Ανάπηρη κυριαρχία

(Ελεύθερος Σκοπευτής, Επενδυτής, 24/11/2012)

Ας υποθέσουμε ότι οι άσπονδοι γείτονές μας αποφασίζουν να μας κηρύξουν πόλεμο. Στα ανατολικά θαλάσσια και χερσαία σύνορά μας συγκεντρώνονται δυνάμεις, οι ηγέτες των γειτόνων ετοιμάζουν χερσαίες εισβολές, ναυτικές αποβάσεις και αεροπορικές επιδρομές. Η κυβέρνηση της χώρας κηρύσσει επιστράτευση, η ηγεσία του στρατού προετοιμάζει τις δυνάμεις της, γεμίζει τις δεξαμενές των καυσίμων της, τα ντεπόζιτα των οχημάτων της, των αεροσκαφών και των πολεμικών πλοίων της, φισκάρει τις αποθήκες με πολεμοφόδια. Το υπουργείο Άμυνας πραγματοποιεί έκτακτες και χωρίς διαγωνιστικές διαδικασίες παραγγελίες κάθε είδους υλικού αναγκαίου για την αποτροπή της επικείμενης επίθεσης στη χώρα. Ο προϋπολογισμός του υπουργείου και του στρατού βγαίνει εκτός ελέγχου. Κι ενώ πολίτες και ένστολοι βρίσκονται σε πατριωτικό οίστρο, ενώ οι μηχανές ερπυστριοφόρων, τεθωρακισμένων, F16 και φρεγατών, ακόμη και των ημιτελών υποβρυχίων μουγκρίζουν, ξαφνικά όλα παγώνουν. Ένα «STOP» ακυρώνει τα πάντα. Ο επίτροπος που εποπτεύει το υπουργείο Άμυνας, ο οποίος με τη σειρά του επιτηρείται από τον αντίστοιχο κομισάριο, εντεταλμένο της τρόικας και υπόλογο στους προϊσταμένους του ειδικού λογαριασμού στον οποίο ουσιαστικά συγκεντρώνεται κάθε υποψία ρευστού που διαθέτει η χώρα, διαμηνύει προς την κυβέρνηση ότι η ηγεσία του υπουργείου Άμυνας παραβίασε το «μνημόνιο δημοσιονομικής πειθαρχίας» που τη δεσμεύει. Η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία πρέπει να εκπαραθυρωθεί και κάθε ευρώ που δαπανήθηκε πρέπει να επιστραφεί ή να περικοπεί αυτομάτως από τις υπόλοιπες δαπάνες. Η άμυνα της χώρας αναβάλλεται. Μόνη δημοσιονομικά ορθή επιλογή είναι η αμαχητί παράδοσή της στους εισβολείς γείτονες. Οι οποίοι, ως διάδοχοι στην κυριαρχία επί της ελληνικής επικράτειας, κληρονομούν μαζί με τη χώρα και τις υποχρεώσεις της έναντι των πιστωτών. Η μόνη πατρίδα που αναγνωρίζουν οι πιστωτές είναι η Πίστη (η τραπεζική) και το μόνο σύνορο το γκισέ ή το dealing room της τράπεζας...


Μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης όπως ο πόλεμος είναι το στοιχειώδες μέτρο για το ποιος ασκεί την κυριαρχία σε ένα κράτος. Κυρίαρχος είναι ακριβώς αυτός που έχει την ισχύ να επιβάλλει την κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Και στην περίπτωση του φανταστικού πολέμου μας, προφανώς είναι αυτός που επιλέγει αν η χώρα θα αμυνθεί ή θα παραδοθεί αμαχητί, είτε τα κριτήριά του προκύπτουν από τον οικονομικό «ορθολογισμό» της υπεράνω όλων εξυπηρέτησης του χρέους είτε προκύπτουν από πολύ πιο ευτελείς, ιδιοτελείς σκοπούς. Εν προκειμένω, κυρίαρχοι είναι οι πιστωτές.


