν θα ερευνήσει αν τα είκοσι και πλέον χρόνια που τροφοδοτούσε τα ηλεκτροκάμινα της μεταλλουργίας με «πάστα» είχαν κάποια συμβολή στο φράξιμο ή στην έκρηξη του μοιραίου αγγείου που «πάγωσε» τον εγκέφαλό του. Ο θάνατος του Μάκη είναι ένας θάνατος «φυσικός». Χωρίς σασπένς, χωρίς ντετέκτιβ, χωρίς ενόχους. 

Ο Μάκης είναι ο τέταρτος απολυμένος της ΛΑΡΚΟ που έχει πεθάνει από τον περασμένο Αύγουστο. «Τα σωματεία της ΛΑΡΚΟ εκφράζουν τη βαθιά θλίψη για τον θάνατο του συναδέλφου μας Σωτήρη Τ., γνωστού στα Λαρκοχώρια ως "Σκούρα"» ανέφερε ανάλογο αγγελτήριο πριν από μερικούς μήνες. Ο «Σκούρας» ήταν 52 χρόνων, με δύο παιδιά. Και είχε προηγηθεί ο 62χρονος Γιώργος Π., που δεν πρόλαβε να συμπληρώσει τον λίγο χρόνο δουλειάς στα προγράμματα της ΔΥΠΑ που απαιτούνταν μετά την απόλυση για να πάρει σύνταξη. «Ακακος γίγαντας» ήταν ο χαρακτηρισμός που του απέδιδαν οι συνάδελφοι και συγχωριανοί του. 

Υπάρχει και τέταρτος θάνατος, λυπάμαι που δεν τον εντοπίζω στο μεγάλο βιβλίο της «Λαρκοχώρας», στο άτυπο ληξιαρχείο που διατηρούν τα σωματεία όχι μόνο για τις διαμαρτυρίες, τις συνελεύσεις, τις πιέσεις, τις διαδηλώσεις, τις επαφές τους με τις κρατικές υπηρεσίες, αλλά και για τις μικρές και μεγάλες λύπες και χαρές της ζωής των εκατοντάδων νοικοκυριών που ζούσαν από τη μεταλλουργία και γύρω απ' αυτήν και τώρα οι ζωές τους σκορπίζονται στο κυνήγι μιας θέσης εργασίας. 

Στους εφτά μήνες από το λουκέτο και τις απολύσεις, στο «ληξιαρχείο» της «Λαρκοχώρας» καταγράφηκε μόνο μια γέννηση. Μία γέννηση έναντι τεσσάρων θανάτων. Αλήθεια, πού είναι οι πολιτικοί εκπρόσωποι να κραυγάσουν υστερικά για τη δημογραφική κρίση που αφανίζει τη χώρα; Εννοείται πως δεν θα διαπιστώσουν καμιά συνάρτηση με το κλείσιμο της μεταλλουργίας –«τι σχέση έχει τώρα το νικέλιο με το αν τα νέα ζευγάρια κάνουν παιδιά, ας τους δώσουμε από ένα πεντοχίλιαρο να δεις πώς θα πηδιούνται και θα γεννοβολάνε σαν τα κουνέλια!». Κανείς δεν θα το πει τόσο κυνικά, αλλά αυτό σκέφτονται. 

 

Λοιπόν, αν υπήρχε ένα αστυνομικό ή ιατρικό CSI για να αναζητήσει τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς των «φυσικών» θανάτων στα Λαρκοχώρια είναι σίγουρο ότι θα έπεφτε πάνω σ’ αυτούς τους τύπους που τη μια στιγμή ανησυχούν για το δημογραφικό και την ερήμωση της υπαίθρου και την άλλη αποφασίζουν το κλείσιμο μιας βιομηχανίας. Που κραυγάζουν για τη μεταλλευτική εξάρτηση και αποβιομηχάνιση της Ευρώπης, αλλά θεωρούν «βιασμό της αγοράς» τον προστατευτισμό που επιβάλλει ο Τραμπ. Που επικαλούνται δημοσιονομικό κώλυμα όταν είναι να δώσουν ένα μικροβοήθημα στους απολυμένους, αλλά ετοιμάζονται να δώσουν δεκάδες δισ. ευρώ σε εξοπλιστικές δαπάνες μπας και εξημερώσουν το θηρίο. 

«Ο συνάδελφος Δημήτρης Μ. χρειάζεται αίμα… Να στηρίξουμε την οικογένεια της 15χρονης Α. που δίνει μάχη με τον καρκίνο... Τον 55χρονο Α. που βρίσκεται σε μακροχρόνια θεραπεία, τον 25χρονο γιο του, δυόμισι χρόνια με εγκεφαλικό, τον 47χρονο Γ., που τα εγκαύματά του από τη Λάρκο εξελίχθηκαν σε καρκίνο, τον 25χρονο Ν. με ημιπληγία από τροχαίο, τον 8χρονο Δ. που έχει ανάγκη από χειρουργείο...». Στα Λαρκοχώρια κάποιοι επιμένουν να υπερασπίζονται με κάθε μέσο τη ζωή, εκεί που άλλοι έχουν σπείρει θάνατο. Οικονομικό, κοινωνικό, σωματικό. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ο πατέρας μου έπιασε δουλειά στα διυλιστήρια της Standard Oil, στις εκβολές του Σηκουάνα. Εκανε τη νυχτερινή βάρδια. Στη διάρκεια της μέρας, δυσκολευόταν να κοιμηθεί εξαιτίας των πελατών. Το πρόσωπό του είχε πρηστεί και η μυρωδιά του πετρελαίου δεν έφευγε ποτέ, τον είχε διαποτίσει, τον έτρεφε. Δεν έτρωγε πια. Κέρδιζε πολλά χρήματα και οι προοπτικές ήταν καλές. Υπόσχονταν στους εργάτες ένα πανέμορφο συγκρότημα κατοικιών, με εσωτερικό μπάνιο, τουαλέτα και κήπο. Στην Κοιλάδα, οι φθινοπωριάτικες καταχνιές κρατούσαν ολημερίς. Οταν έβρεχε καταρρακτωδώς, το ποτάμι πλημμύριζε το σπίτι. Για να γλιτώσουμε απ’ τους υδρόβιους αρουραίους, ο πατέρας αγόρασε ένα κοντότριχο σκυλί που τους έσπαζε τη ραχοκοκαλιά με τα σκυλόδοντά του. 

Annie Ernaux, «Ο τόπος»