Το λίπος (28/8/2010)

Επιτρέψτε μου, αγαπητοί τυχόντες αναγνώστες, να αντλήσω την μισοκαμένη- ηλιοκαμένη μου έμπνευση από τους τελευταίους σπασμούς του καλοκαιριού. Για κάμποσες μέρες είχα κατεβάσει ρολά κι απ' τις γρύλλιες τους ελάχιστα πράγματα της επίσημης πληροφόρησης περνούσαν. Απ' ό,τι κατάλαβα, πάντως, δεν έχει συμβεί και κάτι συγκλονιστικό. Δεν έχουμε αλλάξει κεφάλαιο, ούτε σελίδα, ούτε καν παράγραφο. Λίγες οι μέρες για ν' αλλάξουν τον κόσμο, θα μου πείτε. Αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα, όπως διδάσκει η ιστορία.

Αν η επίσημη πληροφόρηση – την οποία πήρα στις ελάχιστες δυνατές δόσεις- δεν μας προσέφερε νέα γνώση πέρα των τετριμμένων (Μνημόνιο 2, αναδόμηση, μερικά εύσημα για τον εγχώριο, σαδομαζοχιστικό άθλο της λιτότητας, μερικές ακόμη διαψεύσεις για την ελεγχόμενη χρεοκοπία της χώρας), η ανεπίσημη, άτυπη ενημέρωση που παρείχαν οι γλώσσες του σώματος στα τουριστικά θέρετρα προσέφερε πολύ πιο ουσιώδεις πληροφορίες για την κατάστασή μας ως οικονομία και κοινωνία.

Οι παραλίες, οι οργανωμένες πλαζ, τα λιμάνια των νησιών, οι μαρίνες και οι δημοφιλείς ή πιο προστατευμένοι και “πριβέ” τόποι παραθερισμού μπορούν να ιδωθούν (έστω και κάτω από μια πολύ διεστραμμένη και μεψίμοιρη οπτική) ως μια πυκνή αλληγορία αυτού που συντελείται στο κοινωνικό σώμα υπό τη δικτατορία του Μνημονίου.

Παρατήρησα με αληθινή απορία την αμεριμνησία με την οποία η πλειοψηφία των παραθεριστών αποδεχόταν σαν το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο το να καταβάλει 10 ευρώ για το 1,5 τετραγωνικό μιας ξαπλώστρας και για τα δύο τετραγωνικά σκιάς που προσφέρει η ομπρέλα μιας πλαζ, κατειλημμένης απ' άκρου εις άκρον από τους βασιλείς της άμμου. Το ίδιο αδιαμαρτύρητα, νεαρά παιδιά, με 500 ευρώ το πολύ στην τσέπη για την ολιγοήμερη καλοκαιρινή χλιδή, διέθεταν 4 ευρώ για μια από τις ατέλειωτες ποικιλίες καφέ που προσφέρει το πιο υποτυπώδες beach bar, στην πιο απομακρυσμένη παραλία του Αιγαίου ή του Ιονίου.

Η προσφιλέστερη εξήγηση του φαινομένου ότι το φετινό καλοκαίρι δεν ήταν τόσο πένθιμο όσο περιμέναμε, ότι η κατανάλωση δεν καταβαραθρώθηκε όσο εκτιμούσαμε, ότι τα τουριστικά καταλύματα δεν έμειναν άδεια (αν και οι μικροεπιχειρηματίες του τουρισμού παραπονούνται για πτώση του τζίρου τους έως και 30%) συμπυκνώνεται στην έκφραση ότι η ελληνική κοινωνία “έχει ακόμη λίπος να κάψει”. Σε τί συνίσταται το κοινωνικό ή οικονομικό αυτό “λίπος” είναι προς διερεύνηση. Αν και το καλοκαίρι σημαίνει πραγματικό συναγερμό στα παχύσαρκα σώματα για το κάψιμο λίπους πριν τα εκθέσουμε στην κοινή θέα, αυτό που καίγεται σε όλη του την έκταση είναι κυρίως το δέρμα. Δέρμα και όχι λίπος προσφέρουν θυσία στον Θεό Ήλιο εκατομμύρια ανθρώπων τους καυτούς μήνες του θέρους. Κι ας ουρλιάζουν οι δερματολόγοι και οι ογκολόγοι για το κακόηθες μελάνωμα που παραμονεύει.

