Πώς μετριέται η ζωή

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 16 -17/8/2025

Η ζωή στη Γάζα μετριέται από τον Οκτώβριο του 2023 σε 70.000 θανάτους από ισραηλινά πυρά, πείνα, δίψα και φασιστική απανθρωπιά. 

Το μέτρο είναι ανθρώπινη επινόηση. Η φύση δεν έχει μέτρο. Είναι άμετρη κι αμέτρητη. Η προσπάθεια των επιστημόνων να μετρήσουν τις διαστάσεις, τη μάζα, την ηλικία του Σύμπαντος -αν υπάρχει μόνο ένα- δεν είναι παρά η ακραία, ορθολογική εκδοχή της ανορθολογικής υπαρξιακής αγωνίας του είδους μας. Κανένα άλλο πλάσμα με την ελάχιστη νοημοσύνη δεν έχει όρεξη να ανα-μετρηθεί με ό,τι το περιβάλλει. Το λιοντάρι δεν λέει: «Απέχω 100 μέτρα απ’ αυτή τη λαχταριστή γαζέλα. Για να τη φτάσω πρέπει να τρέξω με 90 km/h, αφού αυτή πιάνει τουλάχιστον 80 km/h. Αρα, αδύνατον». Το λιοντάρι απλώς ορμάει ή δεν σαλεύει αν δεν είναι σίγουρο πως θα φτάσει τη λεία του. Η γάτα δεν αναρωτιέται αν η μάντρα που θέλει ν’ ανεβεί είναι 2 ή 2,5 μέτρα. Απλώς πηδάει ή ψάχνει άλλη πρόσβαση. Το μυρμήγκι δεν βάζει σε γεφυροπλάστιγγα ένα κόκκο σταριού ή ένα τσόφλι για να βεβαιωθεί πως δεν ξεπερνά το δεκαπλάσιο του βάρους του πριν το σύρει στη μυρμηγκοφωλιά. Το σηκώνει μόνο ή με μια ομάδα μυρμηγκο-βαστάζων ή απλώς το παρακάμπτει.

Το μέτρο είναι ο τρόπος με τον οποίο το ανθρώπινο είδος προσπαθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια να πειστεί πως έχει κάποια υπόσταση μέσα στην απεραντοσύνη ύλης και αντιύλης. Οτι αν κάθε ποσότητα ύλης, από τα αδιαίρετα κουάρκ και λεπτόνια μέχρι τους ήλιους των γαλαξιών, έχει τη σημασία και τον ρόλο της στον αμέτρητο χώρο και στον ατελεύτητο χρόνο, κάπως θα μετριέται το βάρος της ανθρωπότητας και κάθε μέλους της στην απέραντη υλο-ενέργεια.

Ψευδαίσθηση μεν, αλλά χάρη σ’ αυτήν κι άλλες ψευδαισθήσεις πορεύτηκε το νοήμον δίποδο που έχει κυριαρχήσει (μέχρι στιγμής) στον μικρόκοσμο της Γης και της μέχρι τώρα γνωστής ζωής, της γήινης, όχι της εξωγήινης αν υπάρχει κι αν προλάβουμε να αντιληφθούμε την ύπαρξή της. 

Την ψευδαίσθηση του ελέγχου του κόσμου που μας περιβάλλει μέσα από την επινόηση του μέτρου τη συμπύκνωσε αλλά ταυτόχρονα την αποδόμησε ωραία ο Πρωταγόρας: «Μέτρον πάντων χρημάτων ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν». Το μέτρο για όλα τα πράγματα, υπαρκτά κι ανύπαρκτα, είναι ο άνθρωπος. Κι όχι ο άνθρωπος γενικά, αλλά κάθε άνθρωπος ξεχωριστά. Κατά κάποιον τρόπο, μας έλεγε ο σοφιστής, υπάρχουν τόσα μέτρα όσα κι οι άνθρωποι του παρόντος, του παρελθόντος, του μέλλοντος. Χαοτικό κι υπερβολικό, θα μου πείτε, και σε μεγάλο βαθμό διαψευσμένο, αφού χωρίς ένα ελάχιστο κοινό μέτρο για τον χώρο και τον χρόνο δεν θα υπήρχαν ανθρώπινες κοινωνίες και πιθανότατα το είδος θα είχε προ πολλού εκμετρήσει το ζην του. Κάποια μέτρα επικράτησαν ή επιβλήθηκαν τελικά από τους νικητές των μεγάλων αναμετρήσεων ανάμεσα σε φυλές, έθνη, θρησκευτικά ποίμνια, τάξεις. 

Αλλά, από όλα τα αμφίβολα ανθρώπινα μέτρα, ένα, το σημαντικότερο για ένα νοήμον έμβιο ον, θα έπρεπε να ξεφεύγει από τον κανόνα της Βαβέλ, του χάους, της σύγχυσης, της διάλυσης: το μέτρο της ζωής. 

Πώς όμως μετριέται η ζωή; Πώς να μετρήσουμε την ήδη βιωμένη ζωή, αλλά και την προσδοκώμενη; Οι βιολόγοι θα έλεγαν ότι το μέτρο της ζωής είναι το γονιδίωμα κάθε όντος, στο οποίο είναι «γραμμένη» η τροχιά που θα διανύσει το σώμα του, αν κάποια εξωγενής δύναμη δεν τη διαταράξει ή δεν τη διακόψει. Τα χρωμοσώματα, τα «διαβασμένα» και τα «αδιάβαστα», είναι ο οδικός χάρτης της ζωής μας. 

Οι στατιστικολόγοι και οι κοινωνιολόγοι θα διαφωνήσουν ριζικά. Αλίμονο αν η ζωή μετριέται μόνο γενετικά· αν ίσχυε αυτό οι άνθρωποι θα πεθαίναν ακόμη στα 25 τους, όπως οι μακρινοί πρόγονοί τους. Αλλά στις χιλιετίες που πέρασαν κατάφεραν ν’ αλλάξουν ακόμη και τη βιολογία τους. Αυξάνονται και πληθύνονται εκθετικά καταφέρνοντας να αυξήσουν και τον μέσο όρο ζωής τους. Κι αυτό πιθανότατα θα συνεχιστεί, αν στο μεταξύ δεν εξαφανιστούμε από κλιματική ή πυρηνική καταστροφή. 

Οι ιστορικοί θα αντιτείνουν ότι ο ανθρώπινος βίος καθορίζεται από τη διαδοχή πολιτισμών και αυτοκρατοριών που ακμάζουν και παρακμάζουν, από τις συγκρούσεις εθνών και κρατών για επικράτεια και κυριαρχία, από την πάλη των τάξεων για ηγεμονία, από τις αναμετρήσεις ιδεολογιών και θρησκειών για έλεγχο στα μυαλά των ανθρώπων. 

Θα παρέμβουν όμως οι μηχανικοί και θα προτείνουν ως μέτρο της ζωής τα ύψη των κτιρίων που από την εποχή της Βαβέλ προσπαθούν ν’ αγγίξουν τα σύννεφα, τον όγκο των οχυρών, των παλατιών, των ναών, των μνημείων που από αιώνα σε αιώνα, από ήπειρο σε ήπειρο, από χώρα σε χώρα συσκευάζουν την ανθρώπινη ματαιοδοξία. 

Οι οικονομολόγοι, βεβαίως, θα πουν πως το μέτρο της ζωής είναι πλούτος των εθνών, τα προϊόντα τις ανθρώπινης εργασίας, εκμετάλλευσης, λεηλασίας και απληστίας που αποτυπώνονται σε ετήσιο ΑΕΠ, ποσότητα κυκλοφορούντος χρήματος, αξία περιουσιακών στοιχείων, όγκο παγκόσμιου εμπορίου, ποσότητα τροφής και βασικών αγαθών που αναλογούν σε κάθε άνθρωπο. 

Αν ρωτήσουμε μια σχεδόν αιωνόβια γιαγιά θα μας πει πως αυτή μετράει τη ζωή με τα παιδιά που αξιώθηκε να φέρει στον κόσμο, τα εγγόνια και τα δισέγγονά της. Ενας απόμαχος αγρότης θα τη μετρήσει με τα στρέμματα που έχει σπείρει, τους τόνους που έχει θερίσει, τα δέντρα που έχει φυτέψει, τους καρπούς που έχει συγκομίσει. Ενας κτηνοτρόφος θα προτιμήσει να τη γεμίσει με τα ζώα που έχει αρμέξει, τα κιλά γάλατος που έχει τυροκομήσει, τα ενώτια που έχει καρφώσει στ’ αυτιά των αρνοκάτσικων που έχει βοσκήσει (ανεξαρτήτως επιδοτήσεων μέσω ΟΠΕΚΕΠΕ). 

