Η τρομοκρατία της αλήθειας

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 27-28/8/2022

Και ξαφνικά όλοι αποφάσισαν να γίνουν ειλικρινείς. Τρομακτικά ειλικρινείς. Να μας πουν την αλήθεια, όσο σκληρή, ζοφερή κι αν είναι. Ξεχάστε όλα τα φουτουριστικά, χαζοχαρούμενα και υπεραισιόδοξα μας λέγανε για ανάπτυξη χωρίς όρους και όρια. Για ευημερία χωρίς ταβάνι. Για πράσινη οικονομία και αειφόρο παραγωγή. Για χαμογελαστές οικογένειες που τρέχουν σε καταπράσινα λιβάδια με φόντο πάρκα ανεμογεννητριών και γελάδες που βόσκουν ανέμελες, προφανώς χωρίς να πέρδονται και να εκπέμπουν ανεπιθύμητο και δυσώδες μεθάνιο. Για ένα μέλλον φωτεινό, με μεγέθυνση χωρίς όριο, αυτοματοποίηση, αποϋλοποίηση, ηλεκτροκίνηση, ψηφιακή εργασία, διαπλανητικά ταξίδια, οικουμενικό και ομογενοποιημένο καπιταλισμό χωρίς σύνορα, σφαίρες επιρροής, σκληρούς ανταγωνισμούς και πολεμικές συγκρούσεις.

Ξεχάστε αυτά. Το μέλλον έχει πολλή ξηρασία. Και δεν τον λέει ο μακαρίτης Μιχάλης Κατσαρός. Το λένε ο Μακρόν και ο Σόλτς, η Λαγκάρντ και η Φον ντερ Λάιεν, οι τραπεζίτες, οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, οι επικεφαλής των πολυεθνικών ομίλων, οι αναλυτές των μεγάλων δεξαμενών σκέψης και απερισκεψίας της Ευρώπης, οι αναλυτές των αγορών, τα «γεράκια» και τα «περιστέρια» της νομισματικής πολιτικής, ακόμη και επικεφαλής των εγχώριων επιχειρηματικών ομίλων, που περιχαρείς ανακοινώνουν ιλιγγιώδη υπερκέρδη, αλλά περίλυποι ομολογούν ότι αυτά δεν αποκλείουν μια βαθιά κι απότομη βουτιά της οικονομίας στο κενό. Κι ας πλέει ο θίασος του Μαξίμου στα πελάγη της πλάνης ή του ψεύδους του. 

Ποια μύγα του Αυγούστου τούς τσίμπησε; Τι πάθανε όλοι κι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη χαζοχαρούμενη ρητορική της υπεραισιοδοξίας και του εξωραϊσμού της πραγματικότητας; Ποιος ορός αλήθειας τούς μετέστρεψε σε κυνικούς μάντεις κακών; Γιατί εγκαταλείπουν τη μετα-καπιταλιστική ουτοπία και τρομοκρατούν τα πλήθη με ζοφερές περιγραφές μιας νέας καπιταλιστικής δυστοπίας που επιφυλάσσει μόνο λιτότητα, περικοπές, εξοικονομήσεις, συσκοτίσεις, ελεγχόμενα μπλακ άουτ, παγωμένα καλοριφέρ, σβηστά κλιματιστικά, ακινητοποιημένα οχήματα, σκοτεινούς δρόμους, ελλείψεις τροφίμων, ρεύμα και αέριο με το δελτίο, υψηλότερες τιμές, ακριβότερο χρήμα, χαμηλότερα εισοδήματα, συρρίκνωση των οικονομιών, νέες κρίσεις χρέους, επισιτιστικές κρίσεις, λιμούς, φτωχοποίηση, σκληρούς νομισματικούς και εμπορικούς πολέμους, στρατιωτικοποίηση, εξοπλιστικό ανταγωνισμό, νέες πολεμικές συρράξεις, αυταρχικότερα κράτη, ανεξέλεγκτη επιτήρηση των κοινωνιών; 

Ο πιο αθυρόστομος όλων Μακρόν το είπε πιο εύγλωττα από όλους. Επιστρέφοντας από τις ολιγοήμερες διακοπές του κάπου στη γαλλική Ριβιέρα, διακριτικά μαυρισμένος από την προσεκτική έκθεσή του στον μεσογειακό ήλιο, κήρυξε το τέλος της αφθονίας, της ανεμελιάς και των βεβαιοτήτων. Αυτή η κρίση δεν είναι μια παρένθεση ή ένα διάλειμμα, είπε με λίγα λόγια ο Μακρόν, είναι μία από τις πολλές παράλληλες και διαδοχικές κρίσεις που θα ζήσει η αυτοκρατορική Γαλλία και η αυτόχειρας Ευρώπη για πολλά πολλά χρόνια. Δεν το είπε έτσι ακριβώς, αλλά σαφώς υπονόησε ότι οι κρίσεις είναι η μόνη κανονικότητα που μπορεί να εγγυηθεί η ευρωπαϊκή ελίτ. Θα μπορούσε να το εκλάβει κανείς αυτό ως μια ομολογία αποτυχίας του ίδιου και όλων των ομολόγων και ομοτίμων του στη σκατόψυχη και αλαζονική ήπειρο, αλλά αυτό θα απαιτούσε μια σειρά παραιτήσεων στις μισές κυβερνήσεις της Ε.Ε., που παρότι βυθίζονται σε κρίση αποδοχής και ανυποληψίας παραμένουν κατσικωμένες στις καρέκλες τους. 

