Ο Λεβιάθαν στην εντατική

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 8-9/1/2022

Στην αρχή της πανδημίας, ακόμη και οι ακραιφνείς αντικρατιστές, από τους νεοφιλελεύθερους μέχρι τους αντεξουσιαστές, αποδέχθηκαν με φανερή ή κρυφή ανακούφιση την αφύπνιση του Λεβιάθαν, του τεχνητού θεού του κράτους, που ποτέ στην σύγχρονη ιστορία δεν ήταν τόσο κοντά στη γλαφυρή, προ τρεισήμισι αιώνων, περιγραφή του Χομπς για τη γέννηση του απεχθούς στην όψη αλλά τόσο αναγκαίου στην κόψη τέρατος. Καλοδεχούμενοι οι μεγάλοι περιορισμοί στην ελευθερία κίνησης (λοκντάουν), καλοδεχούμενο το πάγωμα της οικονομικής δραστηριότητας, ευπρόσδεκτες και οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις στις ελεύθερες αγορές και ακόμη πιο ευπρόσδεκτοι οι κρουνοί χρήματος, άφθονου χρήματος, χρήματος από το ελικόπτερο, από το διάστημα, από τα έγκατα της Γης ή από τα βάθη των ωκεανών. Καλές και οι κρατικές ενισχύσεις και πάγκαλο το άνοιγμα του Πρυτανείου σε όλους όσοι έχαναν μισθούς, αμοιβές και τζίρους. Και άριστη – δεν το συζητάμε αυτό– η τοποθέτηση της οικονομικής ορθοδοξίας των μηδενικών ελλειμμάτων και της δημοσιονομικής λιτότητας στη βαθιά κατάψυξη, μέχρι νεωτέρας. 

Αυτή η αναβάπτιση του παρηκμασμένου Λεβιάθαν στα νάματα του κράτους έκτακτης ανάγκης και στον συναγερμό του οικουμενικού, πλανητικού κινδύνου (κάτι σαν εισβολή αιμοβόρων εξωγήινων), που έφερε σε αναγκαστικό συντονισμό πολιτικές ηγεσίες κάθε απόχρωσης και κάθε βαθμού αυταρχικότητας ή δημοκρατικότητας, θα μπορούσε να είναι η ευκαιρία μιας ανανέωσης του αραχνιασμένου κοινωνικού συμβολαίου. Ενα φρεσκάρισμα της συμφωνίας κυρίαρχου και υπηκόων, με την απαλλαγή της από τους καταχρηστικούς όρους και τις ρήτρες αναπροσαρμογής που της φόρτωσαν δεκαετίες νεοφιλελεύθερων και μονεταριστικών πειραμάτων. Μια ανανέωση της εμπιστοσύνης που έχει κλονιστεί ανεπανόρθωτα από τη μετατροπή του Λεβιάθαν σε λάφυρο των οικονομικών ελίτ, σε λεία των σαρκοβόρων αγορών, σε παραμάγαζο των κλεπτοκρατών που υποδύονται τις κυβερνήσεις και τα συστήματα διακυβέρνησης.

Η ευκαιρία χάθηκε. Αν ανακεφαλαιώσουμε τη διετή διαχείριση της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης –τη διαχείριση του πρώτου πραγματικά παγκόσμιου γεγονότος στην ιστορία της ανθρωπότητας–, θα καταλήξουμε στο θλιβερό συμπέρασμα ότι μια εκ πρώτης όψεως μονοδιάστατη και μονοσήμαντη κρίση, στην οποία τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο θα είχε η επιστήμη, το μικροσκόπιο και η βιολογία, στα χέρια του Λεβιάθαν εξελίχθηκε σε μια καθολική κρίση. Δεν υπάρχει σφαίρα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής που να μην έχει περιέλθει σε κατάσταση κρίσης. Από τα συστήματα υγείας μέχρι την εφοδιαστική αλυσίδα. Από τις τιμές των αγαθών μέχρι την αγορά εργασίας. Και από την ενεργειακή αγορά μέχρι τις γεωπολιτικές ισορροπίες της Γηραιάς Ηπείρου και όλου του πλανήτη. 

Δεν ήταν αναπόφευκτο να συμβεί αυτό. Ο Λεβιάθαν οδήγησε τον πλανήτη και τον εαυτό του στην εντατική γιατί στη θέση του ορθολογισμού της επιστήμης, με όλες τις βεβαιότητες και όλες τις αμφιβολίες της, έβαλε την κοινωνική μηχανική ως απόλυτο, σχεδόν μοναδικό εργαλείο αντιμετώπισης της κρίσης. Με αλλοπρόσαλλες επινοήσεις περιορισμών και απελευθερώσεων της κοινωνικής δραστηριότητας. Με σκοτσέζικα λουτρά λοκντάουν και πλήρους ασυδοσίας. Με απότομα κλεισίματα και αιφνιδιαστικά ανοίγματα της οικονομίας, Με εκρήξεις αισιοδοξίας περί τέλους της πανδημίας και βυθίσεις απαισιοδοξίας και κινδυνολογίας για ατέλειωτες μεταλλάξεις του κορονοϊού. 

Αλλά οι ιοί δεν καταλαβαίνουν από τη μεταφυσική του Λεβιάθαν. Τους είναι αδιάφορος ο βολονταρισμός και ο τυχοδιωκτισμός των πολιτικών ελίτ, οι αγωνίες τους για τους εκλογικούς κύκλους και τις ισορροπίες της εξουσίας. Στην εντατική η ζωή καθενός κρέμεται από ένα κουμπί. Ακόμη και η ζωή του Λεβιάθαν. Γιατί ακόμη και ο Χομπς τον αποκαλεί θεό, αλλά δεν παραλείπει να μας θυμίσει ότι είναι θνητός. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

[...] Αφού γίνει αυτό, το πλήθος που ενοποιείται έτσι σε ένα πρόσωπο ονομάζεται Πολιτική Κοινότητα και στα λατινικά civitas. Ιδού, λοιπόν, η γένεση εκείνου του μεγάλου Λεβιάθαν, ή μάλλον (για να μιλήσουμε με μεγαλύτερο σεβασμό) εκείνου του θνητού θεού, στον οποίο οφείλουμε, ύστερα από τον αθάνατο Θεό, την ειρήνη και την διαφέντεψή μας.

Τόμας Χομπς, «Λεβιάθαν, ή Υλη, Μορφή και Εξουσία μιας Εκκλησιαστικής και Λαϊκής Πολιτικής Κοινότητας»