Το χρέος το ευλόγησε ο θεός

ΕφΣυν, 23-24/1/2021

ΠΑΙΔΙΟΘΕΝ είχα πρόβλημα με τα μαθηματικά. Και παρότι κουτσά στραβά τα έβγαλα πέρα με την απλή αριθμητική, δεν κώλωσα στην άλγεβρα και δεν έμεινα στον τόπο από τις συναρτήσεις, δεν περίμενα ότι, μεσήλικας πια, θα ανακάλυπτα πως έχω θέμα με τα «φανταμένταλς» και τα «ελεμένταρίς» μου. Οτι δεν αντιλαμβάνομαι πως το 65 είναι μεγαλύτερο από το 100. Και ότι το 200 σαφώς υπερβαίνει το 124. Οτι ένα θετικό μέγεθος που θεωρείται δυσβάστακτο όταν μετριέται στα 200 δισ., όταν πάει στα 340 δισ. είναι μια χαρά ανεκτό και διαχειρίσιμο. Κι ότι, αντίστροφα, ένα αρνητικό μέγεθος, ένα έλλειμμα για παράδειγμα που είναι ήδη προβληματικό όταν μετριέται στο -4, αν τριπλασιαστεί στο -12 γίνεται σχεδόν αξιολάτρευτο.

Με καθησυχάζει η διαπίστωση ότι όλα αυτά δεν είναι συμπτώματα δικής μου προϊούσης Αλτσχάιμερ ή αρχομένης γεροντικής άνοιας, αλλά μιας τεκτονικής ανατροπής στα θεμελιώδη της γενικής οικονομικής διάνοιας. Ό,τι μάθατε την δεκαετία που πέρασε ξεχάστε το. Το χρέος μπορεί να είναι ένα καλό πράγμα, ίσως και να το έχει ευλογήσει και ο θεός, πάντως προς θάνατον δεν είναι. Οχι τουλάχιστον όπως ήταν το 2010. Το χρεοστάσιο επίσης δεν είναι κάτι συγκλονιστικό, μια στάση πληρωμών μπορεί να μην είναι και η συντέλεια του κόσμου, αρκεί να τα βρεις με τους κατόχους των κρατικών ομολόγων σου, που είναι πιο έτοιμοι και πρόθυμοι από ποτέ να σου κάνουν όσες αναχρηματοδοτήσεις και όσα swap θέλεις, ακόμη και με αρνητικά επιτόκια. Το ισοζύγιο επίσης, και το δημοσιονομικό και το πρωτογενές, αυτό που μια γενιά έχει μάθει πια πως πρέπει να είναι πάντα πλεόνασμα για δεκαετίες, μέχρι το 2050 και βάλε, ε, δεν χάθηκε ο κόσμος να γίνει και έλλειμμα. Και 3% και 4% και 14% του ΑΕΠ να γίνει θα το διαχειριστούμε, δεν θα πεθάνουμε κιόλας.

ΞΕΧΑΣΤΕ ΟΣΑ ΞΕΡΑΤΕ! Κι αν είπαμε καμιά κουβέντα παραπάνω στα πέτρινα χρόνια της σκληρής μνημονιακής διαπαιδαγώγησης, αν μας ξέφυγε καμιά υπερβολή, νερό κι αλάτι. Το μικρό μπορεί να είναι μεγάλο, τελικά, και αντιστρόφως. Το πολύ μπορεί να είναι λίγο. Το θετικό μπορεί να είναι αρνητικό. Το έλλειμμα μπορεί να είναι πλεόνασμα ή κάποιας μορφής πλεονέκτημα, τέλος πάντων. Και το χρέος μπορεί να είναι απαίτηση. Οχι εισιτήριο για την κόλαση, αλλά εξιτήριο για τον παράδεισο. Το χρέος είναι ευλογημένο απ’ τον θεό, όποιον θεό κι αν πιστεύει ο καθείς, ακόμη κι αν είναι ο μαμωνάς, το ευρώ ή το bitcoin.

