Φαιοπράσινος καπιταλισμός

13-15/8/2021

Τώρα, που «όλοι δικοί μας είμαστε», τώρα που η αναγνώριση της κλιματικής κρίσης ως οικουμενικής απειλής υποτίθεται ότι σβήνει κάθε διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε κυρίαρχες και υποτελείς τάξεις, πλούσιους και φτωχούς, ισχυρές και αδύναμες χώρες, κυβερνώντες και κυβερνώμενους, καταπιεστές και καταπιεζόμενους, δεξιούς και αριστερούς, καπιταλιστές και προλετάριους, Ανατολή και Δύση, Βορρά και Νότο, ορθολογιστές και συνωμοσιολόγους, ολετήρες και σωτήρες, τώρα είναι η ώρα να καθαρίσουμε το πεδίο από στάχτες και αποκαΐδια. Να αποκαλύψουμε τις νέες διαχωριστικές γραμμές, που ίσως αποδειχτεί ότι είναι πολύ παλιότερες απ’ όσο νομίζουμε. Να σταματήσουμε το ξέπλυμα των εμπρηστών του πλανήτη στην πράσινη κολυμπήθρα της ελπίδας.

Διότι, δυστυχώς, η πολιτική, ιδεολογική και «επιστημονική» απάτη έχει εδώ και πολλά χρόνια πάρει κεφάλι. Πολύ πριν η Γκρέτα Τούνμπεργκ με τον εφηβικό της θυμό και την αμόλυντη διορατικότητά της πει, σε ελεύθερη μεταφορά, ότι η κλιματική κρίση δεν είναι θέμα άποψης, «είναι μαθηματικά, ηλίθιοι!». Ομως, ακόμη και σε αυτό το μαθηματικό θέμα, δηλαδή το ισοζύγιο των εκπομπών των αερίων της υπερθέρμανσης του πλανήτη, που θεωρητικά πρέπει και μπορούμε να βελτιώσουμε με την προσδοκία να αντιστρέψουμε μια ολέθρια για το είδος μας κλιματική επιβάρυνση, το άπληστο και έξυπνο χρήμα έχει επιβάλει ήδη τη δική του αντι-επιστημονική αν-αλήθεια. Και το χειρότερο: δεν την έχει πουλήσει μόνο στις πρόθυμες κυβερνήσεις και στα κυρίαρχα πολιτικά συστήματα που τη μετουσιώνουν σε εφαρμοσμένες πολιτικές και νομοθεσίες, αλλά την έχει αναπτύξει σε μια τεράστια, κερδοσκοπική και καθετοποιημένη «πράσινη οικονομία» που καθίσταται κυρίαρχη στην καθ’ ημάς καπιταλιστική Δύση. Οσονούπω, και στην κρατικο-καπιταλιστική Ανατολή.

Το κυρίαρχο εύρημα του φαιοπράσινου καπιταλισμού, που έπειτα από αιώνες οικουμενικής επιβολής της οικονομίας του άνθρακα φάσκιωσε τον πλανήτη σε μια κάψα διοξειδίων, είναι οι τεχνολογίες των αρνητικών εκπομπών. Μια συστηματική μετατόπιση κεφαλαίου και επενδύσεων συντελείται ήδη από τη δεκαετία του ’80. Στην αρχή από μικρούς και τολμηρούς πιονέρους, τους σταρτάπερ της ψηφιακής, βιοτεχνολογικής και ενεργειακής επανάστασης, που έσπαγαν τη ρουτίνα του προτεσταντικού καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού με πινελιές οικολογίας, επιστημονικής φαντασίας και τυχοδιωκτικής κερδοσκοπίας. Αυτή η ιδιότυπη πρωταρχική συσσώρευση στις πράσινες τεχνολογίες δεν είχε τον βίαιο και αιματηρό χαρακτήρα που είχε η προ-βιομηχανική συσσώρευση της Ευρώπης του 18ου αιώνα. Είχε όμως μια εκπληκτική ταχύτητα διάδοσης και ένα απαράμιλλο προσόν: ένα πειστικό ηθικό και ιδεολογικό άλλοθι που την κατέστησε γοητευτική και αποδεκτή από κυρίαρχους και υποτελείς.

Οι πρώτοι βρήκαν σ’ αυτό το άλλοθι μια ευκαιρία να επαναλανσάρουν τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα ηθικό, καθαρό, ανθρωπιστικό, φιλάνθρωπο, φιλόζωο, αλληλέγγυο, οικολογικά και κοινωνικά υπεύθυνο που, επομένως, η διαιώνισή του είναι συνάρτηση με τη διαιώνιση του είδους και την επιβίωσή του σε έναν θυμωμένο πλανήτη. Οι δεύτεροι, οι ανυποψίαστοι υποτελείς, πνίγηκαν στις τύψεις τους γιατί τάχα η καταναλωτική τους απληστία, η περιβαλλοντικά ανεύθυνη ατομική συμπεριφορά τους, η προθυμία με την οποία ψώνιζαν τα ρυπογόνα αγαθά που τους πουλούσαν οι πρώτοι, έφεραν τον πλανήτη στα όρια εμφράγματος. Για τους συνενόχους υποτελείς είναι μονόδρομος να ακολουθήσουν την καλή, καταπράσινη θέληση των κυρίαρχων.

