Ολες οι χώρες του Θεού

 Η Εφημερίδα των Συντακτών 18-19/1/2025

Ιερέας, φωτογράφος, εξερευνητής ο πρωταγωνιστής της "Χώρας του Θεού". Ο ευφημισμός του αποικιοκράτη. 

Υπάρχει μια πολύ ιδιαίτερη ταινία, «Η χώρα του Θεού», του Ισλανδού Χλίνουρ Πάλμασον (την έχει το Cinobo, το υπογραμμίζω κι ας κατηγορηθώ για διαφήμιση, εγώ πάντως τη συνδρομή μου την πληρώνω κανονικά, όταν βέβαια υπάρχει το σχετικό υπόλοιπο στον λογαριασμό), που είναι μια εικαστικά γοητευτική περιπλάνηση στην Ισλανδία του 19ου αιώνα, στα τέλη του για την ακρίβεια, όταν αυτό το άγριο νησί των ηφαιστείων, των σεισμών, των γκέιζερ, των καταρρακτών και των ακραίων φαινομένων ήταν στη δανέζικη κυριαρχία, όπως η Γριλανδία μέχρι και σήμερα.

Η Ισλανδία είναι πια ανεξάρτητη, έστω κι αν δεν έχει πλήρως απο-αποικιοποιηθεί, όπως έδειξε η περιπέτειά της στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας, την οποία πάντως ξεπέρασε με θαυμάσια αντιαποικιακά και αντιτραπεζικά ανακλαστικά, έστω κι επί ζημία των 380.000 Ισλανδών και των τραπεζικών τους λογαριασμών.

 Βεβαίως, το γεγονός ότι η ισλανδική ταινία «Η χώρα του Θεού» είναι δανέζικη συμπαραγωγή υπογραμμίζει σαρκαστικά τη διατήρηση των μακρινών αποικιακών δεσμών, αλλά και το παράδοξο ο πρώην αποικιοκράτης να χρηματοδοτεί μια ταινία που στηλιτεύει την απληστία του έναντι της πρώην αποικίας του. Δεν βαριέσαι, σημασία έχει να γίνεται η δουλειά και ο καλλιτέχνης να «τα λέει». 

Στη «Χώρα του Θεού» ο νεαρός Δανός ιερέας Λούκας διατάσσεται από τους ανωτέρους του κληρικούς να πάει σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Ισλανδίας για να χτίσει μια εκκλησία, σύμβολο αποικισμού όχι απλώς των τόπων και των πόρων κάθε χώρας, αλλά των ίδιων των ψυχών και αντιλήψεων των ανθρώπων της. Δεν έχει κάποια τεράστια πρωτοτυπία η ιδέα και η μέθοδος. Οι χριστιανικές ιεραποστολές επί αιώνες ήταν οι προπομποί των ανελέητων σφαγών, των γενοκτονιών και της λεηλασίας των πόρων λαών και φυλών σε όλους τους «νέους κόσμους» που επέπρωτο να «ανακαλύψει» η αποικιακή, η προκαπιταλιστική και τελικά καπιταλιστική Ευρώπη. 

Αλλωστε, στην ίδια τη λέξη «ανακάλυψη» υπάρχει συμπυκνωμένη όλη η μεταφυσική αλαζονεία του ευρω-χριστιανικού κόσμου ο οποίος αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε με την πεποίθηση ότι είναι το κέντρο της ανθρώπινης ιστορίας: οι «άλλοι», οι Ασιάτες, οι Αμερικανοί, οι Αφρικανοί, οι Ωκεάνιοι αρχίζουν να υπάρχουν μόνο από τη στιγμή που τους είδαν (και άρχισαν να τους λεηλατούν, να τους εξοντώνουν, να τους εξανδραποδίζουν) οι Ευρωπαίοι. 

Η πρωτοτυπία της ισλανδο-δανέζικης «Χώρας του Θεού» είναι ότι η ιεραποστολική, αποικιοκρατική αποστολή του ιερέα Λούκας συνοδεύεται από το χόμπι του, τη φωτογραφία. Φυσικά με τη δύσκολη τεχνολογία του 19ου αιώνα, με τις γυάλινες και εύθραυστες φωτογραφικές πλάκες, και με τη φιλοδοξία του να «αποικίσει» φωτογραφικά τους υπό εκχριστιανισμό ντόπιους Ισλανδούς. Τα πρόσωπά τους, τα μυστικά τους, τις ψυχές τους με φόντο το αλλόκοτο υπο-αρκτικό τοπίο του παράξενου νησιού των ηφαιστείων, που «πλέει» πάνω στη ράχη του Ατλαντικού Ωκεανού. Η απλή και ταπεινή εκ πρώτης όψεως φιλοδοξία του ιερέα-φωτογράφου εξελίσσεται σε μια αυτοκαταστροφική πορεία του ιερέα-κατακτητή, ο οποίος αδυνατεί να συμφιλιωθεί με την κοινότητα των Ισλανδών, με την κουλτούρα τους, με την άγρια φύση που τους περιβάλλει, με τις ακραίες εναλλαγές της, καταλήγοντας να γίνει απλώς αναλώσιμη ύλη αυτής της φύσης. 