Αλλά, πέρα από την κυριολεξία του πράγματος, είναι γεγονός ότι το σώμα της νεοελληνικής κοινωνίας διαθέτει λίπος αρκετό για να συντηρήσει καταναλωτικές συμπεριφορές που δεν συνάδουν με μια υπό χρεοκοπία χώρα – ακόμη και με μια “αναγεννώμενη” εκ της τέφρας της χώρα, όπως θα ήθελε ο επίτροπος Όλι Ρεν ή οι αξιωματούχοι της τρόικας. Αν σκεφτούμε το κοινωνικό σώμα σαν ένα συνεκτικό σύνολο από δέρμα, μυικό ιστό, οστά, σπλάχνα, νευρικό σύστημα και λίπος, ποια είναι εκείνη η αναλογία λίπους που το καθιστά ακόμη βασική πηγή ενέργειας για την ασθμαίνουσα ελληνική οικονομία; Και ποιες είναι οι εστίες συσσώρευσής του;

Η πιο προφανής εστία συσσώρευσης “λίπους” είναι η περίφημη, πολυπληθής μεσαία τάξη που για χρόνια έκανε το κουμάντο της πάνω στη φοροδιαφυγή, την καλπάζουσα πιστωτική επέκταση και τις πελατειακές (σχεδόν ερωτικές) σχέσεις με τα κόμματα εξουσίας. Ένα πολυδιάστατο σύστημα εύνοιας προς την πολυτελή διαβίωση και κατανάλωση του περιούσιου μικρομεσαίου λαού διαμόρφωσε ένα επεκτατικό καταναλωτικό μοντέλο. Αυτό το κοινωνικό “λίπος” καίγεται τώρα ταχύτατα, συντηρώντας προς το παρόν μια σπασπωδική κατανάλωση βασισμένη στη δύναμη των “καλών συνηθειών” που δεν είναι βέβαιο ότι θα επιβιώσουν μέχρι το επόμενο καλοκαίρι. Αν οι ζοφερές προβλέψεις επιβεβαιωθούν, αν τα λουκέτα πολλαπλασιαστούν, αν το διαζύγιο της τραπεζικής ολιγαρχίας από τους μικρομεσαίους οριστικοποιηθεί, το κάψιμο του “μεσαίου λίπους” θα ολοκληρωθεί μέσα σε λίγους μήνες. Η ύφεση των 6 και πλέον μονάδων της προσεχούς διετίας θα εξελιχθεί σε οικονομικό Αρμαγεδδώνα για τα λιποκύτταρα της ελληνικής κοινωνίας.

Μια άλλη εστία συσσώρευσης λίπους αποτυπώνεται με προκλητικό τρόπο σε στεριές και θάλασσες των παραθεριστικών παραδείσων. Στις φαντεζί εξαγγελίες του ΣΔΟΕ για επικείμενες εφόδους στις πολυτελείς βίλες των σελέμπριτι της σόου μπιζ και των ραντιέρηδων και για “διωγμό της επώνυμης φοροδιαφυγής” υπάρχει και μια επικοινωνιακή στρατηγική να αντισταθμιστεί το κοινωνικό σοκ που προκαλούν στο προλεταριάτο των καλοκαιρινών διακοπών οι φαραωνικές επιδείξεις χλιδής της οικονομικής ελίτ: πολυτελείς επαύλεις που αποκλείουν χιλιόμετρα ακτών, χλιδάτα ησυχαστήρια στη μέση του πουθενά που η συντήρησή τους τον χειμώνα απαιτεί το ετήσιο εισόδημα δύο μισθωτών, αστεράτα καταλύματα των 400-500 ευρώ τη βραδιά κλεισμένα όλο το καλοκαίρι, θηριώδη σκάφη αναψυχής με καπετάνιο, σεφ και μπάτλερ που οργώνουν τις ελληνικές θάλασσες και τρέφουν εκατοντάδες μαρίνες σε όλη τη χώρα για τουλάχιστον τρεις μήνες. Υπάρχει, εν ολίγοις, ένα στρώμα, στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας που όχι μόνο έχει να κάψει λίπος, αλλά προφανώς συσσωρεύει κι άλλο με φόντο την ελεγχόμενη χρεοκοπία της χώρας. Που δεν κάνει την παραμικρή προσπάθεια να κρύψει τα παχάκια, τα πιασιματάκια ή τη θηριώδη σαμπρέλα που συντηρεί στην κοιλιακή χώρα. Ποιες είναι οι πηγές του, ποιοι οι πόροι του, ποιες σχέσεις του με το κράτος, με τα κόμματα εξουσίας, με το τραπεζικό σύστημα, ποια είναι η θέση του στην παραγωγική δομή της χώρας, ποια είναι η συμπεριφορά του στην “έκτακτη κατάσταση” της δημοσιονομικής χρεοκοπίας, ποια είναι η συμβολή του στις ανθρωποθυσίες που απαιτεί η “σιδερένια φτέρνα” του Μνημονίου; Κι ακόμη περισσότερο, πώς επηρέασε για δεκαετίες τις κυρίαρχες επιλογές της πολιτικής ελίτ, τον υπό χρεοκοπία ευρωπαϊσμό; Ποια είναι η συνενοχή του στην παραγωγική παρακμή της χώρας που την κατέστησε αναλώσιμο υλικό στο παγκόσμιο παίγνιο αναδιανομής του πλούτου μέσω της κρίσης του χρέους;

