Sunday, July 12, 2009

Fahrenheit 752 (4/7/2009)

Ο τίτλος προφανώς κάτι σας θυμίζει. Την περίφημη ταινία του Τριφό, «Φαρενάιτ 451». Και φυσικά το κλασικό (ηλικίας μισού αιώνα) ομώνυμο βιβλίο του Ρέι Μπράντμπερι. Λοιπόν, όχι, δεν έκανα λάθος στον αριθμό, δηλαδή στους βαθμούς ανάφλεξης του χαρτιού που αναφέρει ο Μπράντμπερι, προβλέποντας ένα ζοφερό μέλλον, στο οποίο το βιβλίο θεωρείται αιτία όλων των κακών, τελεί υπό απαγόρευση και οι κάτοχοί του διώκονται ως εχθροί της κοινωνίας. Εν ανάγκη καίγονται μαζί με τα αγαπημένα τους βιβλία τους. Φυσικά, σε θερμοκρασία πολύ υψηλότερη από τους 451 βαθμούς Φαρενάιτ, στους οποίους καίγεται το χαρτί.

Η δική μου υπόθεση «Φαρενάιτ 752» αναφέρεται στην καύση ενός άλλου υλικού. Του καπνού. Ζούμε ήδη τα πρώτα εικοσιτετράωρα της μ.Τ. (μετά Τσιγάρο) εποχής και δεν γνωρίζω αν στο μεταξύ έχουν μεσολαβήσει μεγάλη κοινωνική αναταραχή, συγκρούσεις καπνιστών και μη καπνιστών, μαζικές αυτοκτονίες με δηλητηριώδεις δόσεις νικοτίνης, κατάρρευση των τηλεφωνικών δικτύων από κατακλυσμό κλήσεων στον τετραψήφιο της αντικαπνικής ρουφιανιάς και εμφάνιση της πρώτης θεματικής τρομοκρατικής οργάνωσης με την ευφάνταστη επωνυμία Σέχτα Εξοργισμένων Χαρμανιών. Ενδεχομένως να μην δούμε τίποτε απ’ όλα αυτά και να ενταχθούμε ομαλά ή με τις συνήθεις αποκλίσεις και εθνικές ιδιαιτερότητες στον πολιτισμό της καπνοαπαγόρευσης.

«Φαρενάιτ 752» είναι οι βαθμοί καύσης του καπνού. Για την ακρίβεια, η θερμοκρασία που αναπτύσσεται στην περιφέρεια της καύτρας ενός τσιγάρου. Στο κέντρο της καύτρας η θερμοκρασία που αναπτύσσεται φτάνει τους 1.100 βαθμούς Φαρενάιτ, όσο κρατάμε το τσιγάρο στο χέρι. Η θερμοκρασία εκτοξεύεται στους 1.300 βαθμούς κάθε φορά που τραβάμε μια βαθιά ρουφηξιά, οδηγώντας τον καπνό και στην τελευταία κυψελίδα των πνευμόνων μας. Αλλά ας μείνουμε στους 752 βαθμούς, που φαίνεται ότι αρκούν για την πρόσληψη της αναγκαίας δόσης νικοτίνης.

Κατ’ αναλογία προς τους ήρωες του Μπράντμπερι και του Τριφό, το Φαρενάιτ 752 μπορεί να γίνει ένα ισχυρό σύμβολο για τους αντιστασιακούς της καπνοαπαγόρευσης. Αν δεν βολεύει η κλίμακα Φαρενάιτ, υπάρχει και η εναλλακτική λύση των 400 βαθμών της κλίμακας Κελσίου, που μας είναι πιο οικεία. Αλλά, ποια είναι η πράξη αντίστασης που θα μπορούσε να αντιστοιχηθεί στον τρόπο με τον οποίο οι ήρωες του «Φαρενάιτ 451» αποστήθιζαν τον Όμηρο, τον Ντοστογιέφσκι ή τον Μπαλζάκ; Η μετατροπή των προσωπικών μας καταλυμάτων σε νεφοσκεπείς τεκέδες; Οι συλλογές από χαρμάνια που έχουν δηλητηριάσει τα σωθικά μας και από κουτιά τσιγάρων που έχουν αφαιμάξει τα πορτοφόλια μας; Η αλήθεια είναι ότι, ακόμη και για έναν φανατικό καπνιστή, ηχεί βλάσφημη η σύγκριση βιβλίου και τσιγάρου και ότι ο Όμηρος δεν είναι συγκρίσιμο μέγεθος με δέκα τζούρες καπνού. Γενικώς, τα επιχειρήματα υπεράσπισης της ελευθερίας τού να αυτοκτονεί κανείς αργά και απολαυστικά είναι περιορισμένα. Πολύ περισσότερο όταν η ελευθερία αυτή καταστρατηγεί την ελευθερία άλλων να μην καπνίζουν. Αλλά για την υπεράσπιση αυτών των συγκρουόμενων, εκ πρώτης όψεως, ελευθεριών υπάρχουν απλούστεροι τρόποι, πολύ αποτελεσματικότεροι από την ηθικολογική υστερία που έχει καταλάβει τον ανεπτυγμένο κόσμο.