Στους λιγότερο ανέμελους και πιο μυημένους στα μυστήρια του καπιταλισμού ο Μακρόν δεν είπε και κάτι καινούργιο. Οι κρίσεις είναι εδώ και δεκαετίες είναι η μόνη κανονικότητα του οικονομικού μας πολιτισμού. Τα όλο και συντομότερα διαλείμματα ευημερίας και ανάκαμψης μπορεί να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στην κερδοφορία και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και να του δίνουν ευκαιρίες εποικισμού από τη μια φούσκα στην άλλη, αλλά έχουν πια ελάχιστη έως μηδενική διάχυση στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Πάρτε για παράδειγμα την Ελλάδα: μετά μια δωδεκαετία κρίσης και μνημονιακής θεραπείας πόσοι και ποιοι έχουν επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα, εκτός από τις τράπεζες, τον εφοπλισμό και μερικούς επιχειρηματικούς ομίλους που επέπλευσαν ή αναδύθηκαν από τη μεγαλύτερη «δημιουργική καταστροφή» των μεταπολεμικών χρόνων; 

Ελάχιστοι, είναι η απάντηση, και αφορά όχι μόνο τους Ελληνες, αλλά και τους Γάλλους, τους Γερμανούς ή τους Ιταλούς. Και τους ίδιους αφορά η με ύφος Νοστράδαμου προφητεία Μακρόν για το τέλος της αφθονίας και της ανεμελιάς, που στην πραγματικότητα δεν υπήρξε παρά για μια μειοψηφία καλοζωισμένων και παρασιτικών στρωμάτων. Η μεγάλη πλειονότητα των ευρωπαϊκών κοινωνιών τα τελευταία 20 χρόνια πέφτει από το ένα σοκ στο άλλο: το σοκ του ευρώ, το σοκ της χρηματοπιστωτικής κρίσης, το σοκ της κρίσης χρέους, το σοκ της πανδημίας, το σοκ του πληθωρισμού, της ενεργειακής κρίσης, του πολέμου. Επομένως η διακήρυξη Μακρόν για το τέλος της αφθονίας είναι μια προειδοποίηση ότι το βαρέλι δεν έχει πάτο. Προσδεθείτε για ακόμη μεγαλύτερη συρρίκνωση σε εισοδήματα, βιοτικό επίπεδο, δικαιώματα, κοινωνική προστασία. Η πολιτική διακυβέρνηση δεν μπορεί να εγγυηθεί τίποτα και για κανένα, εκτός από τις αγορές, που μπορούν να οδηγούν τις τιμές των αγαθών στα ουράνια, και το έξυπνο χρήμα, που μπορεί να απολαμβάνει την απόλυτη διαβρωτική ελευθερία του. 

Αν αποκωδικοποιήσει κανείς όλα τα ετερόκλητα μηνύματα που εκπέμπουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες από την Αθήνα μέχρι το Παρίσι και από τη Ρώμη μέχρι το Βερολίνο, θα διαπιστώσει έναν εντυπωσιακό συντονισμό στην τρομοκρατία της ειλικρίνειας. Είστε όλοι ύποπτοι, είστε όλοι πιθανοί εσωτερικοί εχθροί και υποψήφιοι για παρακολούθηση, είπε στους Ελληνες ο νέος διοικητής της ΕΥΠ. Θα παγώσετε, θα περάσετε τον δυσκολότερο χειμώνα της ζωής σας, λέει στους Γερμανούς ο Πράσινος υπουργός Οικονομίας. Είστε σπάταλοι, θα μειώσουμε την πολυτελή σας κατανάλωση, λέει στους Γάλλους ο Μακρόν. Εσείς τρέφετε τον πληθωρισμό, θα ακριβύνουμε το χρήμα για να κόψουμε την ακόρεστη ζήτησή σας, λέει στους Ευρωπαίους η Λαγκάρντ. Αν χρειαστεί θα πεινάσετε και λίγο, θα σας κάνει καλό και στη χοληστερίνη, λένε οι κεντρικοί τραπεζίτες στις κοινωνίες της Δύσης. Ολοι και όλα θυσία στο υπέρτατο αγαθό της συντριβής της ρωσικής αρκούδας στα μέτωπα της Ουκρανίας και των ορυκτών καυσίμων. 

Πίσω από την τρομοκρατία της αλήθειας υπάρχει βεβαίως το θεμελιώδες ψεύδος της νεοφιλελεύθερης εποχής, η εξ ίσου τρομοκρατική κληρονομιά της Θάτσερ: η ΤΙΝΑ (There Is No Alternative). Μια εκδοχή της είναι οι σημερινές τρομοκρατικές προφητείες που εκτοξεύουν οι ηγεσίες της Δύσης. Με τη διαφορά ότι δεν συνοδεύονται έστω από την ελάχιστη προσδοκία μελλοντικής βελτίωσης και ευημερίας που άφηνε ακόμη και η κυνική Θάτσερ. Η νέα ΤΙΝΑ εγγυάται μόνο ζόφο. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

«Πρέπει να ισορροπήσουμε την παραγωγή και τα κέρδη μας. Δεν υπάρχει εύκολη δημοφιλία σε αυτό που προτείνουμε, αλλά είναι θεμελιωδώς σωστό. Ωστόσο πιστεύω ότι οι άνθρωποι αποδέχονται ότι δεν υπάρχει πραγματική εναλλακτική Ποια είναι η εναλλακτική; Να συνεχίσουμε όπως ήμασταν πριν; Το μόνο στο οποίο οδηγεί αυτό είναι υψηλότερες δαπάνες. Και αυτό σημαίνει περισσότερους φόρους, περισσότερο δανεισμό, υψηλότερα επιτόκια, περισσότερο πληθωρισμό, περισσότερη ανεργία». 

Μάργκαρετ Θάτσερ, ομιλία στο συνέδριο Γυναικών του Συντηρητικού Κόμματος, 21/5/1980