Ολα αυτά τα συγκλονιστικά συντελούνται μπροστά μας και κανείς δεν νιώθει την υποχρέωση να μας εξηγήσει πώς ακριβώς αιτιολογείται, με τα μαθηματικά και την κοινή λογική, το διανοητικό άλμα που έχουν κάνει οι ιερείς της δημοσιονομικής ορθοδοξίας. Πώς εξηγείται ότι οι κάτοχοι των βαρέων βιογραφικών, με τα MBA εκ Columbia και LSE, που κανονικά θα έπρεπε να έχουν σκίσει όχι μόνο τα διδακτορικά τους, αλλά και τα απολυτήρια του Δημοτικού, γλείφουν εκεί που έφτυναν και με προσαρμοστικότητα ασπονδύλων μάς λένε σήμερα ότι το δημόσιο χρέος των 340 δισ. ευρώ και των 200% του ΑΕΠ -για να μιλήσουμε μόνο για την Ελλάδα- είναι μια χαρά βιώσιμο, ενώ το 2010, στο 146% του ΑΕΠ, ήταν όχι απλώς αβίωτο, αλλά απαίτησε μια δεκαετία οδύνης, δημοσιονομικού βασανισμού, τριών μνημονίων, 1,5 εκατομμυρίων ανέργων, 500.000 μεταναστών, μαζικής φτωχοποίησης του πληθυσμού και διάλυσης της παραγωγικής βάσης της χώρας;
Αν ήμασταν Αμερικανοί ή πολύ περισσότερο Ιάπωνες, θα έλεγα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Οι Ιάπωνες όχι απλώς έχουν μάθει να ζουν με το υψηλό δημόσιο χρέος -το χαμηλότερο στη δεκαετία ήταν 220% του ιαπωνικού ΑΕΠ, τώρα μια χαρά αισθάνονται με 240%-, αλλά το θεωρούν και δείγμα οικονομικής ευρωστίας, ιδιαίτερα όταν το καμαρώνουν να διπλασιάζεται (σχεδόν στο 500% του ΑΕΠ!) μαζί με το ιδιωτικό τους χρέος. Αλλά είμαστε στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, έχουμε ενστερνιστεί με αιματηρές (κυριολεκτικά) προσπάθειες το πνεύμα Σόιμπλε. Εχουμε εξοικειωθεί με την ιδέα ότι οι αγορές τιμωρούν τις δημοσιονομικά άτακτες χώρες, έχουμε συμφιλιωθεί με την ιστορική πεποίθηση ότι αν η Ελλάδα το 2010 αθετούσε το χρέος της, αν το 2015 αποφάσιζε να διαγράψει μονομερώς ένα σημαντικό μέρος του, αν δεν πειθαρχούσε στους κανόνες για ιώβεια καρτερία στην παραγωγή πλεονασμάτων, θα κατέρρεε η ευρωζώνη, η παγκόσμια οικονομία, ο καπιταλισμός, ίσως και το ηλιακό σύστημα.

ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑ να υποψιαστώ ότι όλη αυτή η μετάλλαξη στα οικονομικά και πολιτικά ιερατεία, ότι αυτή η μεταμόρφωση στις άπληστες αγορές και στα κερδοσκοπικά κεφάλαια, που άλλοτε έπαιζαν ακριβά στοιχήματα σε κρατικές χρεοκοπίες, ενώ τώρα πρόθυμα πληρώνουν φύλακτρα για να παρκάρουν τα λεφτά τους σε ομόλογα ακόμη και της πιο υπερχρεωμένης χώρας στον κόσμο, είναι μια μυστηριώδης παρενέργεια της Covid-19. Πλην όμως αφενός δεν έχει καταγραφεί και αναφερθεί από τους λοιμωξιολόγους, αφετέρου είναι μάλλον απίθανο να προσέβαλε ταυτόχρονα όλα τα ιερά τέρατα του νεοφιλελευθερισμού, του μονεταρισμού και του ορντολιμπεραλισμού.

Ως εκ τούτου θα πρέπει να καταφύγουμε σε πιο συμβατικές εξηγήσεις για να λύσουμε το μυστήριο τι ωθεί το ΔΝΤ, θεματοφύλακα της παγκόσμιας τοκογλυφίας, που μετρούσε μεμψίμοιρα τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους όταν ήταν 124% του ΑΕΠ, να συμβουλεύει τις κυβερνήσεις να φουσκώσουν άφοβα τα χρέη και να αυξήσουν χωρίς αναστολές τα ελλείμματά τους. Τι παρακινεί τη Γερμανία να αυξάνει κατά 300 δισ. και 10 ποσοστιαίες μονάδες το χρέος της σε έναν χρόνο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να μην καταρρέει στην ιδέα ότι το χρέος της ευρωζώνης έφτασε τα 11,5 τρισ. ευρώ και το 100% του ΑΕΠ πέρσι και να ενθαρρύνει τις χώρες να δώσουν κι άλλο πόνο στις αγορές;

Θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε εξηγήσεις ψυχαναλυτικού χαρακτήρα, τις τύψεις για παράδειγμα που ενσπείρει ο φόβος του θανάτου ακόμη και στα γεράκια της απληστίας. Αλλά προτείνω μια συμβατικότερη προσέγγιση: όσοι αποδίδουν στα οικονομικά το κύρος και τις βεβαιότητες μιας θετικής επιστήμης, καλό θα είναι να το ξανασκεφτούν. Το μόνο που συνδέει τα οικονομικά (των οικονομικών της αθώας απάτης, όπως τα έχει αποκαλέσει ο Γκαλμπρέιθ στο κύκνειο άσμα του, αποκαλύπτοντας την αλχημεία των αγορών, των μεγεθών και των δεικτών) με τον ορθολογισμό είναι τα συμφέροντα που υπηρετούν σε κάθε συγκυρία. Σήμερα αγαπάνε χρέη και ελλείμματα, αύριο μεθαύριο θα τα μισήσουν ξανά. Σήμερα κάνουν ότι δεν θα βλέπουν, όταν τελειώσουμε με τα εμβόλια και την πανδημία θα έρθουν να μας ζητήσουν τον λογαριασμό. Τα οικονομικά τελικά είναι η τέχνη του κοινωνικού τυχοδιωκτισμού και της πολιτικής εξαπάτησης, καρυκευμένα με ολίγη στατιστική και ολίγη οικονομετρία.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Τελικά η σκέψη για το χρέος, πέρα από τον διπλό πνευματικό ζουρλομανδύα του κράτους και της αγοράς, ανοίγει συναρπαστικές δυνατότητες. Για παράδειγμα, μπορούμε να θέσουμε το ερώτημα: σε μια κοινωνία στην οποία αυτά τα θεμέλια της βίας έχουν ανατιναχτεί, τι ακριβώς θα χρωστούν οι ελεύθεροι άντρες και γυναίκες ο ένας στον άλλον; Τι είδους υποσχέσεις και δεσμεύσεις θα αναλάβει ο ένας απέναντι στον άλλο; Ας ελπίσουμε ότι ο καθένας μας κάποια μέρα θα είναι σε θέση να αρχίσει να θέτει τέτοιες ερωτήσεις. Σε καιρούς σαν τους δικούς μας ποτέ δεν ξέρεις…

David Graeber «Debt: The first five thousand years» («Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια»)

Τα στήθη της Κιμ

ΕφΣυν, 16-17/1/2021

Αυτή η εφημερίδα είναι άχρηστη. Το λέω μετά λόγου γνώσεως. Χάνει θέματα, της διαφεύγουν κολοσσιαία ζητήματα. Ακόμα και η ελληνική δημόσια τηλεόραση αφιέρωσε μπόλικα λεπτά στα δελτία της, ανάμεσα στις ειδήσεις για τον εφιάλτη της πανδημίας και για τους ακροδεξιούς αούγκανους της Ουάσινγκτον, για το διαζύγιο Κάνιε Γουέστ και Κιμ Καρντάσιαν. Εμείς μια αράδα δεν είχαμε να γράψουμε; Ενα καρεδάκι με το αβυσσαλέο μπούστο της Κιμ και μια περιεκτική κειμενολεζάντα δεν μπορούσαμε να βάλουμε;
Θα μου πείτε, ποιος ακριβώς έπρεπε να ασχοληθεί; Τι ρεπορτάζ είναι το διαζύγιο Καρντάσιαν-Γουέστ; Είναι διεθνές; Είναι καλλιτεχνικό; Μιντιακό; Πολιτικό; Οικονομικό; Είναι όλα. Γι' αυτό και τα καθωσπρέπει αμερικανικά και διεθνή ΜΜΕ, όπως το Bloomberg ή το Forbes, διαθέτουν πλέον ειδικούς «καρντασιανολόγους» που μπορούν εμβριθώς να αναλύσουν τις κοινωνικο-οικονομικές διαστάσεις του διαζυγίου: για το πώς το προγαμιαίο συμβόλαιο επηρεάζει τη διανομή της περιουσίας των 2,1 δισ. δολαρίων, χωρίς να υπολογίσουμε την έπαυλη στο Κλάμπασας (πού είν' τούτο;), τις φάρμες στο Ουαϊόμινγκ, το διαμέρισμα στο Μαϊάμι, τα υπόλοιπα ακίνητα, τους νιπτήρες και τις χέστρες των 30.000 δολαρίων εκάστη, τα έργα τέχνης, τα κοσμήματα, τα συμβόλαια με τα οποία προφανώς έχει ασφαλίσει η Κιμ τα στήθη, τους γλουτούς, τα χείλη της [εδώ οι ζηλωτές της πολιτικής ορθότητας με καταγγέλλουν για σεξισμό] και ο Γουέστ δεν ξέρω ποια μέλη του σώματός του, ενδεχομένως τις φωνητικές χορδές ή τα δάχτυλά του.