Ενας οικοδόμος θα αντιτείνει φυσικά πως μπορεί να μετρήσει τη ζωή με τα κυβικά μπετόν που έχει ρίξει, ο ηλεκτρολόγος με τα χιλιόμετρα καλωδίων που έχει εντοιχίσει, ο προγραμματιστής με τον αριθμό των αλγορίθμων που έχει δημιουργήσει, ο διαδηλωτής με τα χιλιόμετρα πορείας που έχει διανύσει ή με τις ροπαλιές που έχει φάει, ο γιατρός με τις ζωές που έχει σώσει, η μοδίστρα με τις βελονιές που έχει περάσει, ο πολιτικά διωκόμενος με τα χρόνια φυλάκισης που έχει εκτίσει, ο πρόσφυγας με τα χιλιόμετρα που έχει διανύσει, ο ναυτικός με τα μίλια θάλασσας που έχει διασχίσει, ο τραπεζίτης με τους τόκους που έχει εισπράξει, ο ραντιέρης με τα ακίνητα που έχει κατασχέσει, ο μάνατζερ με τα stock options που έχει εξασφαλίσει, το τεχνοφρικιό με τις εφαρμογές που έχει φτιάξει, ο CEO με τις υπεραξίες των μετοχών που έχει διαχειριστεί, ο ζωγράφος με τα απούλητα έργα του, ο ποιητής με τα ανέκδοτα ποιήματά του, ο μπεστσελερίστας με τα αυτόγραφα που υπογράφει, ο μπασκετμπολίστας με τα καλάθια που βάζει, ο ηθοποιός με τα εκατομμύρια λέξεων που προφέρει, ο μισθωτός με τις χιλιάδες ώρες εργασίας του, ο άνεργος με τις απολύσεις του, ο νέος με τον αριθμό επαγγελμάτων που θα αλλάξει μέχρι τέλους εργασιακού βίου...

Μπορεί να απαριθμήσουμε χιλιάδες διαφορετικές μονάδες μέτρησης της ζωής, σύμφωνα με τον κανόνα του Πρωταγόρα, που μπορούν να εκληφθούν και ως μέτρα της σύγχυσής μας για το τι είναι και τι δεν είναι πραγματικά ζωή. Αλλά υπάρχει μια περιοχή του κόσμου, μια λωρίδα γης μήκους 40 και πλάτους 6 χιλιομέτρων, στην οποία εδώ και δυόμισι χρόνια η ζωή μετριέται, ζυγίζεται, κοστολογείται αποκλειστικά με το πιο απόλυτο και αδιαμφισβήτητο μέτρο της ζωής: τον θάνατο. Γάζα λέγεται. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Γιατί εγώ υποστηρίζω, βέβαια, ότι η αλήθεια είναι όπως την έχω γράψει, δηλαδή ότι καθένας μας είναι μέτρο και για όσα υπάρχουν και για όσα δεν υπάρχουν κι ότι πραγματικά είναι αναρίθμητες οι διαφορές τού ενός από τον άλλο ως προς αυτό, αφού άλλα πράγματα υπάρχουν και φαίνονται σύμφωνα με την άποψη του ενός και άλλα σύμφωνα με την άποψη του άλλου. 

Πλάτωνα, «Θεαίτητος» 

Λογοκλέφτες και α-λογοκλέφτες

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2-3/8/2025

Εν αρχή ην ο Λόγος. Ην ο Λόγος, όμως; Αυτό ισχυρίζεται ο Μωυσής, δεν χρειάζεται να το δέσουμε κιόλας. Μπορεί πριν από τον Λόγο να υπήρχε η Κλοπή, όχι όμως με την έννοια της ποινικοποίησης της ανθρώπινης ροπής στην ιδιοποίηση, αν υπάρχει πράγματι τέτοια ροπή, αλλά με την έννοια της διαρκούς ανταλλαγής της ύλης ή υλοενέργειας. Ενα προ- σύμπαν, που αγνοούμε αν είχε κάποιο γείτονα δίπλα του, απαλλοτριώνει τόση ενέργεια που στο τέλος εκρήγνυται με ένα τεράστιο big bang, γίνεται σύμπαν, ξερνάει γαλαξίες, άστρα, πλανητικά συστήματα, κόκκινους γίγαντες, άσπρους νάνους, μαύρες τρύπες και ο μόνος κανόνας είναι «άρπαξε να φας και κλέψε να ’χεις». Και κάθε σύστημα του στερεώματος επιβιώνει ή μεγεθύνεται αρπάζοντας όση ενέργεια μπορεί από δίπλα του, πάνω του, κάτω του, κάποια συστήματα και ουράνια σώματα χάνουν σε αυτό το αέναο παιχνίδι, καταρρέουν, σβήνουν, τα καταπίνει μια μαύρη τρύπα... Ολος ο υλικός κόσμος βασίζεται στην απαλλοτρίωση του ενός σώματος από ένα άλλο, για να εξελιχθεί σε ένα τρίτο. 

Συμβαίνει και στον έμβιο κόσμο. Η τροφική αλυσίδα είναι μια μακρά σειρά όντων, από τα μικρότερα κι αόρατα μέχρι τα μέγιστα και τα πιο αδηφάγα, που το ένα καταναλώνει το άλλο· όχι απλώς του κλέβει κάτι, αλλά απαλλοτριώνει ολόκληρη την ύπαρξή του. Αλλά αυτό στον φυσικό κόσμο δεν είναι ποινικοποιημένο, είναι ο κανόνας της ύπαρξης και της αναπαραγωγής του. Που έχει, βεβαίως, και τις παρενέργειές του, καθώς δεν επιβιώνουν πάντα οι μεγαλύτεροι απαλλοτριωτές και κλέφτες· ίσα ίσα μπορεί να την πατήσουν αν δεν μείνει τίποτε τελικά να κλέψουν – έτσι λέγεται πως την πάτησαν οι δεινόσαυροι κι εξαφανίστηκαν και αντικρίζουμε τώρα εμείς με δέος τους τεράστιους σκελετούς τους, σκεπτόμενοι ότι αν μας έβρισκαν μπροστά τους θα μας έκαναν μια χαψιά. 

Εν αρχή ην η κλοπή, λοιπόν, χωρίς ωστόσο καμιά ηθική απαξία, απλώς ως κανόνας της ύπαρξης, μέχρι που επινοήθηκε η ιδιοκτησία, αρχικά αποκλειστικά υλική, πολύ αργότερα και πνευματική, η οποία ιδιοκτησία δεν ήταν άλλο πράγμα από τη νομιμοποίηση της κλοπής που είχε προηγηθεί, όλων των απαλλοτριώσεων σε γη, φυτά, ζώα, πράγματα που είχαν συντελεστεί από γενιά σε γενιά, ανάμεσα σε άτομα, φαμίλιες, γένη, φυλές, φατρίες, έθνη, κοινωνίες, κράτη, τάξεις, κάστες. Από την άποψη αυτή, έχει προ πολλού δικαιωθεί ο Προυντόν για το συμπέρασμα: «Η ιδιοκτησία είναι κλοπή», η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια διαδοχή αιματηρών απαλλοτριώσεων, εκτοπισμών και καταλήψεων «ιδιοκτησίας» άλλων. 

Με αυτή τη σειρά των πραγμάτων, προέκυψε τρίτος και καταϊδρωμένος ο Λόγος, όχι απαραίτητα ορθός, μπορεί να είναι πλάγιος, μεταφυσικός, μυστικιστικός, φετιχιστικός, ένας Α-Λογος ή ένας Παρά-Λογος, οι οποίοι έδωσαν περιεχόμενο πρώτα στην κατοχυρωμένη, νομιμοποιημένη, ατιμώρητη κλοπή, που ονομάστηκε ιδιοκτησία, κι ύστερα στην από εκεί και εντεύθεν κλοπή, που αποκηρυσσόταν σε όλους τους πολιτισμούς πλην αυτών που αγνοούσαν την ιδιοκτησία, ως το χειρότερο έγκλημα. 

Κι έτσι κύλησε η ανθρώπινη προϊστορία και ιστορία, με το κυνήγι του κλέφτη, του κατσικοκλέφτη, του αλογοκλέφτη, του γαιοκλέφτη, του νεροκλέφτη, του συκοκλέφτη, γενικώς του απαλλοτριωτή που κινδύνευε ακόμα και με θάνατο, εκτός αν ήταν το κράτος ή ένας μεγαλοεργολάβος τους υπέρ του οποίου γίνονται αναγκαστικές απαλλοτριώσεις με τη βούλα του δικαστή, στο όνομα του δημοσίου συμφέροντος πάντα, που στη συνέχεια γίνεται ιδιωτικό, όπως έχει συμβεί με όλους τους δημόσιους αυτοκινητόδρομους που χαράχτηκαν πάνω σε ιδιωτική γη, αλλά σήμερα είναι ιδιωτικές οδοί που τις πληρώνουμε με το χιλιόμετρο χρήσης, πάντα προς το δημόσιο συμφέρον. 

Ο Λόγος λοιπόν επινόησε τη διάκριση κλοπής και ιδιοκτησίας, ο κανόνας ήταν τα εμά εμα και τα σα σα, αλλά αν μου γυάλιζε το ωραίο περιβόλι σου ή το ωραίο άλογό σου, ο κανόνας γινόταν τα εμά εμά και τα σα πάλι εμά, σε πήγαινα σε ένα δικαστήριο με ψευδομάρτυρες ή τίτλους ιδιοκτησίας από την εποχή των Πρωτοπλάστων, το κέρδιζα, αλλά δεν γινόμουν αλογοκλέφτης γιατί είχα τον νόμο με το μέρος μου, ήμουν τρόπον τινά Α-λογοκλέφτης, γιατί το να πετάξεις τον άλλο από το «έχος» του και τ’ άλογό του μόνο και μόνο λόγω ισχύος, δεν είναι και τόσο έλλογο. Είναι ά-λογο, είναι παρά-λογο. Αλλά κανένας νόμος δεν κυνηγά τους α-λογοκλέφτες και τους παραλογο-κλέφτες. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα στους ποινικούς κώδικες. 