Κατ’ αρχάς, ας ξεπετάξουμε το απολύτως βλακώδες επιχείρημα ότι ο πόλεμος κατά του τσιγάρου είναι υπόθεση πολιτισμού. Από καταβολής ανθρωπότητας υπάρχουν πράγματα που έχουν σκοτώσει δισεκατομμύρια ανθρώπους, χωρίς τα οποία ωστόσο θα ήταν αδιανόητο αυτό που ονομάζουμε ιστορικό ανθρώπινο πολιτισμό. Για παράδειγμα, τα όπλα. Από το πρώτο κλαδί ή λιθάρι που έγιναν φονικά όπλα στα χέρια του πρωτόγονου ανθρώπου μέχρι τα όπλα μαζικής καταστροφής που κατασκευάζονται σήμερα, δεν υπήρξε ποτέ δίλημμα ή αμφιβολία για τον προορισμό τους. Αλλά ποτέ κανείς διανοήθηκε, ακόμη και μετά τους δύο φονικότερους παγκόσμιους πολέμους του προηγούμενου αιώνα, να επιβάλει μια γενική, εδώ και τώρα, απαγόρευσή τους και -πολύ περισσότερο- να εξαιρέσει τα όπλα από τα επιτεύγματα της ανθρώπινης ευφυΐας. Κι αυτό δεν περιέχει το παραμικρό ίχνος μιλιταρισμού και πολεμοκαπηλίας. Ο πολιτισμός δεν περνά μόνο από ανθόσπαρτα μονοπάτια και εργαστήρια ζωγραφικής. Περισσότερο πατάει επί πτωμάτων.

Μπορούμε ν’ απαριθμήσουμε ένα σωρό ακόμη εκδηλώσεις του πολιτισμού μας που λειτούργησαν και λειτουργούν ως όπλα μαζικής καταστροφής, με θύματα απείρως περισσότερα από το τσιγάρο: η θρησκεία, οι ιδεολογίες, οι εθνικισμοί, η ιδιοκτησία, η δουλεία, χάρη στην οποία απολαμβάνουμε ιστορικά μνημεία που μας κάνουν περήφανους, όπως η Ακρόπολη, η βιομηχανική επανάσταση, το αυτοκίνητο, το τζανκ φουντ της βιομηχανίας τροφίμων, η υπερεργασία, το στρες, οι καπιταλιστικές κρίσεις, η ανεργία, η φτώχεια, η ανισότητα, η περιβαλλοντική καταστροφή που συντελείται με κάθε βήμα οικονομικής «προόδου». Αν εξοβελίσουμε όλες αυτές τις έννοιες και πραγματικότητες από την έννοια του πολιτισμού, τι ακριβώς θα μείνει; Ούτε καν καπνός...