Το ερώτημα «πόθεν έσχον» δεν τίθεται. Στον οικουμενικό κόσμο της ενιαίας σκέψης το ότι η Κιμ Καρντάσιαν (μόνη της) έχει περιουσία 1 δισ. δολάρια, ότι ο Μασκ έγινε επιτέλους ο πλουσιότερος της Γης με 86 δισ., ότι ο Γκέιτς έχει συγκεντρώσει καλλιεργήσιμες εκτάσεις 1 εκατ. στρεμμάτων, ενώ ένας 56χρονος ανασφάλιστος νυχτοφύλακας στα Λεχαινά χάθηκε φρικτά κατασπαραγμένος από σκυλιά -ποιος ξέρει με ποιου αφεντικού τη μοχθηρή παρότρυνση- είναι απλώς ενδείξεις ότι η τάξη του κόσμου παραμένει αδιατάρακτη. Παρά την πανδημία, τις καραντίνες, τους θανάτους και τον οικονομικό όλεθρο.

Η Κιμ είναι πλούσια γιατί είναι διάσημη. Και είναι διάσημη γιατί είναι διάσημη. Ισχύει και στην περίπτωσή της ο «νόμος της Πάρις Χίλτον», στην αυλή της οποίας άλλωστε εκπαιδεύτηκε πολύ πριν από την κυριαρχία των σόσιαλ μίντια στην παραγωγή αυταξίας (ή αντι-αξίας, όπως λέει και ο φίλος Ηλίας Καραβόλιας). Αλλά αν η Χίλτον εκτοξεύτηκε με ένα πορνοβιντεάκι προ δεκαπενταετίας και βάλε στο στερέωμα της επιρροής, η Κιμ την έχει απογειώσει με καμιά 200αριά εκατομμύρια ακολούθους στα σόσιάλ της, οι οποίοι όχι απλώς την εδραιώνουν στις λίστες των «100 ανθρώπων με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο», αλλά της προσθέτουν καθημερινά έσοδα εκατομμυρίων δολαρίων με τα λάικ, τις καρδούλες και τα σχόλια σε κάθε φωτογραφία ή ανάρτηση για το τι κραγιόν έβαλε, τι έφαγε, πού κάνει διακοπές, αν έκλασε, αν έκανε εν πάση περιπτώσει ό,τι μυρωδάτο ή δυσώδες κάνει κάθε μέρα κάθε ανθρώπινο πλάσμα εκτός παραγωγικής διαδικασίας.

Ποιον είναι το προϊόν μέσω του οποίου συσσώρευσαν αυτόν τον πλούτο; Εντάξει, υπάρχουν τα καλλυντικά, τα αρώματα, τα ρούχα της Κιμ, τα τραγούδια και τα παπούτσια του Κάνιε, αλλά δίπλα στην ύλη της όποιας παραγωγής και πώλησης υπάρχει μια σκοτεινή και πολλαπλάσια αντιύλη, στην οποία η παραγωγική και εφοδιαστική αλυσίδα είναι απλώς ένα ανθρώπινο σώμα με όλες τις οργανικές λειτουργίες του και η ψηφιακή persona του. «Εγώ είμαι το προϊόν, εγώ ο παραγωγός του, εγώ κι ο πωλητής του», μια καθετοποιημένη μονάδα παραγωγής την οποία ολόκληρη η οικογένεια Καρντάσιαν μετέτρεψε σε απόλυτο θέαμα πουλώντας όχι μόνο τα σώματα όλων των μελών της -μικρών, μεγάλων, μωρών, παιδιών, σκυλιών-, αλλά και τις εσωτερικές τους σχέσεις (πραγματικές ή σκηνοθετημένες, αδιάφορο, το τελικό προϊόν ήταν μια τηλεοπτική «αλήθεια»).