Στην επόμενη πίστα της παράλληλης ιστορίας κλοπής και ιδιοκτησίας, είναι ο ίδιος ο Λόγος που γίνεται αντικείμενο αέναων απαλλοτριώσεων. Ο Λόγος ως σκέψη και ο Λόγος ως υλική πραγματικότητα της σκέψης. Οι έννοιες και η γλώσσα. Δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος ήταν ο μακρινός πρόγονος του είδους μας που άρθρωσε έναν ήχο με νόημα, που έγινε ίσως η πρώτη λέξη. Κι ούτε θα μάθουμε ποιος σκέφτηκε πως αυτή η λέξη πρέπει να αποτυπωθεί στη συνέχεια σε εικόνα, στην οπτική πραγματικότητα της γλώσσας, που είναι η γραφή. Είμαστε όμως βέβαιοι πως ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι σίγουρα το αποτέλεσμα άπειρων απαλλοτριώσεων ιδεών, εννοιών, λέξεων, αλφάβητων, επινοήσεων, εφευρέσεων, τεχνολογικών επιτευγμάτων, καλλιτεχνικών μορφών και μεθόδων, αφηγήσεων, μύθων, θρύλων, επών, επιστημονικών ανακαλύψεων, φιλοσοφικών ρευμάτων, μεγάλων συγγραφικών έργων, λογοτεχνικών αριστουργημάτων στο πέρασμα χιλιάδων ετών, το ένα κλέβει το άλλο, ο κλέψας του κλέψαντος γίνεται στο πεδίο του Λόγου και του λόγου. 

Σκεφτείτε, πριν από 8.000 χρόνια και βάλε, κάποιο παιδί στη βαθιά Ασία ψέλλισε στην τροφό του «ματρ», κι έπειτα αυτοί οι φθόγγοι ταξίδεψαν από ήπειρο σε ήπειρο, είχαν άλλη εκφορά στον παγωμένο Βορρά, άλλη στον ζεστό Νότο, άλλη στην Ανατολή κι άλλη στη Δύση, και το ίδιο συνέβη με κάθε φθόγγο, κάθε λέξη, κάθε γλώσσα, κάθε γραφή, κάθε πληροφορία, στο πέρασμα αιώνων και χιλιετιών, είμαστε όλοι λογοκλέφτες, κάθε τι που θεωρούμε πρωτότυπο, καινοτόμο, μοναδικό, παρθενογεννημένο είναι αποτέλεσμα μιας διάνοιας συλλογικής και διαχρονικής, και η πραγματική κλοπή είναι η επινόηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, το κοπιράιτ είναι το πραγματικό κλοπιράιτ, είναι λογοκρισία, λογοκλοπή, λοβοτομή. 

Σκεφτείτε: Αν η τεχνητή νοημοσύνη αφομοιώσει μέχρι κεραίας την παγκόσμια σκέψη και ιδεοπαραγωγή των τελευταίων 3-4 χιλιετιών, και οι ιδιοκτήτες της Τ.Ν. κατοχυρώσουν με κοπιράιτ όλα τα προϊόντα της, είναι πιθανό να απαγορεύεται ακόμα και να μιλάμε χωρίς να πληρώνουμε. 

Ελπίζει, βέβαια, κανείς, αντί της α-λογοκλοπής, να επικρατήσει η λογοκρατία. 

ΚΙΜΠΙ 

Kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,

ποιος θα βρεθεί να μας δικάσει,

μικρόν εμέ κι εσάς μεγάλο,

ίδια τον ένα και τον άλλο;

Τους τρόπους, το παράστημά σας,

το θελκτικό μειδίαμά σας,

το monocle που σας βοηθάει

να βλέπετε μόνο στο πλάι

και μόνο αυτούς να χαιρετάτε

όσοι μοιάζουν αριστοκράται,

την περιποιημένη φάτσα,

την υπεροπτική γκριμάτσα

από τη μια μεριά να βάλει

της ζυγαριάς, κι από την άλλη

πλάστιγγα να βροντήσω κάτου,

μισητό σκήνωμα, θανάτου

άθυρμα, συντριμμένο βάζον,

εγώ, κύμβαλον αλαλάζον.

Α! κύριε, κύριε Μαλακάση, 

ποιος τελευταίος θα γελάσει;

Κώστα Καρυωτάκη, «Μικρή ασυμφωνία εις Α μείζον»* (Σάτιρες, 1927)

*Οι στίχοι αυτοί απευθύνονται στον κοσμικό κύριο, και όχι στον ποιητὴ Μαλακάση, του οποίου δε θα μπορούσε να παραγνωρίση κανείς το σημαντικό έργο. (Σημείωση του ποιητή)

Σχεδόν ντρέπομαι που υπάρχω

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 26-27/7/2025

Μας απασχολεί ο καύσωνας. Και σωστά μας απασχολεί, δεν αντέχεται και γίνεται πιο αφόρητος αν συνδυαστεί με την ιδέα ότι δεν είναι μια πρόσκαιρη ακρότητα του καιρού που ελέγχεται από τις υπέρτατες δυνάμεις της φύσης, αλλά μια μόνιμη ανθρωπογενής διαταραχή του κλίματος. Κάθε πέρσι και καλύτερα, κάθε φέτος και χειρότερα. 

Μας απασχολεί η ακρίβεια. Και σωστά μας απασχολεί, τουλάχιστον όσους είμαστε «εξαρτημένοι από τον μισθό» που θα ’λεγε κι ο Μητσοτάκης, δηλαδή τη μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων που πλησιάζουν με δέος κάθε εβδομάδα τα ράφια των σούπερ μάρκετ, τους πάγκους του μανάβη, τα ψυγεία του χασάπη – για τις ψαροκασέλες του ψαρά, δεν το συζητώ, μακριά κι αγαπημένοι.

Μας απασχολεί το κόστος των διακοπών, τα ναύλα των καραβιών για τα νησιά, οι τιμές των καταλυμάτων, οι εξωφρενικές χρεώσεις για τις ξαπλώστρες ή για τις σκηνές στα κάμπινγκ, η τιμή της βενζίνης στην περιφέρεια, τα ακριβά διόδια στις εθνικές οδούς, η έλλειψη υποδομών στα τουριστικά θέρετρα ή ο υπερτουρισμός που κάνει αβίωτο τον βίο στους δημοφιλείς προορισμούς. Μας απασχολεί, και σωστά μας απασχολεί, που οι διακοπές έχουν γίνει πολυτέλεια για τους περισσότερους, όλο και μεγαλύτερο κόστος για όλο και μικρότερη διάρκεια, shrinkflation και στην αναψυχή. Αναπολούμε τις εποχές που με λιγότερα χρήματα, με σλίπινγκ μπαγκ και με καρπούζι κάναμε τον γύρο των νησιών, που ’λεγε κι ο Γερμανός (εγώ καρπούζι με τίποτα, βέβαια). Αλλά μάλλον αναπολούμε και τα νιάτα μας που διέθεταν το αντίθετο του shrinkflation: άφθονο χρόνο, ελάχιστο χρήμα. 

Μας ανησυχεί το μέλλον. Και δίκαια μας ανησυχεί, αν τα βασικά συστατικά του είναι η κλιματική κρίση, οι γεωπολιτικές εντάσεις, οι συγκρούσεις των ιμπεριαλισμών, η στρατιωτικοποίηση των οικονομιών, οι πολλές περιφερειακές συρράξεις που συνθέτουν έναν ακήρυχτο παγκόσμιο πόλεμο, η τρομακτική συσσώρευση πλούτου και ισχύος σε όλο και μικρότερο αριθμό ανθρώπων, η επέκταση της φτώχειας, η κατάχρηση της τεχνολογίας εις βάρος ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, η θεοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, η άνοδος της Ακροδεξιάς, η στροφή σε όλο και πιο αυταρχικές, απολυταρχικές, φασίζουσες μορφές διακυβέρνησης. 

Μας ανησυχεί τι περιμένει τα παιδιά και τα εγγόνια μας, τις επόμενες γενιές, τις νέες και τους νέους που αυτοσαρκάζονται ήδη ως η γενιά που δεν θα πάρει ποτέ σύνταξη, που πληρώνει ασφάλιστρα μόνο και μόνο για να παίρνουν συντάξεις οι γονείς, οι γιαγιάδες, οι παππούδες της. Μας ανησυχεί, και δίκαια μας ανησυχεί, το άδικο ασφαλιστικό σύστημα, το ακόμα πιο άδικο φορολογικό σύστημα που παίρνει από τους κάτω για να δώσει στους πάνω, το υπερσυγκεντρωτικό κράτος και οι πολλοί «μεγάλοι αδελφοί» του. 

Μας θυμώνει η διαφθορά των πολιτικών που κάθε επαφή τους με την εξουσία θέλουν να τη μετατρέπουν σε χρυσοφόρο άγγιγμα του Μίδα, μας θυμώνει ο εκμαυλισμός των φτωχότερων στρωμάτων με φτωχο-επιδόματα και μικροαπάτες, η ληστρική διαχείριση του δημόσιου χρήματος, εγχώριου ή ευρωπαϊκού, αλλά πάντως χρήματος των φορολογουμένων, η κατασπατάληση δισεκατομμυρίων σε υπερκοστολογημένα έργα και υπηρεσίες αμφίβολης χρησιμότητας, το πλιάτσικο των δημόσιων ταμείων μέσω απευθείας αναθέσεων και στημένων διαγωνισμών, το ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου και των δημόσιων αγαθών.