Ως εκ τούτου, οι ρέκτες της καπνικής αποστείρωσης θα ήταν καλό να εφεύρουν ένα λιγότερο μεταφυσικό και περισσότερο ορθολογικό επιχείρημα για την αναγκαιότητα της απαγόρευσης. Αίφνης εγώ, ως καπνιστής, ακούω με μεγάλη προσοχή τα επιχειρήματα για το υψηλό κόστος περίθαλψης που συνεπάγονται το κάπνισμα και οι νόσοι που το συνοδεύουν. Ας το μετρήσουμε αυτό το κόστος, όπως ακριβώς άλλωστε και ο σύγχρονος καπνιστής, με πλήρη γνώση των βλαβερών συνεπειών του καπνού, διαμορφώνει ένα ενδόμυχο ισοζύγιο ρίσκου και απόλαυσης και αναλαμβάνει τη διαχείρισή του, έστω και με ένα μεγάλο βαθμό αυταπάτης. Τι κοστίζει, λοιπόν, στο ΕΣΥ το κάπνισμα; Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι μόνο στην Ελλάδα οι καπνιστές «χρεώνουν» το ΕΣΥ και τα ασφαλιστικά ταμεία περίπου 500 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Υποθέτω ότι λένε την αλήθεια. Ωραία. Τι πληρώνουν, όμως, οι καπνιστές στο κράτος επίσης κάθε χρόνο; Από 2,5 δισ. μέχρι 3 δισ. μόνο με τους έμμεσους φόρους που πληρώνουν ντούκου, με κάθε πακέτο, με κάθε ρουφηξιά. Αν υπολογίσουμε και όσα πληρώνουν για τους λοιπούς έμμεσους και άμεσους φόρους επί αγαθών και υπηρεσιών που συνοδεύουν τα ήθη και έθιμα του καπνού, π.χ. για αλκοολούχα ποτά, για καφέ, για αναπτήρες κ.λπ., είναι πιθανό το κρατικό έσοδο της καπνιστικής ιεροτελεστίας (μαζί με τις ασφαλιστικές εισφορές της «επανόρθωσης») να υπερβαίνει τα 10 δισ. ευρώ. Ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 30% του συνόλου των έμμεσων φόρων ή το 15% του συνόλου των φόρων. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι απλό: είναι διατεθειμένο το κράτος να χάσει τα έσοδα αυτά διά παντός; Και είναι προετοιμασμένο να τα αντικαταστήσει; Κι αν ναι, ποιες υγιεινές ή ανθυγιεινές καταναλωτικές συνήθειες θα επιβαρύνει φορολογικά; Το διάβασμα; Τα σουβλάκια; Την τηλεοπτική αποβλάκωση; Το σεξ;

Προφανώς, πέρα από το απόλυτο δικαίωμα των μη καπνιστών να μην εκτίθενται στις δυσώδεις εκπνοές των καπνιστών, υπάρχει ένας σημαντικός βαθμός υποκρισίας στις κρατικές πολιτικές που την τελευταία εικοσαετία μετατοπίστηκαν από τις «τρομοκρατικές» εκστρατείες πειθούς, στα μέτρα «Σπιναλόγκας», τις μεθόδους αποκλεισμού των καπνιστών. Θα ήταν πολύ ειλικρινέστερη και εσωτερικά συνεπής μια πολιτική καθολικής απαγόρευσης της χρήσης του καπνού σε κάθε του εκδοχή. Ακόμη και απολύτως ιδιωτικής και κατά μόνας. Όπως συμβαίνει με τα ναρκωτικά. Θα έκλειναν οι καπνοβιομηχανίες, θα σταματούσε η παραγωγή καπνού, θα χάνονταν μερικά εκατομμύρια θέσεις εργασίας, θα χάνονταν και φορολογικοί πόροι δισεκατομμυρίων, αλλά τουλάχιστον το υποτιθέμενο ενδιαφέρον για τη δημόσια υγεία, καπνιστών και μη, θα ήταν αυταπόδεικτο. Θα αντιμετωπίζαμε ενδεχομένως μια μαύρη αγορά καπνού, αλλά αυτή σε καμία περίπτωση δεν θα επηρέαζε το 30% ή 40% του πληθυσμού, όπως συμβαίνει σήμερα.

Τίποτε από αυτά δεν συμβαίνει. Ουσιαστικά επιλέγεται μια παράδοξη ισορροπία. Το κράτος κραδαίνει τη ρομφαία του θανάτου μπροστά στους καπνιστές, αλλά δεν θέλει να χάσει ούτε ένα ευρώ από τα έσοδα που του αφήνουν. Θέλει τους φόρους τους, αλλά δεν θέλει να πληρώνει ούτε σεντ για τη νοσηλεία τους. Τους εξαφανίζει από τον δημόσιο χώρο, αλλά τους προτιμά αρειμάνιους και θεριακλήδες στον ιδιωτικό. Θέλει να τους απαλλάξει από την αυτοκαταστροφική συνήθεια, αλλά τελικά τους εγκλωβίζει σ’ αυτήν, εφευρίσκοντας ένα ακόμη σύνορο που χωρίζει τον κόσμο μας: από τη μια οι επιρρεπείς, χαμηλής αυτοεκτίμησης και ελλειμματικής βούλησης καπνιστές, από την άλλη οι υγιείς, γεμάτοι αυτοπειθαρχία και θέληση για ζωή μη καπνιστές. Ναζιστικής έμπνευσης ο διαχωρισμός αυτός, ο Χίτλερ έχει το copyright της πρώτης αντικαπνιστικής εκστρατείας εν ονόματι της υγειονομικής αποστείρωσης των Αρίων, αλλά ας υποθέσουμε ότι οι προθέσεις των σύγχρονων πολέμιων του τσιγάρου είναι αγαθότερες. Πολύ ωραία! Αρχής γενομένης από το τσιγάρο, ας δημιουργήσουμε τη μακρά λίστα των επόμενων απαγορεύσεων όλων των αποδεδειγμένα καταστροφικών και θανατηφόρων δράσεων του «υγειονομικού» καπιταλισμού: της απληστίας, της ανισότητας, της φτώχειας, της εκμετάλλευσης, της ανεργίας, της υπερεργασίας, της υπερκατανάλωσης, της πείνας, της γραφειοκρατίας, της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, του ατομισμού, του ανταγωνισμού, του σκοταδισμού, του φανατισμού… Ουφ! Μακρά η λίστα. Διακοπή για τσιγάρο.