Άλλωστε, αυτή η χώρα έχει μια αμιγή και μακρόχρονη εμπειρία εκχώρησης κυριαρχίας. Τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο που επιβλήθηκε το 1897 από τους πιστωτές-συμμάχους, ακριβώς ως συνέπεια του ελληνοτουρκικού πολέμου, και καθόρισε την έκβαση όλων των ελληνικών πολεμικών και πολιτικών περιπετειών μέχρι και τη δεκαετία του ’30. Είναι ένα ερώτημα, για παράδειγμα, πόσο διαφορετική θα μπορούσε να είναι η έκβαση της Μικρασιατικής Εκστρατείας αν οι σύμμαχοι -που την ενθάρρυναν για να την υπονομεύσουν τελικά- δεν ήταν οι ίδιοι οι πιστωτές της χώρας (Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Αυστριακοί, Γερμανοί, Ρώσοι). Και πόσο διαφορετικά θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα από τη στιγμή που ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος των πιστωτών -εγκατεστημένος συμβολικά δίπλα στο σημερινό Προεδρικό Μέγαρο, τότε παλάτι του Διαδόχου, ο οποίος προέλαυνε άλλοτε πρόθυμος, άλλοτε απρόθυμος στα πολεμικά πεδία- μοιραζόταν την άσκηση της κρατικής κυριαρχίας με έναν βασιλικό οίκο και μια πολιτική ηγεσία που επί μια δεκαετία πολέμων διχαζόταν ανάμεσα στις πολεμικές πτέρυγες των πιστωτών.


Πόσο διαφορετικό είναι αυτό που συμβαίνει σήμερα; Ο πατέρας της πολιτικής φιλοσοφίας και επιστήμης, ο Τόμας Χομπς, τρεις αιώνες πριν ολοκληρωθεί η διαμόρφωση των εθνικών κρατών στην Ευρώπη που λίγο πολύ αντιστοιχούν στη σύγχρονη πολιτική της γεωγραφία, περιέγραψε με ακρίβεια τις προϋποθέσεις και τους όρους άσκησης της κυριαρχίας σε μια πολιτική κοινότητα στον εμβληματικό «Λεβιάθαν» του. Ο κυρίαρχος, είτε είναι αυταρχικός μονάρχης, είτε μια ολιγαρχία βασισμένη στον φόβο των υπηκόων, είτε ένας αιρετός ηγέτης που έχει τη συναίνεση της λαϊκής πλειοψηφίας, διαχειρίζεται την κυριαρχία του ως ένα αδιαίρετο σύνολο. Δεν έχει την πολυτέλεια να την ασκήσει «α λα καρτ», εκχωρώντας ένα μέρος της σε άλλο πόλο εξουσίας, και, πολύ περισσότερο, σε μια αλλότρια δύναμη, στον κυρίαρχο μιας άλλης χώρας ή μιας άλλης διακρατικής ένωσης. Κάθε τέτοια, υποτίθεται μερική, εκχώρηση -όπως με γλαφυρότητα περιγράφει ο Χομπς στο απόσπασμα από τον «Λεβιάθαν» που παρατίθεται δίπλα- σημαίνει «ξήλωμα του πουλόβερ». Ολική κατάλυση της κυριαρχίας του.