Μας εξοργίζουν τα σκάνδαλα, το σκάνδαλο των υποκλοπών, το σκάνδαλο της Novartis, το σκάνδαλο των ανεκτέλεστων συμβάσεων που συνέβαλαν στο έγκλημα των Τεμπών, το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και όλα τα παρελκόμενα σκάνδαλα συγκάλυψης των σκανδάλων, η χειραγώγηση της Δικαιοσύνης, ο εξευτελισμός της Βουλής, η καταστρατήγηση του κράτους δικαίου, η απαξίωση και η παρακμή της δημοκρατίας. 

Μας ενοχλεί που γερνάμε, ή που είμαστε νέοι κι η ζωή μπροστά μας φαίνεται βουνό, μας βαραίνει η μοναξιά ή μας μπουχτίζει η πολλή συνάφεια του κόσμου, μας καταθλίβει η ασημαντότητά μας ή μας έχει κουράσει η υπερβολική δημοφιλία μας. Μας στενοχωρεί η μικρή μας απήχηση στα σόσιαλ, ή αντιθέτως είμαστε έτοιμοι να κλείσουμε όλους τους λογαριασμούς μας και να κόψουμε τις σχέσεις με τους χιλιάδες φόλοουερ. Δυσφορούμε με τη ματαιοδοξία της συνεχούς έκθεσης, της αυτοεικόνας, των σέλφι, του ναρκισσισμού, αλλά μας λυπεί κιόλας αν περνάμε εντελώς απαρατήρητοι. 

Εχουμε χίλιους δυο λόγους να είμαστε θλιμμένοι, δυστυχισμένοι, ανικανοποίητοι, θυμωμένοι, εξοργισμένοι, εξεγερμένοι, αλλά όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα που μας προκαλεί το «σύστημα» γενικώς, με όλες τις συνιστώσες του ειδικώς, έχουν και τα αντίβαρά τους: μικρές καθημερινές χαρές, φιλίες, συγγένειες, στιγμές ευφορίας, διαλείμματα απόλαυσης, ένα μπάνιο στη θάλασσα, ένα ωραίο βιβλίο, μια καλή παράσταση, μια όμορφη συζήτηση, ένα γευστικό κρασί, ένα καλομαγειρεμένο φαγητό, ένα ποτήρι δροσερό νερό. 

Εχουμε χιλιάδες πράγματα που, παρά τη μεγάλη δυσφορία, μας θυμίζουν ότι υπάρχουμε και πως αξίζει να υπάρχουμε. Αλλά υπάρχει ένα πράγμα που εκτυλίσσεται εδώ και δυόμισι χρόνια -στην πραγματικότητα εδώ και 70 χρόνια- μπροστά στα μάτια μας. Υπάρχει αυτή η σαδιστική τελετουργία μαζικού, αργού ή ακαριαίου θανάτου, των χιλιάδων δολοφονιών από βόμβες, σφαίρες, έλλειψη φαρμάκων, πείνα, δίψα, υπάρχει αυτό το έγκλημα του κράτους-δολοφόνου, με την ανοχή 200 κρατών συνεργών, συνενόχων, σιωπηλών παρατηρητών, εις βάρος εκατομμυρίων Παλαιστινίων, γέρων, νέων, παιδιών, βρεφών. Υπάρχει αυτή η μαύρη τρύπα της ανθρώπινης ύπαρξης που μας κάνει σχεδόν να ντρεπόμαστε που εμείς υπάρχουμε. Πρέπει να κάνουμε κάτι ριζικό, ίσως και ακραίο, για να ξεπλύνουμε αυτή την ντροπή της ύπαρξης, για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε και να νιώθουμε πως αξίζει να υπάρχουμε. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Αυτός είναι ο γιατρός που του είχαμε πάρει συνέντευξη στην ανοιχτή -την πρώτη- μεγάλη εκδήλωση στο Μάρμπουργκ, στο σύντομο διάστημα που ήταν στη Γερμανία, πέρσι. Είναι ο Αχμέντ Αμπού Νάντα, αγγειοχειρουργός, αρχίατρος τότε, τον Οκτώβριο του 2023, στο νοσοκομείο Αλ Σίφα, το πρώτο που είχε βομβαρδιστεί.

Εδώ και έναν χρόνο είναι πάλι πίσω, και παντού στη Γάζα, όπου μπορεί, στήνει κέντρα περίθαλψης μαζί με άλλους συναδέλφους του, κυνηγημένοι από πόλη σε πόλη και από γειτονιά σε γειτονιά της Γάζας. Να τι μας έγραψε πριν από λίγες μέρες: «Πριν από δύο μέρες κατέρρευσα λόγω εξάντλησης, πείνας και υπογλυκαιμίας. Μία ώρα αργότερα βρέθηκε ένα κουτάλι ζάχαρη. Την ανακάτεψα στο τσάι για να την πιω για να μπορέσω να συνεχίσω τη δουλειά, να κάνω εγχειρήσεις, να σταματήσω τις αιμορραγίες των τραυματισμένων. Ζούμε σ’ έναν εφιάλτη ή σε μια ταινία φαντασίας που δεν έχει τέλος».

Μήνυμα των φίλων Δώρας και Γκίντερ που ζουν στη Γερμανία, με εγκιβωτισμένο το απεγνωσμένο μήνυμα του Παλαιστίνιου γιατρού Αχμέντ Αμπού Νάντα

Capital control

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 12-13/7/2025

 Ωρα μία μετά τα μεσάνυχτα, επιστρέφοντας απ’ τη δουλειά, ψάχνω ATM για να πάρω λίγα μετρητά απ’ τον σχεδόν άδειο τραπεζικό λογαριασμό μου, για να επιστρέψω ένα μικρό φιλικό δάνειο, το συγκλονιστικό ποσό των 50 ευρώ. Το μετρό έχει κλείσει (εκεί πάντα βρίσκει κανείς ATM όσο λειτουργεί), αλλά στη διαδρομή από Σύνταγμα μέχρι Δάφνη, ύστερα προς Ηλιούπολη - πλατειούπολη, με τα τραπεζικά καταστήματα καίρια σημεία, δεν βρίσκω ούτε ένα ATM ανοιχτό. Είναι καλά ασφαλισμένα πίσω από ρολά κατεβασμένα. Οι διαβεβαιώσεις για «24 ώρες μετρητά» που είναι κολλημένες στις προσόψεις των τραπεζών με φωτισμένες τις μπράντες τους (κίτρινες λεμονί, πορτοκαλί, μπλε σκούρες, γαλάζιες) σαρκάζουν την προσπάθειά μου να είμαι συνεπής την επομένη το πρωί στον φίλο ή συγγενή που πρόθυμα με διευκόλυνε για λίγες μέρες. Και ο οποίος, όχι, φυσικά και δεν έχει POS, δεν έχει και εφαρμογή IRIS, δεν έχει web banking, δεν είναι άλλωστε υποχρεωμένος να έχει, προς το παρόν, γιατί τίποτε δεν αποκλείει σε λίγο να είναι αδίκημα το να μην έχεις λογαριασμό ηλεκτρονικής τραπεζικής, να κάνεις όλες τις συναλλαγές μόνος/η, να απαγορεύεται να πλησιάσεις φυσικό κατάστημα τράπεζας, ή αν το αποτολμήσεις να χρεώνεσαι ακόμη και τον κλιματισμό ανάλογα με την ώρα παραμονής σου εκεί. Το να κάνεις τις συναλλαγές σου, αγορές, εξοφλήσεις, δάνεια, δώρα, πουρμπουάρ, χαρτζιλίκια με μετρητά σε καθιστά αυτομάτως ύποπτο φοροδιαφυγής, αλίμονο οι νονοί, οι νονές, οι γιαγιάδες, οι παππούδες, οι θείοι, οι θείες, οι φίλοι, οι συνάδελφοι, οι γείτονες, οι νεωκόροι, οι επαίτες, οι Πακιστανοί που καθαρίζουν τα τζάμια των αυτοκινήτων στα φανάρια, οι Αλβανοί που έχουν μείνει σχεδόν μόνοι στα έρημα χωριά να φροντίζουν χτήματα και περιβόλια, μισακά ή με όποια άλλη συμφωνία δεν αποτυπώνεται σε συμβόλαια και αποδείξεις, οι σεζονάδες που τα καλοκαίρια πάνε στα νησιά και προτιμούν το φιλοδώρημα στο χέρι κι όχι στον λογαριασμό, και τα μισά της αμοιβής τους μαύρα, όχι στον λογαριασμό μισθοδοσίας τους, γιατί μπαίνει θέμα επιβίωσης, όλοι, μα όλοι αυτοί είναι ο συρφετός της παραοικονομίας που ληστεύουν τον πλούτο του κράτους. Και τα μετρητά είναι το πασπαρτού τους, η βαριοπούλα τους, ο ωρολογιακός μηχανισμός τους, η δυναμίτιδά τους. Τα μετρητά πρέπει να πεθάνουν! 

