MAGA, MEGA και MEGLA

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 29 - 30/3/2025

Πείτε μου τώρα, πώς το αισθάνεστε; Ο κόσμος μας μικραίνει ή μεγαλώνει στην εποχή Τραμπ, των δασμολογικών πολέμων, των εμποδίων στη διακίνηση των αγαθών, των περιορισμών στις μεταναστεύσεις των πληθυσμών; Εδώ και σχεδόν σαράντα χρόνια ο κόσμος μεγάλωνε διαρκώς με τον τρόπο που επέβαλε η Δύση –για να είμαστε ακριβείς: οι ισχυρότεροι καπιταλιστές της Δύσης–, εξασφαλίζοντας αρχικά ότι μια συσκευή κινητού τηλεφώνου που παράγεται στην Καλιφόρνια ή θα βρίσκει ανεμπόδιστα αγοραστές στην Ευρώπη, την Ασία, τη Νότια Αμερική, αργότερα ότι η ίδια συσκευή μπορεί να κατασκευάζεται στην Κίνα, χωρίς να χρειάζεται να διασχίζει ωκεανούς και ηπείρους, ή να συναρμολογείται στην Ευρώπη, από φτηνό και πρόθυμο εργατικό δυναμικό που θα ερχόταν εδώ από τις φτωχές χώρες του παγκόσμιου Νότου. Αυτή η μακρά διεργασία που έκανε τον καπιταλισμό αληθινά παγκόσμιο και μοναδικό σύστημα παραγωγής και διακίνησης αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων και έδωσε στην αγορά τον θρόνο της οικουμενικής διακυβέρνησης, έκανε πραγματικά τον κόσμο πιο μεγάλο. Η ύστατη παγκοσμιοποίηση, παρά τις πολλές απεχθείς διαστάσεις της, άλλαξε τις ισορροπίες του πλανήτη, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους του προς την Ανατολή. 

Αλλά αυτή η μεγεθυντική παγκοσμιοποίηση, που έκανε τον κόσμο μεγαλύτερο και (τρομακτικά άνισα) πλουσιότερο, ταυτόχρονα συρρίκνωσε τη Δύση. Σε αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση του 19ου και του 20ού αιώνα, που μετέτρεψε με τη βοήθεια της αποικιοκρατίας χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ σε παγκόσμιες αυτοκρατορίες, με κτήσεις και οικονομικές ή στρατιωτικές βάσεις σε όλες τις θάλασσες και ηπείρους, υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα σε προτεκτοράτα αρχαίες και τεράστιες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, το τωρινό δεύτερο κύμα αντέστρεψε τους ρόλους. Οι επιχειρηματικές και πολιτικές ολιγαρχίες των ΗΠΑ και της Ευρώπης ανακαλύπτουν τώρα ότι έπεσαν θύματα της τεράστιας επιτυχίας τους να επιβάλουν σε όλον τον πλανήτη τον νεοφιλελευθερισμό ως μοναδικό πλαίσιο διαχείρισης της οικονομίας. Τα υποψήφια θύματά τους έγιναν τα ίδια μεγαλύτερα, ισχυρότερα, απαιτητικότερα. Οι BRICS είναι το σημαντικότερο προϊόν αυτής της αντιστροφής. 

Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε την πρόνοια να κάνει πολιτική και εύληπτο σύνθημα για τις ιθύνουσες τάξεις των ΗΠΑ το σημείο συναγερμού στο οποίο έχει βρεθεί οικονομικά η άλλοτε κραταιά υπερδύναμη. Το M.A.G.A. (Make America Great Again) εκφράζει την προσδοκία να ανακτήσουν οι ΗΠΑ το χαμένο έδαφος, να ξαναγίνουν μεγάλες, αλλά σε έναν κόσμο που αναγκαστικά θα γίνεται μικρότερος. Γιατί ο πόλεμος των δασμών, ακόμη κι αν δεν γενικευτεί και μονιμοποιηθεί, σημαίνει ότι θα χαθούν αγορές, θα υψωθούν εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών και υπηρεσιών και, τελικά, ότι κάθε χώρα ή ενιαίος οικονομικός χώρος θα πρέπει σε έναν βαθμό να κανιβαλίζει τον εαυτό του, την εγχώρια παραγωγή του, την εθνική αγορά και ζήτησή του. Είναι παράδοξο, αλλά ο Τραμπ υπόσχεται να κάνει μεγάλη την Αμερική συρρικνώνοντάς την. 

Αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, οφείλουμε να πούμε ότι ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος διδάξας σ’ αυτή την αναστροφή της παγκοσμιοποίησης. Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πρώτη η άλλοτε ατμομηχανή της, η Γερμανία, ανακάλυψαν καθυστερημένα ότι η εξαγωγή του νεοφιλελευθερισμού σε όλον τον κόσμο, η απαίτησή τους να έχουν πρόσβαση στους πόρους και στις αγορές όλου του πλανήτη, έχει συρρικνώσει τις ίδιες δραματικά. Η Γηραιά Ηπειρος, κοιτίδα του βιομηχανικού καπιταλισμού και εφαλτήριο της πρώτης μεγάλης παγκοσμιοποίησης, έχει γίνει σκιά του εαυτού της. Ακόμη και τα Χριστούγεννά της εξαρτώνται από την Ασία, όπως ο ηλεκτρισμός ή η θέρμανση εξαρτώνταν από τη Ρωσία. Αν το καλοσκεφτούμε, πριν από το τραμπικό MAGA, έχει υπάρξει το ευρωπαϊκό M.E.G.A. (Make Europe Great Aigain), με μία σχεδόν κυριολεκτική κήρυξη πολέμου στη Ρωσία, εκκινώντας από το 2014, και μια μεταφορική εναντίον της Κίνας, η οποία εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια στοχοποιείται ως ο υπ’ αριθμόν 1 εμπορικός και παραγωγικός αντίπαλος της Ε.Ε. Το MEGA είναι η υπόρρητη υπαρξιακή αγωνία της Ευρώπης, ότι η οικονομική παρακμή της είναι μη αναστρέψιμη. Ο Τραμπ και οι δασμοί του απλώς πρόσθεσαν ακόμη έναν λόγο αγωνίας για μεγαλύτερη συρρίκνωση και παραγωγική παρακμή. 