Ο ισχυρισμός ότι η δημοσιονομική επιτήρηση που επιβάλλουν οι δανειστές της χώρας μέσα από τα αλλεπάλληλα επίπεδα «εθνικής» και «κοινοτικής» εποπτείας είναι το «μικρότερο κακό» εν όψει ενός μεγάλου οφέλους, εκτός από ψευδαίσθηση είναι και πολιτική απάτη. Ο Χομπς περιγράφει τον «Λεβιάθαν», την πολιτική κοινότητα, σαν έναν τεχνητό άνθρωπο, του οποίου τα μέλη και τα επί μέρους όργανα είναι τα αλληλένδετα στοιχεία του κοινωνικού σώματος: οι πολίτες, ο δημόσιος και ιδιωτικός πλούτος, οι κρατικοί λειτουργοί, το δίκαιο, οι επί μέρους εξουσίες, ο στρατός, οι δυνάμεις ασφαλείας, οι συλλογικές ενώσεις των πολιτών. Αλλά, «η κυριαρχία αποτελεί την τεχνητή ψυχή αυτού του τεχνητού ανθρώπου, εμφυσώντας ζωή και κίνηση σ’ ολόκληρο το σώμα». Όταν, λοιπόν, η ψυχή αυτού του ήδη απεχθούς, πλην αναγκαίου για την ύπαρξη της πολιτικής κοινότητας, τεχνητού ανθρώπου αντικαθίσταται από την ψυχή ενός alien, τι έχουμε; Ένα τέρας του Φρανκενστάιν. Και μάλιστα στην εκδοχή της παρωδίας του Μελ Μπρουκς, όπου ο κοπτορράπτης-χειρουργός εγκαθιστά λάθος εγκέφαλο στο υπό κατασκευή τέρας, επειδή ο βοηθός του έκλεψε από την τράπεζα εγκεφάλων (!) το μυαλό ενός Abnormal (= ανώμαλος), νομίζοντας ότι απλώς ονομάζεται Aby Normal…


Ακόμη κι αν κανείς είναι τόσο αφελής ώστε να πιστεύει ότι ο κατακερματισμός της (εθνικής, λαϊκής, κρατικής) κυριαρχίας είναι ένα αναπόφευκτο μεταβατικό στάδιο για την ανάκτηση και την επανασυγκόλλησή της, όσα προβλέπονται ήδη στα ψιλά γράμματα των μνημονίων, όσα εξευτελιστικά περιγράφονται στους γερμανικής έμπνευσης μηχανισμούς του «ειδικού λογαριασμού» και, πολύ περισσότερο, όσα ζοφερά διαδραματίζονται μεταξύ Βρυξελλών και Βερολίνου τα τελευταία εικοσιτετράωρα προμηνύουν όχι απλώς την άλωση της ελληνικής κρατικής κυριαρχίας, αλλά την κατάλυσή της.


Το πολιτικό πείραμα της δισυπόστατης κυριαρχίας, μοιρασμένης ανάμεσα σε πανίσχυρους πιστωτές και αποδυναμωμένους εγχώριους πολιτικούς εκπροσώπους, θα έχει την τύχη του οικονομικού πειράματος της μείωσης του τερατώδους χρέους μέσω της αύξησής του. Τα αδιέξοδα στα οποία έχουν περιέλθει οι νέοι κυρίαρχοι του ελληνικού προτεκτοράτου, οι εταίροι-πιστωτές, συζητώντας λύσεις υψηλού κόστους για να «κοντύνουν» το χρέος, θα εμφανιστούν πολλαπλάσια στο πεδίο της πολιτικής κυριαρχίας. Η επιλογή να καταστήσουν το χρέος, αυτή την τεράστια φούσκα, απόλυτο κριτήριο άσκησης της κυριαρχίας τους ουσιαστικά αποτελεί ομολογία ότι και οι ίδιοι έχουν εκχωρήσει την κυριαρχία τους στις αγορές. Αυτές είναι ο απόλυτος «μετρητής» και ρυθμιστής του χρέους, οι ίδιες είναι ο κυρίαρχος των χρεωμένων κρατών. Αλλά οι αγορές, διεσπαρμένες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, κατακερματισμένες σε χιλιάδες κερδοσκοπικά χαρτοφυλάκια, ποσώς ενδιαφέρονται για τη διατήρηση του ενιαίου και αδιαίρετου της κυριαρχίας σε κάθε κράτος-προτεκτοράτο χρέους. Η εμπειρία του ΔΝΤ -παγκόσμιου εγγυητή των αγορών δημοσίου χρέους- είναι άκρως διδακτική. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το «εξυγιαντικό» πέρασμά του από τις υπερχρεωμένες χώρες συνοδεύτηκε από πολιτικό και κοινωνικό χάος, από διάλυση της κρατικής κυριαρχίας, ακόμη και από εμφυλίους.