Εντάξει, παραδέχομαι πως υπάρχει μια υπερβολή σε όλη αυτή την περιγραφή, αλλά σημασία έχει να συμφωνήσουμε ποια είναι η τάση. Κρατικές φορολογικές αρχές και ιδιωτικές τράπεζες (οι γνωστές, εις ο,τι μας αφορά, σωσμένες από χρεοκοπία με τα δικά μας λεφτά) βρίσκονται σε μια διαρκή ώσμωση και αλληλοσυμπλήρωση στην επιχείρηση εξαφάνισης των μετρητών. Τα όρια μεταξύ κράτους και ιδιωτικού κεφαλαίου έχουν σχεδόν εξαφανιστεί στο πεδίο αυτό, όλο το χρήμα που κάποτε κυκλοφορούσε από τσέπη σε τσέπη, από το ένα πορτοφόλι στο άλλο, από την τσάντα και το σακάκι μας στο ταμείο του καταστήματος, από τον χοντρέμπορο στον λιανέμπορο, από τον προμηθευτή πρώτης ύλης στον μεταποιητή της, τώρα περνάει σχεδόν αποκλειστικά από τον χρηματοπιστωτικό Λεβιάθαν, που παραχωρεί στον κρατικό Λεβιάθαν το προνόμιο του πρώτου πιστωτή στη φορολόγηση κάθε συναλλαγής. Μετά τον φόρο, έρχεται ο τόκος ( ο φόρος του τραπεζίτη!), αλλά χωρίς τη συνεργασία και τη σύμφυση των δυο μηχανισμών θα ήταν αδύνατο να φορολογηθεί και να τοκιστεί κάθε λεπτό του ευρώ. 

Εξ ου και η επιχείρηση εξαφάνισης των μετρητών, τα οποία είναι η καλύτερη και αποτελεσματικότερη μέθοδος επιβολής capital control, που είναι ένα είδος προσωρινής ή και μόνιμης κατάσχεσης του διαθέσιμου ή αποταμιευμένου χρήματός μας. Τα τραπεζικά καταστήματα κλείνουν, ολόκληρες επαρχίες και ομάδες χωριών δεν έχουν ούτε ένα μηχάνημα ανάληψης μετρητών, η μόνη επαφή των ηλικιωμένων και απομονωμένων κατοίκων στα πιο ολιγάνθρωπα χωριά με το φυσικό χρήμα είναι ο ταχυδρόμος που φέρνει στις συντάξεις. Τα ΑΤΜ αραιώνουν και στις πόλεις. Στις γειτονιές έχουν προ πολλού εξαφανιστεί. Η ΑΑΔΕ θεωρεί γκρίζο ότι δεν αποτυπώνεται σε μια ηλεκτρονική συναλλαγή, ο κ. Πιτσιλής επαίρεται για την αύξηση των φορολογικών εσόδων που τη θεωρεί αντανάκλαση του περιορισμού της φοροδιαφυγής. Δύσπεπτος μύθος καθώς τα υπερέσοδα των δισεκατομμυρίων έρχονται από καθαρά ηλεκτρονικές συναλλαγές, φορολογημένες αυτοστιγμεί, φουσκωμένες από την ακρίβεια,, ενώ τα πρόσθετα έσοδα από την υποτιθέμενη αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής στους σεσημασμένους κλάδους (υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους, ταξιτζήδες, γιατρούς, δικηγόρους) είναι λίγων δεκάδων εκατομμυρίων. Αλλά είναι αρκετά για να πλέξει ο ΥΠΟΙΚ το εγκώμιο των φορολογικών αρχών και να χειροκροτήσει τη συμβολή των τραπεζών. 

 

Και πείτε μου τώρα: σε τι διαφέρουν όλοι αυτοί οι περιορισμοί στη χρήση του χρήματός μας από τους κεφαλαιακούς ελέγχους του 2015, λίγο πριν το δημοψήφισμα του μεγάλου «όχι» που έγινε ένα δειλό και ταπεινωμένο «ναι»; Σε τι διαφέρουν τα ΑΤΜ που δεν βρίσκεις ή που είναι κλειστά τη νύχτα, από τις ουρές του 2015 για να πάρει κανείς 20, 40, 60 ευρώ; Γιατί οι «μενουμευρωπιστές» δεν έχουν βγει στους δρόμους να ουρλιάξουν που οι τράπεζες και οι φορολογικές αρχές ασκούν νταβατζιλίκι στα χρήματά τους; Γιατί δεν τα παίρνουν να τα πάνε και πάλι αλλού, κάπου που δεν μισούν τα μετρητά, κάπου που οι πλούσιοι δικαιούνται να γεμίζουν πισίνες με κέρματα και χαρτονομίσματα και να κάνουν βουτιές και σέρφινγκ σαν τον θείο Σκρούτζ; Γιατί οι ραντιέρηδες των κάμπων, των βουνών, των θαλασσών και των άστεων δεν εξεγείρονται που τους έχουν στερήσει τη χαρά να πετάνε πενηντάευρα ή να καίνε κατοστάευρα ακούγοντας καψουροτράγουδα; Γιατί οι μεγαλόσχημοι επιχειρηματίες δεν θεωρούν κατακλυσμιαία καταστροφή την αστυνόμευση διακίνησης κεφαλαίων, τον περιορισμό της ελευθερίας του χρήματος; Γιατί τα τωρινά, μόνιμα και μη αναστρέψιμα capital control που ντρέπονται να πουν τ’ όνομά τους δεν έχουν προκαλέσει «οικονομική καταστροφή» και δεν βγάζουν τους νοικοκυραίους στους δρόμους να υπερασπίσουν την ελευθερία του χρήματος, να πενθήσουν τον πρόωρο θάνατο των μετρητών; 

ΥΓ Μία ενδεχόμενη απάντηση στα πολλά γιατί παραθέτω στις κάτωθι «Θεωρίες». Την τραγουδούσε η Γλυκερία πριν ανακαλύψει την «ελευθερία» να διασκεδάζει γενοκτόνους. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Τα μεγάφωνα το λένε,

διαπασών το τραγουδούν.

Φταίχτες είν’ όσοι δε φταίνε,

γι’ αυτό πίνουν και ξεχνούν.

Ωχ αμάν!

Γιατί τα πεντοχίλιαρα,

δεν είναι πετσετάκια.

Να παίρνω με τη σέσουλα,

να γράφω ραβασάκια.

Γιάννη Καραλή, «Τα πεντοχίλιαρα» (1985, άλμπουμ «Τραγούδι Αισθηματικό»)

Για όλα τα πεταμένα «Οχι» του κόσμου

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 5-6/7/2025

Προσπαθώ να θυμηθώ πώς αισθανόμουν τέτοια μέρα, πριν δέκα χρόνια ακριβώς. Ξέρετε, τη μέρα που τόσο πολλοί άνθρωποι από όλο το φάσμα της πολιτικής προσπαθούν να την ξεχάσουν, σαν αποφράδα, σαν ένα στίγμα, έναν λεκέ ή ένα βαθύ τραύμα που πρέπει να επουλωθεί. Ολα παίζουνε, το τραύμα αναμφίβολα υπάρχει στους ανθρώπους που για μια στιγμή πίστεψαν ότι μπορούν να προκαλέσουν με το πλήθος, το πάθος και την ψήφο τους μια μεγάλη αλλαγή, έναν πολιτικό και κοινωνικό σεισμό παγκόσμιας εμβέλειας. Αλλά το πώς ένιωθαν όλοι οι 3.558.864 πολίτες που ψήφισαν «Οχι» τις μέρες πριν από το δημοψήφισμα, την ίδια τη μέρα της κάλπης και το βράδυ της ανακοίνωσης του αποτελέσματος, το βράδυ της 5ης Ιουλίου 2015, που τα «Οχι» τόσο πολλών ανθρώπων τρόμαξαν το «ιερατείο» των Βρυξελλών, τις καγκελαρίες και τα πρωθυπουργικά μέγαρα όλης της Ευρώπης, τους ιέρακες των αγορών, τους ραντιέρηδες της Αθήνας, ακόμα και τους τότε ενοίκους του μεγάρου Μαξίμου, το πώς ένιωθαν οι 3,5 εκατ. άνθρωποι που επέλεξαν πλευρά έχει τη σημασία του. Κι έχει σημασία, ακόμα και σήμερα, 10 χρόνια μετά, να θυμηθούν πώς ένιωθαν, τι τους έκανε να πουν «Οχι» με τις τράπεζες κλειστές, τα ATM με μεγάλες ουρές, το χρήμα με το σταγονόμετρο, τα ΜΜΕ να κραυγάζουν λες και επίκειται πόλεμος, τον εκφοβισμό, την τρομοκρατία και τους ωμούς εκβιασμούς να φτάνουν στα άκρα. 