Δεν ξέρω αν η ταινία ήταν μια αλληγορία πάνω στην αυτοκαταστροφική φύση της αποικιοκρατίας, αν κάτι τέτοιο ήταν στις προθέσεις του σκηνοθέτη, αλλά εγώ είδα στις εικόνες της και στις εύθραυστες σχέσεις του «Δυτικού ανθρώπου» με όλες τις «χώρες του Θεού» που έχει ήδη αποικίσει, αλώσει, μεταλλάξει, ακόμη και καταστρέψει την παράδοξη αντιστροφή στην ισχύ επικυρίαρχου και κυριαρχούμενου που πάντα παραμονεύει στο τέλος κάθε αποικιακής μικρο-ιστορίας. 

Η παγκόσμια αυτοκρατορία βρυχάται και απαιτεί την κυριαρχία σε ό,τι υπάρχει, υγρό ή στερεό, στεριανό ή θαλάσσιο πάνω στην τραχιά ράχη του Ατλαντικού, αυτήν πάνω στην οποία συγκρούονται ανηλεώς η Αμερική και η Ευρασία. Ο Τραμπ και ο Μασκ, που υποτίθεται ότι κινούνται μόνο στο νέφος του καπιταλισμού, θέλουν ό,τι στερεό και υγρό υπάρχει πάνω στη γραμμή σύγκρουσης των δύο (ή δυόμισι) ηπείρων, προσβλέποντας στις υπεραξίες του υπεδάφους τους. Ο,τι ήταν η Ισλανδία του 19ου αιώνα για τη Δανία, είναι η Γριλανδία του 21ου αιώνα για τις ΗΠΑ. Ο,τι ήταν το Κονγκό για το Βέλγιο και τον Λεοπόλδο, αυτόν που διέταξε να ακρωτηριαστούν εκατομμύρια Κονγκολέζοι, είναι η Γριλανδία του Αρκτικού Κύκλου, το μεγαλύτερο νησί του πλανήτη, που κάτω από τα 300 έως 3.000 μέτρα πάγου ίσως κρύβει τους θησαυρούς της μετά-άνθρακα εποχής, σπάνιες γαίες, πετρέλαιο, αέριο. 

Ζούμε σε μια νέα εποχή «ανακαλύψεων», με τη χειρότερη και πιο απάνθρωπη έννοια της λέξης. Κι όταν ο Τραμπ, ο νέος πλανητάρχης, και ο Μασκ, ο νέος ιεραπόστολος, λένε «αυτό το νησί είναι δικό μου, θέλω τα σπλάχνα του και τις σπάνιες γαίες του, θέλω τα ραδιενεργά μέταλλά του και τα πολύτιμα ιχνοστοιχεία του», ανθρώπινο κρέας μού μυρίζει, όπως θα έλεγε κι ο ποιητής. Ή πόλεμος, σε όλες τις χώρες του Θεού. Τις λεηλατημένες και τις ανέγγιχτες. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Στη Δανία γεννήθηκα, 

εκεί είναι το σπίτι μου, 

από εκεί βγαίνουν οι ρίζες μου

 κι απλώνονται στον κόσμο.

Δανέζικη γλώσσα,

απαλή όπως η φωνή της Μητέρας, 

πώς δένουν μαζί σου 

οι χτύποι της καρδιάς μου

Ο ανεμoδαρμένος δανέζικος ιστός

από όπου η σημαία κυματίζει. 

Ηρθες σημαία μου από τον Θεό

να κατατροπώσεις τους εχθρούς μας 

Εσένα αγαπώ Δανία, πατρίδα μου 

Χανς Κρίστιαν Αντερσεν, "Στη Δανία γεννήθηκα", (1850) 

(Δεν πρόκειται για τον εθνικό ύμνο της Δανίας, όπως από παρανόηση ανέφερα στην έντυπη έκδοση της ΕφΣυν)