Μια ιδέα για την πιθανή απάντηση δίνει η πρόσφατη παρέμβαση του ΕΒΕΑ. Στην πρώτη του διακριτική διαφοροποίηση από το “ευαγγέλιο” του Μνημονίου, διαβλέποντας την απειλή μιας μακράς ύφεσης που θα καταστρέψει και πολλά από τα επίλεκτα μέλη του, ζητεί αναθεώρηση του Μνημονίου ή την απεμπλοκή από όρους του που απειλούν την κερδοφορία και προνόμια της επιχειρηματικής ελίτ. Και τι προτάσσει ως πρώτο βήμα απεμπλοκής από την ισοπεδωτική, οριζόντια φορολογία; Την ανάκτηση των απωλειών της μισθωτής εργασίας; Όχι βέβαια! Την ελάφρυνση της φορολογίας των επιχειρήσεων. Πρωτότυπο- και κάτι μου λέει πως εν μέρει θα εισακουστεί...

Ο Χομπς, στον μνημειώδη “Λεβιάθαν” του, μας παρέδωσε τη δική του γλαφυρή αλληγορία για τον τρόπο που συγκροτούνται τα σύγχρονα κράτη σαν τεχνητά σώματα- Φρανγκενστάιν. Στη δική μας αλληγορία η διαδοχή των ιστών της κοινωνίας βρίσκεται σε μια παράδοξη διαδικασία αυτοκατανάλωσης. Το κάψιμο έχει αρχίσει όχι από τον βασικό λιπώδη ιστό, αλλά από τον σκελετό του κοινωνικού σώματος (μια παραγωγική δομή που η τελευταία ικμάδα της παραδίδεται σε ελεγχόμενη απο-ανάπτυξη). Επεκτάθηκε στον μυικό ιστό (την εργασία, που υποβάλλεται σε μεθοδική διαδικασία συρρίκνωσης και υποτίμησης) και εξελίσσεται σε ένα εκτεταμένο και θανατηφόρο μελάνωμα στο δέρμα (τη συστηματική απαξίωση του κράτους και κάθε μορφής συλλογικού ελέγχου του δημόσιου πλούτου). Η βασική εστία λίπους μένει αλώβητη- αλλά και ανυποψίαστη ότι χωρίς σκελετό και μυϊκό ιστό θα καταρρεύσει αργά ή γρήγορα σε μια μάζα, απεχθή, δυσώδη και ακίνητη.

Υπάρχει, πάντως, και μια τρίτη εστία λίπους, ίσως η σημαντικότερη, που ακινητοποιεί το κοινωνικό σώμα απέναντι στις επιθέσεις της μνημονιοκρατίας. Το λίπος της σκέψης. Τα λιποκύτταρα της αδράνειας που εξουδετερώνουν τα ανακλαστικά του θυμού, απορροφούν τα οικονομικά σόκ και επιβάλλουν μια συμπεριφορά νωχέλειας, ανοχής και μοιρολατρείας. Το πιο ελπιδοφόρο στοιχείο που διαβλέπω είναι πως αυτό το λίπος, το λίπος της ανοχής θα καεί ταχύτερα απ' όλα. Οι ενέσεις αισιοδοξίας της πολιτικής και τεχνοκρατικής ελίτ είναι πια αδύνατο να το θρέψουν. Ο τρόπος που τα κόμματα εξουσίας επιχειρούν να “γειώσουν” πολιτικά το εκλογικό ραντεβού του Νοεμβρίου είναι μια ισχυρή ένδειξη γι' αυτό.