Προσπαθώ να θυμηθώ τουλάχιστον πώς ένιωθα εγώ. Κι ο μόνος τρόπος που είναι πιο αξιόπιστος είναι τα θυμηθώ τι έγραφα. Ευτυχώς, scipta manent. Αντιγράφω από ανάρτηση στο blog μου, με ημερομηνία 1/7/2015: 

«Από την περασμένη Παρασκευή βλέπω ανθρώπους σκυφτούς μπροστά στις οθόνες των ΑΤΜ. Ουρές από σκυφτούς ανθρώπους που αγωνιούν να φτάσουν στα πλήκτρα του μηχανήματος που ξερνάει ευρώ, πριν αυτό στερέψει (σ.σ. μεταξύ μας, ήμουν κι εγώ σε κάποιες απ’ αυτές τις θλιβερές ουρές). Κι από τη Δευτέρα η κύρτωση του αυχένα και της πλάτης σαν να αυξήθηκε, κι ας λιγόστεψαν τα χαρτονομίσματα που μπορούν να αποσπάσουν απ’ το μηχάνημα. Ισως δεν ξέρουν, τουλάχιστον όχι όλοι, ότι κάθε ημερήσια επίσκεψή τους στο ATM μετριέται live στις τερματικές οθόνες της ΕΚΤ, στη Φρανκφούρτη. Κάθε ανάληψη του πολυπόθητου πενηντάρικου καταγράφεται σαν μια μικρή κατάθεση της ψυχής τους. Οι άρχοντες του ευρώ μετρούν όλες αυτές τις μικρές καταθέσεις σαν προκαταβολή της μεγάλης, ολόσωμης και ολόψυχης κατάθεσης που θέλουν να εξασφαλίσουν στην Κυριακή της κάλπης. Θέλουν ένα λιπόψυχο, ηττημένο, ταπεινωμένο, φοβισμένο, αγωνιώδες, ένα σκυμμένο, ει δυνατόν και έρπον “ναι” από τα εκατομμύρια των Ελλήνων ψηφοφόρων. Γι’ αυτό και έχουν φορτώσει στην πλάτη του καθενός ένα χρέος 40.000 ευρώ. Να ’χουν να πορεύονται σκυφτοί, στα τέσσερα, έρπην. Χέστηκαν αν αυτό το χρέος θα πληρωθεί ποτέ – το ξέρουν ότι δεν πρόκειται αυτό να συμβεί. Αρκεί να το ’χει στην πλάτη του κάθε υποζύγιο εφ’ όρου ζωής (κάπως έτσι υπολογίζουν τη “βιωσιμότητα” του χρέους: τη μετρούν με κριτήριο την ανοχή μας).

»Μ’ αυτό το φόρτωμα στην πλάτη, με τις τράπεζες κλειστές, με τον ΣΕΒ, τη ΓΣΕΕ, τον αρχιεπίσκοπο, τον Ανθιμο, τον επίτιμο, την ΕΣΕΕ, τον Σαμαρά, τον Βενιζέλο, τη Φώφη, τον Σταύρο, τον Ρουβά, τις εργοδοτικές ενώσεις, τους καθωσπρέπει οικονομολόγους, τους τραπεζίτες, τα ΜΜΕ της διαπλοκής, το λόμπι του ευρώ, τους αρχιτέκτονες της ελληνικής χρεοκοπίας, τον Ραχόι, τον Γιούνκερ, τον Σουλτς, τη Μούσχουρη, τον Ράμφο, τον Ψινάκη, όλους τους αστέρες του καθεστωτικού μπλοκ να κραυγάζουν υστερικά “ΝΑΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ! Ναι σε όλα, ναι σε ό,τι νάναι”, πώς θα τα καταφέρεις εσύ να φτάσεις όρθιος και ευθυτενής στην κάλπη; Πώς να αντέξεις να διασώσεις όλα τα “όχι” σου, όλα τα “όχι” που ’χεις μαζεμένα από τότε που στάθηκες όρθιος, βρέφος ενός έτους;... 

»Μάζεψε όλα τα “όχι” σου και στάσου όρθιος. Οχι στο ψέμα, όχι στην τρομοκρατία, όχι στον πανικό, όχι στη λιτότητα, όχι στην ευρωυστερία, όχι στην ευρωκρατία, όχι στην ευρωυποκρισία, όχι στις κότες, όχι στους ξενέρωτους, όχι στους χέστηδες, όχι στην εθελοδουλεία, όχι στις κωλοτούμπες (τις παρελθούσες και τις επερχόμενες), όχι στο παράνομο χρέος, όχι στην τοκογλυφία των δανειστών, όχι στους ραντιέρηδες, όχι στο ευρώ των τραπεζών, όχι στη χούντα της ΟΝΕ, όχι στην εξόντωση των ηλικιωμένων, όχι στον ευνουχισμό των ωρίμων, όχι στον εξανδραποδισμό των νέων, όχι στις ομιλούσες κεφαλές της διαπλοκής, όχι σε νέο μνημόνιο, όχι στην τρομοκρατία των εργοδοτών, όχι στον φασισμό των αγορών, όχι στην παράδοση της κρατικής κυριαρχίας, όχι στον εκβιασμό της λαϊκής κυριαρχίας, όλα τα όχι του κόσμου συμπυκνωμένα σε ένα και μόνο όρθιο “ΟΧΙ”. (Μ’ αρέσει που το “όχι” της Κυριακής είναι τόσο πλουραλιστικό, ο καθένας θα εισφέρει τη δική του σύνθεση από “όχι”. Είναι «όχι» πατριωτικό, αλλά είναι και διεθνιστικό, είναι ευρωσκεπτικιστικό, αλλά είναι και ευρωπαϊκό, είναι φιλοκυβερνητικό, αλλά είναι και αντικυβερνητικό, είναι «όχι» θυμωμένο, αλλά είναι και ψύχραιμο, είναι ρομαντικό, αλλά είναι και ρεαλιστικό, είναι και “όχι” αναδρομικό, όλα τα “όχι” που δεν εκστομίστηκαν από το 2010 και μετά από “ναιναίδες” και “νενέκους”. Ενώ το “ναι” τους είναι απλώς ένα μονολιθικό, μονόχρωμο, δογματικό, λιπόψυχο “ναι”, μια υπογραφή σε λευκή επιταγή με το πιστόλι στον κρόταφο.)

»Οφείλουμε στους εαυτούς μας ένα όρθιο, καθαρό “όχι”. Η όρθια στάση κάνει τον άνθρωπο».

                                                                      ***

Ομολογώ πως είχε κάτι υπερβολικά μελό αυτό το παμφλέτο υπέρ του «Οχι» το 2015. Αλλά επειδή οι περισσότεροι από όσους στάθηκαν όρθιοι έχουν δέκα χρόνια μετά μείνει με την απορία, επειδή ο πρώην πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ ορθά επικαλέστηκε τον Σολωμό και την παρότρυνσή του «Το έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθές», απαιτώντας (επίσης ορθά) τη δημοσιοποίηση των πρακτικών του συμβουλίου πολιτικών αρχηγών του 2015 για να αποδειχθεί αν και ποιος έκανε «κωλοτούμπα» μετά το δημοψήφισμα, περιμένω η ίδια απαίτηση να προβληθεί και για την περιβόητη έκθεση των 1.000 σελίδων για το Grexit που επικαλέστηκε ο Γιούνκερ δέκα χρόνια πριν για να μας φορέσει καπέλο το τρίτο μνημόνιο. Υπήρξε ποτέ αυτή η έκθεση-φάντασμα ή πρέπει να το πάρουμε απόφαση ότι η Ε.Ε. και η ευρωζώνη επιβιώνουν δέκα χρόνια μετά χάρη σε μια κολοσσιαία απάτη εις βάρος της Ελλάδας; (Βλέπε το απόσπασμα στη θυγατρική στήλη.) 

ΚΙΜΠΙ 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«[...] Στην παρούσα περίπτωση, το έγγραφο που ζητάτε εγείρει ανησυχίες για θέματα υψηλής ευαισθησίας από πολιτική, οικονομική και νομική άποψη. Η δημοσιοποίηση του εγγράφου που ζητάτε θα μπορούσε να προκαλέσει όχι μόνο σοβαρή απειλή στη δημοσιονομική, νομισματική και οικονομική σταθερότητα της Ελλάδας, αλλά να απειλήσει πραγματικά τη δημοσιονομική, νομισματική και οικονομική κατάσταση σε καθένα από τα υπόλοιπα κράτη της Ευρωζώνης, και στην Ευρωζώνη ως σύνολο. Ειδικότερα, ενώ η Ευρωζώνη ανακάμπτει ακόμη από την πρόσφατη οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, η αποκάλυψη του εγγράφου θα άνοιγε την πόρτα για κερδοσκοπική επίθεση στα δημόσια χρέη από συντελεστές της αγοράς, η οποία με τη σειρά της θα μπορούσε να προκαλέσει αδικαιολόγητες πιέσεις στα κράτη μέλη... Το δημόσιο συμφέρον υπηρετείται καλύτερα με τη μη δημοσίευση του εγγράφου που ζητάτε». 

Πιερ Μοσκοβισί (επίτροπος το 2017), «Επιστολή-απάντηση στο αίτημα της Αννας Διαμαντοπούλου για δημοσιοποίηση του “λεπτομερούς σχεδίου Grexit” που είχε επικαλεστεί ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ τον Ιούλιο 2025», 2 Μαρτίου 2017 

Ολοι οι μονόδρομοι οδηγούν σε γκρεμό

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 21-22/6/2025

Ωραίο είναι το Καστελλόριζο; Δεν έχω πάει...