Το σπέρμα της καταστροφής είναι ήδη εδώ. Και δεν είναι διόλου βέβαιο ότι θα είναι «δημιουργική», όπως συνήθως είναι οι καταστροφές του καπιταλιστικού μας σύμπαντος. Ή, θα είναι τόσο «δημιουργική» όσο ο φανταστικός πόλεμος που περιγράψαμε στην αρχή. Η κατάλυση της κυριαρχίας ξεκινά από ανώδυνα, προς το παρόν, συμπτώματα. Από δικαστικές Αρχές που αρνούνται τη συνταγματικότητα των μέτρων, από τον υποβόσκοντα πόλεμο των εξουσιών, από την άρνηση των δήμων (κι αυτοί κράτος είναι, κυριαρχία ασκούν) να εφαρμόσουν αποφάσεις της κεντρικής διοίκησης. Αλλά, το πόσο μακριά θα φτάσει αυτή η ανωμαλία δεν μπορούμε να το φανταστούμε. Οι νέοι κυρίαρχοι της χώρας, οι πιστωτές, νομίζουν ότι δένουν τον γάιδαρό τους εξασφαλίζοντας την ψήφιση ενός νομοσχεδίου. Αλλά η πραγματική τους κυριαρχία θα δοκιμαστεί όταν χρειαστεί να εφαρμόσουν το καθένα από τα μέτρα -να εισπράξουν τον φόρο, να απαλλοτριώσουν τα δημόσια αγαθά- και θα χρειάζονται δίπλα τους έναν στρατό, μια δύναμη επιβολής της κυριαρχίας τους.

Εκτός αν έχουν αποφασίσει να το κάνουν κι αυτό: να ολοκληρώσουν την ημιτελή κυριαρχία τους με μια στρατιωτική εισβολή, με τη μετεξέλιξή τους σε κανονική δύναμη κατοχής της χώρας. Χλομό, αλλά τα έχουμε δει όλα για να το αποκλείουμε…



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Και επειδή, αν τα ουσιώδη δικαιώματα της κυριαρχίας… καταργηθούν, η πολιτική κοινότητα διαλύεται και ο άνθρωπος επιστρέφει στην κατάσταση και στη δυστυχία του πολέμου με κάθε άλλον… το λειτούργημα του κυρίαρχου συνίσταται στην ολοκληρωτική διατήρηση αυτών των δικαιωμάτων. Είναι συνεπώς ενάντιο στο καθήκον του, πρώτον, να μεταβιβάσει ή να αποποιηθεί οποιοδήποτε από αυτά. Διότι όποιος εγκαταλείπει τα μέσα εγκαταλείπει και τους σκοπούς. Και όποιος εγκαταλείπει τα μέσα, στο μέτρο που είναι κυρίαρχος, ομολογεί ότι και ο ίδιος υπόκειται στο θετικό δίκαιο και αποκηρύσσει την εξουσία να απονέμει δικαιοσύνη ως υπέρτατος κριτής, να κηρύσσει πόλεμο ή να συνάπτει ειρήνη αυτοδίκαια, να κρίνει τι είναι αναγκαίο για την πολιτική κοινότητα, να επιβάλλει φόρους και να κηρύσσει επιστράτευση όποτε και για όσο κρίνει αναγκαίο η συνείδησή του, να ορίσει αξιωματούχους και λειτουργούς στον πόλεμο και στην ειρήνη, να διορίζει δασκάλους και να εξετάζει ποιες διδασκαλίες είναι σύμφωνες ή αντίθετες με την προστασία, την ειρήνη και την ωφέλεια του λαού.



Thomas Hobbes, «Λεβιάθαν, ή ύλη, μορφή και εξουσία μιας λαϊκής και εκκλησιαστικής πολιτικής κοινότητας»