Μας φαίνεται καινούργιο όλο αυτό; Ενδεχομένως η εκδοχή των τηλεοπτικών ριάλιτι παγκόσμιας εμβέλειας ή των σόσιαλ μίντια είναι μια φρέσκια συσκευασία ενός πολύ αρχαιότερου μυστικισμού που περιβάλλει τις παραγωγικές, εμπορευματικές, χρηματικές και κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων. Σχέσεις που διασταυρώνονται σε ένα μεγάλο παζάρι όπου κάθε τι μπορεί να είναι προϊόν, από ένα καρπούζι κι ένα πήλινο σκεύος, μέχρι ένα γυναικείο σώμα ή μια πρόβλεψη του μέλλοντος.

«Βρήκα φοβερή αγγελία για δουλειά», μου λέει η κόρη μου, «ζητάνε γνώστη χειρομαντείας ή χαρτομαντείας», «πες τους ότι ξέρεις να λες τον καφέ, ή το γιαούρτι καλύτερα», της λέω, «όχι, θα τους πω ότι διαβάζω τα φύλλα τσαγιού, που είναι πιο σπάνιο», μου αντέτεινε. Φυσικά, δεν πρόκειται να γίνει Καρντάσιαν διαβάζοντας το τσάι. Αλλά το γεγονός ότι σ’ αυτό το χωνευτήρι αλέθονται μαζί το ανθρώπινο κεφάλαιο (οι εργαζόμενοι παραγωγοί αξίας), ο άνθρωπος-κεφάλαιο (η Καρντάσιαν ως παραγωγός του εαυτού της) και το αυθύπαρκτο Κεφάλαιο (αυτό που υποτίθεται ότι δεν το έχει παραγάγει κανείς, για παράδειγμα το χρήμα που κόβουν αφειδώς οι κεντρικές τράπεζες), της ανοίγει μια ευκαιρία επιβίωσης στο πεδίο του μυστικιστικού καπιταλισμού (με την ευχή μου, Βέρα!).

«Τι είν’ τούτο, ρε;» θα αναρωτηθείτε. Τι χειροποίητη επινόηση είναι ο μυστικιστικός καπιταλισμός που μετατρέπει τα στήθη της Κιμ σε χρηματομηχανή, το σταριλίκι του Μασκ σε πωλήσεις ακριβών Tesla και τις αστρολογικές προβλέψεις της Λίτσας Πατέρα σε ευπώλητη μηνιαία έκδοση; Καμιά επινόηση. Αλλά εφόσον στον παγκόσμιο χρηματικό πλούτο περιλαμβάνεται ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος του που δεν «πειθαρχεί» στον νόμο της αξίας, που δεν είναι προφανές προϊόν κοινωνικά αναγκαίας εργασίας, αλλά αποτέλεσμα μιας φανταστικής ικανότητας του χρήματος να αναπαράγει τον εαυτό του, καθένας νομιμοποιείται να διεκδικεί μέρος αυτού του φαντασιακά παραγμένου πλούτου. Πουλώντας μαντζούνια, κηραλοιφές, εξαπατώντας απελπισμένους ή πλασάροντας υπερεκτιμημένα τεχνοκρατικά και διαχειριστικά ταλέντα.

Αλλωστε, η πιο περιεκτική εκδοχή του μυστικιστικού καπιταλισμού είναι τα κρυπτονομίσματα: ενώ στην πραγματικότητα αναπαράγουν το τοκογλυφικό μοντέλο του χρήματος ως χρέους, αντιμετωπίζονται με καχυποψία και εχθρότητα από τους κεντροτραπεζίτες. Οχι τόσο γιατί είναι μηχανές αδιαφανούς κερδοσκοπίας ή ξεπλύματος, όπως λέει η Λαγκάρντ (και με ευρώ και με δολάριο μια χαρά γίνεται το ξέπλυμα). Αλλά κυρίως γιατί αμφισβητείται το μυστικιστικό μονοπώλιο της Πίστης (της τραπεζικής, βεβαίως, βεβαίως).
Να, λοιπόν, πώς η Καρντάσιαν, ο Μασκ, η Λαγκάρντ, η τηλεοπτική αστρολόγος και η χαρτού της γειτονιάς γίνονται συνιστώσες του ίδιου μηχανισμού δημιουργίας πλούτου από αντι-ύλη. Η Κιμ προηγείται, πιθανότατα λόγω διαφοράς στήθους.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Είμαι άσχημος, αλλά μπορώ να αγοράσω την πιο όμορφη γυναίκα… Είμαι κουτσός, αλλά το χρήμα μού προμηθεύει είκοσι τέσσερα πόδια. Είμαι κακός, ανυπόληπτος, ασυνείδητος και κουτός άνθρωπος, το χρήμα, όμως, είναι ευυπόληπτο, το ίδιο και ο κάτοχός του. Το χρήμα είναι το μεγαλύτερο καλό, κατ’ ακολουθία και ο κάτοχός τους είναι καλός. Είμαι άμυαλος, αν όμως το χρήμα είναι ο πραγματικός νους όλων των πραγμάτων, πώς είναι δυνατόν ο κάτοχός του να είναι άμυαλος; Κάτι περισσότερο, με το χρήμα ο κάτοχός του μπορεί να αγοράσει έξυπνους ανθρώπους… Δεν είμαι έτσι κάτοχος όλων των ανθρώπινων ικανοτήτων; Δεν αντιστρέφει λοιπόν το χρήμα όλες τις ανικανότητες σε ικανότητες;
Καρλ Μαρξ, «Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα»