Μια κουβέντα είπε ο άνθρωπος και πέσαν να τον φάνε. Λες και τους πάτησε τον κάλο. Αναπήδησαν όλοι εντός ΠΑΣΟΚ υστερικά. Βγήκαν Σαχινίδης, Παπακωνσταντίνου, Δούκας, Νίκος Παπανδρέου και δεν ξέρω κι εγώ πόσοι άλλοι και έθεσαν το αμείλικτο –και καλά– ερώτημα: «Δηλαδή ποιος ήταν ο άλλος δρόμος; Η χρεοκοπία της χώρας;» Με αυτή την ερωταπάντηση υποτίθεται ότι αποστόμωσαν τον πρώην υπουργό Εθνικής Οικονομίας, Νίκο Χριστοδουλάκη, που τόλμησε και είπε: «Είναι πάρα πολύ δύσκολη αυτή η συζήτηση και είναι ακόμη πιο δύσκολη στο ΠΑΣΟΚ. Πιστεύω ότι πολλά στελέχη του ΠΑΣΟΚ όντως θυσιάστηκαν για να τραβήξουν το κάρο επάνω. Και ο Βενιζέλος και πολλά άλλα στελέχη. Εδωσαν μάχες γι’ αυτό. Πιστεύω, όμως, ταυτόχρονα, ότι θα μπορούσε να βρεθεί κι άλλος δρόμος, λιγότερο επώδυνος». 

Ρισπέκτ για τον πρώην υπουργό, παρότι για χρόνια υπήρξε κι αυτός μέρος του προβλήματος, δηλαδή συντελεστής μιας οικονομικής πολιτικής που τα έδωσε όλα για το ευρώ. Συμπεριλαμβανομένης της συσσώρευσης χρέους, ιδιαίτερα εκείνου του μέρους του που ρίχτηκε στον κάδο της ολυμπιακής μεγαλομανίας και γκλαμουριάς, με έργα που σήμερα θα τα ξαναπληρώσουμε από την αρχή, με λεφτά του Ταμείου Ανάκαμψης, μόνο και μόνο για να μην πέσουν στα κεφάλια μας. Ρισπέκτ για τον Νίκο Χριστοδουλάκη που είπε ουσιαστικά κάτι αυτονόητο, αν και δεν το είπε την κατάλληλη στιγμή. Δεν υπάρχουν μοναδικοί δρόμοι, δεν υπάρχουν αποκλειστικές διαδρομές, δεν υπάρχουν μοναδικές λύσεις. Υπάρχουν πάντα επιλογές. Και το 2010, τον Μάιο, έγινε η μοιραία επιλογή. Επιτράπηκε στην ευρωκρατία, σε αγαστή συνεργασία με τους γύπες των αγορών χρέους, να μετατρέψει την ελληνική κοινωνία σε εξιλαστήριο θύμα της ευρωπαϊκής κρίσης. 

Δεν ξέρω αν ο κ. Χριστοδουλάκης έχει στο μυαλό του μια ολοκληρωμένη ιδέα για το ποιος μπορεί να ήταν ο άλλος δρόμος το 2010, ή το 2012 ή το 2015. Γιατί, να είστε σίγουροι, ότι ο ίδιος χαμούλης θα γίνει αν βγει, για παράδειγμα, ο Σταϊκούρας και πει το ίδιο για το 2012, ή ο Τσακαλώτος και πει «υπήρχε κι άλλος δρόμος το 2015». Και καθώς πλησιάζει η επέτειος των δέκα χρόνων από το Δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015 και του μεγάλου «Οχι» που έγινε «Ναι», είναι βέβαιο ότι θα στηθούν κι άλλοι καβγάδες που θα διατρέξουν οριζοντίως το πολιτικό σύστημα, όλα τα κόμματα. Βλέπετε, μετά μια δεκαπενταετία μνημονιακής διαπαιδαγώγησης και θεραπείας, σχεδόν όλα τα κόμματα που έχουν κυβερνήσει, όπως και οι μικροί «απόγονοί» τους, έχουν προσχωρήσει στη λογική του μονόδρομου, της αλήστου μνήμης TINA (There is No Alternative). 

Μονόδρομος το πρώτο μνημόνιο, μονόδρομος το PSI και το δεύτερο μνημόνιο, μονόδρομος η χρεοκοπία των ελληνικών τραπεζών για να διασωθούν οι γαλλικές και οι γερμανικές, μονόδρομος οι αλλεπάλληλες ανακεφαλαιοποιήσεις τους με χρήματα των φορολογουμένων εξοφλητέα μέχρι το 2060, μονόδρομος η ανεργία 29% το 2014, φυσικά μονόδρομος το τρίτο μνημόνιο, η πλήρης αγνόηση του «όχι», η σωρευτική ύφεση 30% μέσα σε έξι χρόνια, η «εσωτερική υποτίμηση», η συρρίκνωση των εισοδημάτων, η μείωση των μισθών, η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων, το πάγωμα των μεγάλων έργων, η φυγή εκατοντάδων χιλιάδων νέων στο εξωτερικό...

Οι μονόδρομοι που υπερασπίζονται με τόσο πάθος τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, και που υποθέτω πως με το ίδιο πάθος θα τους υπερασπιστούν οι άνθρωποι της Ν.Δ. ή του ΣΥΡΙΖΑ, έφεραν όλες τις συνέπειες μιας χρεοκοπίας της χώρας ή ενός πολέμου, χωρίς τυπική χρεοκοπία και πόλεμο. Τι άλλο είναι η χρεοκοπία, την οποία κραδαίνουν ως φόβητρο τα αγανακτισμένα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, εκτός από αποκλεισμός δανεισμού ενός κράτους από τις αγορές; Και τι άλλο από αυτόν ακριβώς τον αποκλεισμό είναι το βασανιστήριο των δανειακών δόσεων στο οποίο υπέβαλαν οι εταίροι-δανειστές όχι την εκάστοτε μνημονιακή κυβέρνηση, αλλά ολόκληρη τη χώρα και την ελληνική κοινωνία, κάθε έξι μήνες, επί δέκα χρόνια;

Τελικά, όλοι οι μονόδρομοι οδηγούν σε αδιέξοδα ή σε γκρεμούς. Φυσικά και υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις και το 2010 και το 2012 και το 2015, κι ευτυχώς που ο υπεράνω αντι-ευρωπαϊκής υποψίας Νίκος Χριστοδουλάκης το υπογραμμίζει αυτό. Υποθέτουμε όχι γιατί ξύπνησε μέσα του ο φοιτητής του Πολυτεχνείου και συντελεστής της εξέγερσης του 1973, όχι γιατί θυμήθηκε τον παλιό Ρηγά, ή τον ΠΑΣΟΚο της ριζοσπαστικής φάσης. Αλλά γιατί έχει τον ρεαλισμό του επιστήμονα, του τεχνοκράτη, του πολιτικού που η βασική δουλειά του είναι ακριβώς αυτή: να ψάχνει εναλλακτικές. 

Το 2010 η Ε.Ε. και η ευρωζώνη, περικυκλωμένες από μια χρηματοπιστωτική κρίση που κατά τη μετανάστευσή από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη μεταλλάχθηκε σε κρίση χρέους, ήταν θεσμικές κουρελούδες, κατασκευασμένες αποκλειστικά για ήρεμους καιρούς, χωρίς κρίσεις και διαταραχές. Οι εκβιασμοί που άσκησαν οι διαδοχικές ηγεσίες της Ε.Ε. μέχρι και το 2015 στις ελληνικές κυβερνήσεις είχαν τη μοναδική ιδιότητα ότι μπορούσαν να αντιστραφούν. Ηταν διπλής κατεύθυνσης. Η πρώτη διαθέσιμη εναλλακτική λύση, λοιπόν, που διέθετε και η κυβέρνηση του 2010 ήταν να αντιστρέψει τον εκβιασμό προς τους Γαλλογερμανούς ηγεμόνες του ευρώ. «Κι αν χρεοκοπήσει μια χώρα του ευρώ, εντός ευρώ, τι θα σημάνει αυτό για το κοινό νόμισμα, τις οικονομίες που συνθέτουν τη νομισματική ένωση, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που μόλις είδε τα σκούρα κυριολεκτικά μοίρασε χρήμα από το ελικόπτερο;» 

Ας μείνουμε μόνο σε αυτή, την ελάχιστη πολιτική εναλλακτική στην οποία μπορούσε να προσφύγει κάθε κυβέρνηση που σεβόταν στοιχειωδώς τον εαυτό της, την επιστροφή του εκβιασμού. 

Εγώ, ως σεσημασμένος δραχμιστής, φυσικά και θα το τραβούσα πιο μακριά: Εξοδος από το κοινό νόμισμα, επιστροφή στη δραχμή ή σε όποιο άλλο εναλλακτικό νόμισμα θέλετε, τη μνα, τη χελώνα ή τη γλαύκα. Πώς θα αντιδρούσαν οι υπόλοιποι –ακόμα κι ο μακαρίτης ο Σόιμπλε– αν την πρώτη κίνηση δεν την έκανε ο Γιούνκερ, η Μέρκελ, ο Σαρκοζί, ο Ντράγκι, ο Ντάισελμπλουμ, αλλά ο Γ. Παπανδρέου το 2010, ο Αντ. Σαμαράς ή ο Ευάγγ. Βενιζέλος το 2012, ο Αλ. Τσίπρας το 2015; 

ΥΓ.: Και τι θυμήθηκα τώρα; Ενα κείμενο της στήλης αφιερωμένο στον τότε υπουργό Οικονομίας Ν. Χριστοδουλάκη, από τα μακρινά Χριστούγεννα του 2001. Απόσπασμα στη θυγατρική στήλη. 