2 comments:

  1. Όπως λες είμαστε στην μ.Τ εποχή και η χώρα μας κατέχεται από εθνικές ιδιαιτερότητες και «ιδιαίτερους» ανθρώπους κάτι που αντικατοπτρίζεται και στο ποστ. Έχω διαβάσει και αλλού για τους απλούστερους τρόπους που υπάρχουνε για να κάνεις κάποιον να περιορίσει το κάπνισμα-βέβαια πουθενά δεν έχω διαβάσει ποιοι είναι αυτοί…Πιστεύω επίσης πως υπάρχουνε πολύ πιο βασικά επιχειρήματα από το επιχείρημα του πολιτισμού στο οποίο αναφέρεσαι.
    Πίστεψε με εάν σταματήσεις το κάπνισμα θα συνεχίσουνε να στα «παίρνουνε» από όλους αυτούς τους έμμεσους φόρους που αναφέρεις. Δηλαδή αφού δεν μπορώ να καπνίσω, δε θα πιω ποτό;;; Δε θα πιω καφέ;-και ας ταιριάζει και πολύ. Από το να κοιμάμαι όρθιος ας χτυπήσω μία φράπα…
    Μέτρα του στυλ «απαγορεύεται το κάπνισμα δια ροπάλου παντού» δε νομίζω να περνούσανε. Πόσο μάλλον στην Ελλάδα. Δεν μπορώ να καταλάβω πως γίνεται να είναι καλύτερη για τους καπνιστές μια τέτοια απόφαση σαν αυτή που προτείνεις...Δηλαδή θα είχες καθαρή τη συνείδησή σου ότι είναι ειλικρινείς και εκεί θα έλεγες τι; Εντάξει κάτι ξέρουνε… Δεν ξανακαπνίζω ποτέ και πουθενά έτσι σε μια μέρα; Όπως και πολλά άλλα πράγματα, έτσι και αυτό…Θέλει το χρόνο του. One step at a time που λένε και στην Αγγλικ
    Επίσης ξέρω πολλούς μη-καπνιστές που είναι πολύ περισσότερο άβουλοι και με πολύ μικρότερη αυτοεκτίμηση από τους καπνιστές. Μην το γενικεύουμε το θέμα. Και τέλος, είναι γνωστή και πράγματι μακριά η λίστα, και πρέπει πολλά να γίνουνε συμφωνώ. Σκέψου και το κάπνισμα σαν άλλο ένα task…Μόλις έγινε μικρότερη.

    ReplyDelete
  2. "Για παράδειγμα, τα όπλα. Από το πρώτο κλαδί ή λιθάρι που έγιναν φονικά όπλα στα χέρια του πρωτόγονου ανθρώπου μέχρι τα όπλα μαζικής καταστροφής που κατασκευάζονται σήμερα, δεν υπήρξε ποτέ δίλημμα ή αμφιβολία για τον προορισμό τους. Αλλά ποτέ κανείς διανοήθηκε, ακόμη και μετά τους δύο φονικότερους παγκόσμιους πολέμους του προηγούμενου αιώνα, να επιβάλει μια γενική, εδώ και τώρα, απαγόρευσή τους και -πολύ περισσότερο- να εξαιρέσει τα όπλα από τα επιτεύγματα της ανθρώπινης ευφυΐας."

    Πολλαπλά λάθη.
    1) φυσικά και το έχουν διανοηθεί πολλοί και τέλος πάντων πόσο μπούμερανγκ είναι να μπαίνεις στην ίδια κατηγορία με τα όπλα.

    2) δε μιλάμε για γενική, εδώ και τώρα απαγόρευση, αλλά για π-ε-ρ-ι-ο-ρ-ι-σ-μ-ό που προφανώς και καρακαταϋπάρχει σε ένα σωρό πράγματα (και τα όπλα).

    ReplyDelete