Η δύση της Δύσης

 ΕφΣυν, 9-10/01/2021

Τελικά, παίζει να έχει δίκιο ο Κοέλιο, μ’ αυτή τη σαχλαμάρα για το Σύμπαν που συνωμοτεί για να γίνει κάτι που θέλεις πολύ. Τρεις βδομάδες παλεύω να φτιάξω αυτό το κείμενο για την παρακμή της Δύσης. Οχι γιατί μου ήρθε η επιφοίτηση του Σπένγκλερ, με το ομότιτλο –υπεραιωνόβιο πλέον– βιβλίο του, αλλά γιατί η πανδημία κάθε βδομάδα κάτι προσθέτει που ενισχύει αυτό το μείγμα πεποίθησης και διαίσθησης ότι το ισοζύγιο Δύσης-Ανατολής μεταβάλλεται δραματικά, εδώ και τώρα, μπροστά στα μάτια μας. Και να που την περασμένη Τετάρτη το Σύμπαν συνωμότησε, προφανώς διά χειρός και εγκεφάλου (όποιου και όσου κρύβει κάτω από το πυρόξανθο κρανίο του) Τραμπ, και η ομάδα φασιστοειδών και σαλεμένων αούγκανων που μπούκαραν στο Καπιτώλιο έκανε τη διαίσθηση βεβαιότητα.

Βεβαίως, δεν ξέρω ποια είναι η πιο χαρακτηριστική ένδειξη της αλήθειας του τίτλου: Η εικόνα της εισβολής του ετερόκλητου πλήθους στο Καπιτώλιο; Ή το γεγονός ότι η Κίνα του 1,4 δισ. κατοίκων εδώ και μήνες έχει μηδενίσει το κοντέρ του θανάτου από κορονοϊό, ενώ μετρά μόλις ελάχιστες δεκάδες νέων κρουσμάτων τη μέρα; Ποια είναι λοιπόν η πιο ισχυρή απόδειξη παρακμής της Δύσης; Η καταρράκωση της δημοκρατίας στην καρδιά της Αυτοκρατορίας; Η ο θρίαμβος της ανερχόμενης ανατολικής αυτοκρατορίας κατά της πανδημίας χωρίς καν το εμβόλιο;

Στην αρχή της πανδημίας, όταν μόλις είχαμε αρχίσει να εξοικειωνόμαστε με τις καινούργιες λέξεις, διαφωνώντας ακόμη και για την ορθογραφία τους (π.χ. κορωνοϊός ή κορωναϊός;), η στήλη συνέβαλε στον συλλογικό προβληματισμό –ή στη συλλογική σύγχυση;– με πόνημα υπό τον τίτλο «Ο πταρμός της Ανατολής» («Εφ.Συν.», 16/2/2020). Η βασική ιδέα ήταν ότι, την ώρα που στο δυτικό ημισφαίριο ο ιός μεταδιδόταν ταχύτατα κάτω από τη μύτη των ηγεσιών και η Κίνα κατηγορούνταν με μπαρούφες συνωμοσίας ότι κατασκεύασε τον Covid-19 για να τον διασπείρει στη Δύση ή ότι έκανε βαρβαρότητες εις βάρος του πληθυσμού της Γουχάν, η ηγεσία της ασιατικής αυτοκρατορίας επεδείκνυε στάση ευθύνης όχι μόνο για την υπεράσπιση της παγκόσμιας υγείας, αλλά και για τη διάσωση της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης από έναν εθνικιστικό κατακερματισμό.