Αυτό είναι το μεγαλύτερο πράσινο ξέπλυμα της φαιοπράσινης οικονομίας. Η επιβολή ενός ηθικού, ιδεολογικού, επιστημονικοφανούς και τεχνολογικού προτύπου, του μοντέλου των αρνητικών εκπομπών ή του λεγόμενου μηδενικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος, στο οποίο κατευθύνονται τεράστιοι δημόσιοι και ιδιωτικοί πόροι, χωρίς να θίγεται η ουσία της ληστρικής σχέσης της αγοράς με τη φύση, της οικονομικής μεγέθυνσης με τα όρια της γης, του ατομικού κέρδους με τη συλλογική επιβίωση.

Το κορυφαίο και απλούστερο παράδειγμα του πράσινου ξεπλύματος είναι το ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Οι κυβερνήσεις εμφανίζονται πρόθυμες να επιδοτήσουν την αγορά ενός Tesla των 50.000 και πλέον ευρώ, να το απαλλάξουν από τέλη και φόρους και να επιβραβεύσουν την απόκτησή του από τους ελάχιστους που προς το παρόν μπορούν, ως κορυφαία πράξη οικολογικής συνείδησης. Μόνο και μόνο γιατί δεν έχει εξάτμιση να μας φλομώνει με διοξείδια. Και ας υποθέσουμε ότι ένα Tesla στην Ισλανδία, που ηλεκτροδοτείται με γεωθερμία και υδροηλεκτρικά, μπορεί να είναι τίμια καθαρό. Αλλά στις ΗΠΑ ή στην Ελλάδα, που ακόμη εξαρτώνται κατά 70% από ορυκτά καύσιμα, η φόρτισή του είναι ακόμη πιο ρυπογόνα και από ενός συμβατικού Ι.Χ.

Αυτό είναι το ευκολάκι, που το καταλαβαίνει κι ένα παιδί του Δημοτικού. Πέρα από αυτό, ακόμη και στην ιδεατή περίπτωση που γίνει ταχύτερα το άλμα στην πράσινη ενέργεια, υπάρχει το ερώτημα τι περιβαλλοντική ζημιά απαιτεί η παραγωγή ενός ηλεκτρικού αυτοκινήτου, η απόσπαση των πρώτων υλών από τη γη, η κατασκευή των εξαρτημάτων του, οι τεράστιες μπαταρίες που το κινούν, οι σπάνιες γαίες που χρειάζονται για να λειτουργήσουν, το ξεκοίλιασμα του γήινου φλοιού για να αποσπαστούν το λίθιο, το νικέλιο, το κοβάλτιο, ο γραφίτης που περιέχουν αυτές οι μπαταρίες. Κι έπειτα, τι θα γίνουν όταν κλείσουν τον κύκλο ζωής τους, όταν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα έχουν «εκδημοκρατιστεί» τόσο, ώστε δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν από ένα;

Τα ερωτήματα αυτά μπορούμε να τα επεκτείνουμε σε όλο το πεδίο της πράσινης οικονομίας: από την περιβαλλοντική ζημιά που απαιτεί η παραγωγή, μεταφορά, εγκατάσταση μιας ανεμογεννήτριας σε μια δασωμένη βουνοκορφή, μέχρι τους κινδύνους που εγκυμονεί το μάντρωμα των ποταμών για να κατασκευαστούν τεράστια φράγματα παραγωγής ολοκάθαρης ενέργειας.

Είναι προφανές ότι ένα βιώσιμο μέλλον περιλαμβάνει και καθαρή ενέργεια και οχήματα χωρίς ρύπους. Αλλά η βιασύνη με την οποία ο φαιοπράσινος καπιταλισμός τα επιβάλει εδώ και τώρα, αποφεύγοντας τα ενοχλητικά ερωτήματα της επιστήμης και του μέλλοντος, προδίδει απλώς ότι οι προτεραιότητές του μένουν αμετάβλητες: ξίγκι από τη μύγα, κέρδος από την απελπισία, κέρδος κι από την ελπίδα. Η απληστία βάφεται φαιοπράσινη.




ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Ελα να πάμε στα καμένα
στον Υμηττό και στην Αυλώνα
πουλιά και πεύκα συλλογίσου
ενός καμένου παραδείσου
δέντρα που ήτανε φαντάσου
και στη σκιά τους ξεκουράσου

Ελα και πάρε με μαζί σου
στην κυριακάτικη εκδρομή σου
βγάλε με στο χλωρό κορμί σου
στις εκβολές του παραδείσου

Ελα να πάμε στα καμένα
δε μας χωράει πια το σπίτι
έρχονται δύσκολες ημέρες
μουτζουρωμένες σαν Δευτέρες
έρχονται φλόγες απ’ τα δάση
και μια φωτιά να μας δικάσει
μέσα στο πύρινό της χνότο
από τον έσχατο στον πρώτο


Ελα να βγούμε απ’ το σπίτι
ξανά σε δρόμους και πλατείες
πάρε και τα παιδιά μαζί σου
εδώ, στο χείλος της αβύσσου
κι άφησε μόνη στο τραπέζι
την τηλεόραση να παίζει
Να δείχνει έγχρωμο τον πόνο
δίπλα σ’ ένα φιλέτο τόνο
Να δείχνει φονικά και φλόγες
τσόντες, πολιτικούς και ρώγες
ενώ εμείς θα ’χουμε φτάσει
στο σταυροδρόμι του εξήντα

Με τα παιδάκια μας στον ώμο
για να μας δείχνουνε το δρόμο

Μιχάλη Γκανά, «Στα καμένα» (Από το άλμπουμ του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα «Τόσα χρόνια μια ανάσα», 2007)