Αν μπουν όλοι στον πόλεμο εναντίον όλων, αν δηλαδή ο προστατευτισμός, οι δασμοί, οι φραγμοί στη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων, κυρίως μεταναστών, γίνει το βασικό μοντέλο πολιτικής στις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη, είναι βέβαιο ότι θα περάσουμε σε μια παράδοξη εποχή μικρομεγαλισμού: όλες οι κυβερνήσεις θα διακηρύσσουν ότι θέλουν κάνουν τις χώρες τους μεγάλες: MAGA οι ΗΠΑ, MEGA η Ε.Ε., προφανώς ΜaRGA η Ρωσία, MIGA η Ινδία, ίσως MaGGA η Γερμανία και ΜaFGA η Γαλλία – για την Αγγλία δεν το συζητάω, για το MAGA πρέπει να διεκδικήσει κοπιράιτ από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Αυτός ο παράδοξος μικρομεγαλισμός πιθανότατα θα έχει θύματα εντός κάθε χώρας αυτοπεριορισμένης στην εθνική ή περιφερειακή αγορά της. Οπως εύστοχα υπαινίσσεται ο Μιλάνοβιτς (βλέπε τη θυγατρική στήλη ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ), ό,τι χάνουν σε υπεραξία οι εγχώριες ολιγαρχίες από το εξωτερικό, θα προσπαθήσουν να το αναπληρώσουν στο εσωτερικό κάθε χώρας, εις βάρος των υποτελών τάξεων. 

Αλήθεια, τι χώρος και τι ρόλος μένει στον πλανήτη της «MAGIAS» για χώρες σαν την Ελλάδα; Με τι αρχικά θα πλασαριστεί στη νέα αγορά του μικρομεγαλισμού; Υποθέτουμε ότι ήδη κάποιοι σκέφτονται με ποια αρχικά θα διακηρυχθεί το διεκδικούμενο μεγαλείο; M.E.G.L.A., ας πούμε, σε αναγκαία διαφοροποίηση από το MAGA και το MEGA; Και πώς θα ερμηνεύαμε το παρεμβαλλόμενο «L»; Make Ellada Great Like America; Μπα. Make Ellada Great Like Alexander, που είναι κι ο απόλυτος σταρ της Ιστορίας; Θέλει ψάξιμο. Υπάρχει και το ρίσκο της σύγχυσης με τη «μέγκλα», λέξη της αργκό που αρχικά σημαίνει κάτι πολύ ωραίο και καλής ποιότητας, αλλά, όπως διαβάζω στον Ν. Σαραντάκο, κατά μία εκδοχή η «μέγκλα» προέρχεται από το Made in England, που είναι πολύ ταπεινωτικό, αν και σ’ έναν βαθμό ακριβές, για το νεοελληνικό κράτος. Και κατά μία άλλη, πιο επικίνδυνη, από το ποντιακό «μέγκλα», που σημαίνει πέος. 

Στα τέτοια μας, θα μου πείτε, ό,τι αρχικά θέλουμε θα διαλέξουμε για να στεγάσουμε το νέο εθνικό μεγαλείο. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ορισμένοι οικονομολόγοι, αναφέροντας ιστορικά παραδείγματα, πιστεύουν ότι οι μερκαντιλιστικές πολιτικές πρέπει απαραίτητα να συνοδεύονται από πολιτικές μεγαλύτερου εσωτερικού κρατικού ελέγχου και ρύθμισης. Αλλά αυτό σίγουρα δεν συμβαίνει με την τωρινή αμερικανική κυβέρνηση. Ο νέος συνδυασμός που προωθεί ο Τραμπ –αυστηρά ελεγχόμενη μετανάστευση σε συνδυασμό με ακραίο εγχώριο νεοφιλελευθερισμό και μερκαντιλισμό στο εξωτερικό– πιθανότατα θα προσελκύσει πολλούς στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία επίσης. 

Ο κόσμος εισέρχεται έτσι σε μια νέα εποχή στην οποία οι πλούσιες χώρες θα ακολουθήσουν μια ασυνήθιστη διττή πολιτική. Εχοντας εγκαταλείψει τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, θα προχωρήσουν τώρα ακόμη πιο σταθερά με ένα εγχώριο νεοφιλελευθερισμό.

Μπράνκο Μιλάνοβιτς, «Τι έρχεται μετά την παγκοσμιοποίηση» (από τον ιστότοπο jacobin.com. Ευγενική προσφορά του φίλου Σ.Σ.)