Ρίξτε μια ματιά στα στοιχεία του Worldometer –ένας από τους πολλούς online μετρητές της πανδημίας– και θα καταλάβετε. Η Κίνα, με τετραπλάσιο πληθυσμό από τις ΗΠΑ, έχει μείνει εδώ και μήνες σε μόλις 4.600 θανάτους και λιγότερα από 100.000 κρούσματα, όταν η πλανηταρχία μετρά 22 εκατ. κρούσματα και 374.000 θανάτους. Αλλά δεν είναι το μόνο που πέτυχε. Με την εξαίρεση της Ινδίας, η Κίνα περίπου επέβαλε ένα συγχρονισμένο μοντέλο αναχαίτισης του ιού στις περισσότερες χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού, που επέδειξαν επίσης μια ικανοποιητική θωράκιση του πληθυσμού, παρότι τα συστήματα διακυβέρνησής τους είναι εντελώς «δυτικά». Η Κίνα πέτυχε επίσης μια γρήγορη ανάκαμψη της οικονομικής της δραστηριότητας – από την ύφεση 7% του ΑΕΠ του πρώτου τριμήνου της πανδημίας, έκλεισε το 2020 με έναν ετήσιο ρυθμό αύξησης σχεδόν 5%, κι αυτό παρά τα εκτεταμένα λοκντάουν στους βασικούς πελάτες της, τις χώρες της Ευρώπης. Σκεφτείτε τι θα συμβεί όταν η πανδημία υποχωρήσει και στη Δύση, όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν επαναφέρει –όπως αναμένεται– έναν στοιχειώδη ορθολογισμό στον εμπορικό πόλεμο που εξαπέλυσε ο Τραμπ, όταν ενεργοποιηθεί η επενδυτική συμφωνία Κίνας-Ε.Ε. που μόλις στην εκπνοή του 2020 συνομολογήθηκε.

Τι θα συμβεί; Αυτό που το βρετανικό θινκ τανκ CEBR προέβλεψε προ δυο εβδομάδων. Η Κίνα θα αναδειχθεί και επίσημα μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, πάνω από τις ΗΠΑ, πολύ νωρίτερα απ’ όσο προβλεπόταν, από το 2028. Και μακριά το βλέπουν, λέω εγώ, γιατί αν επιβεβαιωθεί η πρόβλεψη της Παγκόσμιας Τράπεζας για μια ολόκληρη χαμένη δεκαετία, αν η διεθνής οικονομία τρέχει με έναν ισχνό ρυθμό 3,5%, οι αναπτυγμένες «δυτικές» οικονομίες με λιγότερο από 2% και η Κίνα τρέχει με 7-8%, η κινεζική «συντέλεια» θα έρθει πολύ νωρίτερα, μέχρι 2025 βαριά, λέω εγώ.