ΚΙΜΠΙ

kibo2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Η πόρτα του γραφείου άνοιξε πάλι με έναν εκκωφαντικό θόρυβο και ο υπουργός σχεδόν έπεσε από την πολυθρόνα. Στην πόρτα στεκόταν ένας νέος άνδρας, με αμπέχονο δεκαετίας του ’70 και στενό τζιν, μακριά ατημέλητα μαλλιά και φωνή, όπως ανακάλυψε αργότερα, βραχνή, σαν να είχε μόλις επιστρέψει από διαδήλωση. «Ποιος είσαι, πώς μπήκες εδώ;» είπε αλαφιασμένος ο υπουργός. «Είμαι το Πνεύμα των νεανικών σου Χριστουγέννων», είπε ο επισκέπτης, «και μπήκα όπως μπαίνει κάθε φάντασμα. Σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο. Σου θυμίζει κάτι;». «Παίζει ακόμη η υπόθεση και δεν πρόκειται να μου δημιουργήσεις καμία τύψη», απάντησε αποφασιστικά ο υπουργός και με την ευκαιρία έβγαλε ένα μικρό αλλά εμπνευσμένο λογίδριο για την Κεντροαριστερά και τις νέες κυβερνητικές συμμαχίες. Το φάντασμα άκουγε κουνώντας το κεφάλι σαρκαστικά και, όταν ο υπουργός ολοκλήρωσε, ρώτησε αν ο Τρίτος Δρόμος του Μπλερ περνάει από το Αφγανιστάν. Εξαφανίστηκε σαν αχνός από το υπουργικό γραφείο, χωρίς να περιμένει απάντηση.

ΚΙΜΠΙ, «Φαντάσματα» (στήλη ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ, «Καθημερινή», 23/12/2001, https://www.kathimerini.gr/economy/local/107738/fantasmata-2/)

Η ψηφιακή βλακεία και οι άσπονδοι φίλοι μας

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 14-15/6/2025

Αυτό πάλι με τις διαφημίσεις των τραπεζών στις οποίες όλοι είναι μέσ' στην καλή χαρά ενώ πληρώνουν τους λογαριασμούς τους εμένα με ξεπερνάει... 

 Θέλω δεν θέλω έχω γίνει Homo Digialis. Ητοι, ψηφιακός άνθρωπος. Αν εξαιρέσεις τις πρωταρχικές ανάγκες –το φαγητό, τον ύπνο, το σεξ, αν και όποτε προκύπτει, τις μικρές δόσεις αναψυχής με παρέες ή άνευ στη θάλασσα, στο βουνό, στο σπίτι, στις σαββατιάτικες εξόδους– που ικανοποιούνται ακόμη με μέσα της αναλογικής εποχής, τα περισσότερα υπόλοιπα πράγματα της καθημερινότητάς μου τα πραγματοποιώ ψηφιακά. Και η σχέση μου με το χρήμα έχει γίνει σχεδόν εξ ολοκλήρου ψηφιακή. Σπάνια κρατώ μετρητά· ακόμα κι αν κάτι σώζεται από τον συνήθως άδειο λογαριασμό μου, φροντίζω να το χρησιμοποιώ μέσω κάρτας, ή internet banking, για κάποιον ανεξήγητο λόγο έχω την αίσθηση ότι ελέγχω καλύτερα τις εκροές. Μπουρδίτσες, αλλά λέμε τώρα... 

Ολους τους λογαριασμούς τους πληρώνω μέσω web banking. Ευτυχώς χωρίς χρέωση και προμήθειες πια, ό,τι άρπαξαν άρπαξαν οι τράπεζες, οι καλύτερες φίλες του ανθρώπου. Κάθε φορά που ανοίγω την πλατφόρμα της τράπεζας για να πληρώσω έναν λογαριασμό, ανοίγει μια φόρμα που, κατά περίπτωση, περιλαμβάνει όνομα, επίθετο, κωδικό πληρωμής σε τράπεζα, ποσό, μερικά ακόμα δεδομένα, αλλά εκείνο που με τρελαίνει είναι το «παραθυράκι» που με καλεί να βάλω «φιλική ονομασία» σε κάθε υπηρεσία, δημόσια ή ιδιωτική, που της τα σπρώχνω τακτικά. 

«Φιλική ονομασία»; Αλήθεια, πιστεύει κανείς από τους ευφάνταστους σχεδιαστές της ψηφιακής ανοησίας που μας καταδυναστεύει ότι έχουμε την παραμικρή φιλική διάθεση για αυτούς που μας λεηλατούν για αυτονόητα κοινωνικά αγαθά ή για αναπόδραστες, επιβεβλημένες υπηρεσίες; Οχι, δεν είμαι φίλος, ούτε πρόκειται να γίνω, με τη ΔΕΗ που της πληρώνω το ρεύμα (εννοείται, και με κάθε άλλο πάροχο), την ΕΥΔΑΠ που μου πουλάει το νερό που δεν ανήκει σε κανέναν, την Telekom (πρώην Cosmote) που με μουρλαίνει στα μηνύματα 2-3 24ωρα πριν από τη λήξη του λογαριασμού, την τράπεζα που δεν τολμώ να της καθυστερήσω τη δόση του στεγαστικού δανείου για να μην με πετάξει στον Καιάδα των κόκκινων δανείων, των servicers και των πλειστηριασμών, δεν είμαι φίλος με την ΑΑΔΕ που δεν αφήνει ούτε λεπτό οφειλής να ξεχαστεί, δεν είμαι, δεν είμαστε, κι ούτε θα γίνουμε ποτέ φίλοι με τους μηχανισμούς που απομυζούν το εισόδημά μας, για να πουλήσουν μετά πανηγυρικές ανακοινώσεις για την τεράστια αύξηση της κερδοφορίας τους, ή για τα πλεονάσματα που τους άφησαν οι φόροι μας. 

Οχι, δεν είμαστε φίλοι, δεν θα βαφτίσω ποτέ τη ΔΕΗ «Σούλα», την ΕΥΔΑΠ «Δροσούλα», την τράπεζα «Μαλάμω», την ΑΑΔΕ «Κώτσο» – άλλωστε ποιος πιάνεται «Κώτσος» σε αυτή την άσπονδη φιλία με την ψηφιακή βλακεία, την οποία υπηρετούμε προς το παρόν ήρεμα, μέχρι να μας δοθεί η ευκαιρία να της κηρύξουμε πόλεμο; 

ΚΙΜΠΙ

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Οὐδεὶς ἄνθρωπος ἀξίας ἔχει ἀνάγκην νὰ γίνῃ ἐπιτήδειος ἢ ἀπατεών. Ἡ καθημερινὴ κοινωνικὴ πεῖρα διδάσκει ὅτι τὰ ἐπίθετα ταῦτα οὐδέποτε κατώρθωσαν νὰ «κολλήσουν» εἰς ἀνθρώπους πραγματικῆς ἀξίας, οἱ ὁποῖοι, ἐὰν ὑπῆρξαν μισητοί, ἐχαρακτηρίσθησαν ἴσως ὡς «κακοί», ὡς «καταχθόνιοι», ὡς «γόητες», ὡς «τορπιλληταὶ» ἢ ὡς «λιβελλογράφοι», οὐδέποτε ὅμως ὡς ἐπιτήδειοι ἢ ἀπατεῶνες, καὶ ὅταν ἀκόμη ὑπῆρξαν συντηρητικοὶ εἰς τὰς σχέσεις των μετὰ τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων καὶ κατώρθωσαν πάντοτε νὰ προωθηθοῦν ἢ νὰ ἐπικρατήσουν. Ἀπόλυτος ἐσωτερικὴ συνέπεια τῆς πνευματικῆς ἀναπηρίας τοῦ βλακὸς εἶναι ἄλλως τε ὄχι μόνον ἡ ἀγελαία του τάσις, ὄχι μόνον ἡ προώθησίς του «πλάτην μὲ πλάτην» μὲ τὴν λεγεῶνα τῶν ὁμοίων του, ὄχι μόνον ἡ προσφυγὴ εἰς τὰ εὐτελέστερα μέσα τῆς ἐπιτηδειότητος, τὴν ἔλλειψιν ἀντιθέτου γνώμης, τὴν προσφορὰν εὐκόλων καὶ ἀνηθίκων ἐκδουλεύσεων καὶ τὴν κολακείαν, ἀλλὰ καὶ ἡ συστηματικὴ ἀποφυγὴ πάσης συγκρούσεως καὶ πάσης μάχης. Καὶ ὅταν ἀκόμη ὁ βλάξ, ὑπὸ τὴν μορφὴν τοῦ ἐπιτηδείου ἢ τοῦ ἀπατεῶνος, ἐξαναγκασθῇ νὰ δώσῃ μάχην, θὰ δώσῃ αὐτὴν διὰ τῶν πνευματικῶς εὐκολοτέρων καὶ συνεπῶς τῶν ἀνηθικωτέρων «ὅπλων»: τοῦ ψεύδους, τῆς διαστροφῆς, τῆς ρᾳδιουργίας καὶ τῆς συκοφαντίας.

Ἐξ οὗ ἕπεται τὸ ἀκλόνητον δόγμα: καὶ ἡ ἀνηθικότης εἶναι ἀποκλειστικὸν προνόμιον τῶν βλακῶν!

Ευάγγελου Λεμπέση, «Η τεραστία κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω», 1941