Η μετατόπιση του κέντρου βάρους από Ανατολή σε Δύση και αντίστροφα δεν είναι κάτι πρωτοφανές, βεβαίως. Η υπερβολικά ευρωκεντρική καταγραφή της Ιστορίας έχει αποκρύψει ότι υπήρχαν περίοδοι που οι ασιατικές αυτοκρατορίες ήταν οικονομικά πολύ «βαρύτερες» από τις δυτικές με επίκεντρο τη Μεσόγειο. Επειτα, ο 20ός αιώνας έγινε γρήγορα αμερικανικός αιώνας και η Ευρώπη πέρασε στην παρακμή με τον πιο οδυνηρό κι αιματηρό τρόπο, ενώ η μεταπολεμική ανάκαμψή της έγινε σε συνθήκες βαθιάς διαίρεσης, αντιθέσεων και αβυσσαλέων ανισοτήτων. Ο 21ος αιώνας είναι ο αιώνας της Κίνας, ο αιώνας της ανατολής της Ανατολής και της δύσης της Δύσης, σχεδόν κανείς δεν έχει αμφιβολία γι’ αυτό. Κι αυτό που συνέβη στην Ουάσινγκτον είναι ο σπασμός των δυνάμεων που δυσκολεύονται να συμφιλιωθούν με την αναπόδραστη εξέλιξη, που αρνούνται με κάθε τίμημα να δεχτούν ότι το «πρώτα η Αμερική» είναι ένα ανόητο, αυτο-υπονομευμένο δόγμα, γιατί δεν υπάρχει πια Αμερική, δεν υπάρχει αμερικανικός καπιταλισμός, δεν υπάρχει κανένας «εθνικός» καπιταλισμός, υπάρχουν μόνο πολυεθνικές που μπορούν να είναι αμερικανικές, γερμανικές, κινεζικές, κορεατικές, ιαπωνικές ή όλα μαζί ή τίποτα από όλα αυτά. Κι αν η «κομμουνιστική» ηγεσία της Κίνας το έχει αποδεχθεί κι ενστερνιστεί καλύτερα από όλες, αυτή θα κάνουν εφαλτήριό τους. Κι αυτό είναι ίσως το ζοφερό και δυστοπικό σ’ αυτή την προοπτική. Οτι τα Καπιτώλια, οι Μπούντεσταγκ και οι κοινοβουλευτικές δημοκρατίες δεν θεωρούνται πια ούτε αναγκαίο ούτε κατάλληλο πολιτικό κέλυφος για τον καπιταλισμό της ψηφιακής επιτήρησης, του υπολογιστικού νέφους και της εργασιακής πλατφόρμας. Μια χαρά γίνεται η δουλειά με αυταρχικά και συγκεντρωτικά συστήματα διακυβέρνησης, ο Οδυσσέας που γεννήθηκε τον 17ο αιώνα στα κλωστήρια του Μάντσεστερ σταματά τα πήγαινε-έλα στα στενά της Μάγχης, στις όχθες του Ατλαντικού και βρίσκει επιτέλους την Ιθάκη του στο Πεκίνο.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
…Κι όταν, Θεός φυλάξοι, η Αμερική γίνει φασιστική, τα Τάγματα Εφόδου του Λίντμπεργκ θα μπορέσουν να με κλείσουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης για να με κάνουν να σωπάσω – κι όπως ξέρετε, θα το κάνουν κι αυτό. Ακόμα κι εσάς μπορούν να κλείσουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης για να σας κάνουν να σωπάσετε. Και θέλω να ελπίζω πως κι αυτό το ξέρετε… Ξέρετε, όμως, τι δεν μπορούν να μας πάρουν οι ντόπιοι χιτλερικοί μας; Την αγάπη μου και την αγάπη σας για την Αμερική. Την αγάπη μου και την αγάπη σας για τη δημοκρατία. Την αγάπη μου και την αγάπη σας για την ελευθερία… Η χιτλερική συνωμοσία εναντίον της Αμερικής πρέπει να σταματήσει – και πρέπει να σταματήσει από σας! Από σας, κύριε και κυρία Νέα Υόρκη! Από τη δύναμη που παρέχει το εκλογικό δικαίωμα στον φιλελεύθερο λαό της υπέροχης αυτής πολιτείας, την Τρίτη, 3 Νοεμβρίου του χίλια εννιακόσια σαράντα δυο.

Φίλιπ Ροθ, «Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής» (2004)

Τι πάνω, τι κάτω

 

(Από τη στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ, ΕφΣυν, 4/1/2020)

 

 

Του ΚΙΜΠΙ

Ο Βαθρακούκος ισορροπεί γαντζωμένος πάνω σε ένα καλώδιο υψηλής τάσης. Τα 150 ΚV που περνάνε ανάμεσα από τα πόδια του γαργαλάνε ευχάριστα τις κυρτωμένες σε λαβή πουλιού πατούσες του. Η θέα του Αργοσαρωνικού από τον Υμηττό είναι καθησυχαστική. Εντάξει, η Αθήνα δεν είναι το ωραιότερο τοπίο για να το ασχημύνει κανείς, μια πεδιάδα τσιμέντου, μετάλλου και γυαλιού είναι, αλλά έχει τη γοητεία της.
Εχει δύο μέρες προθεσμία να αποφασίσει αν θα μείνει πάνω ή θα κατέβει κάτω. Η σύσταση της τρόικας των παγανών είναι σαφής: εφόσον τα λοκντάουν παρατείνονται, μπορούν να παραταθούν και οι δωδεκαήμερες διακοπές όλων των πλασμάτων της φυλής στον πάνω κόσμο. Κάθε καρκάντσαλος, κάης, βορδόλακας έχει δικαίωμα να μείνει και μετά τα Φώτα. Οι πόλεις και τα χωριά είναι στη διάθεσή τους, δουλειά κάτω δεν θα έχει, το πριόνισμα του Δέντρου της Ζωής έχει σταματήσει, μια χαρά καταστρέφεται κι από πάνω, στην ανεργία θα βγάλουν οι άνθρωποι τους καλικαντζάρους. Η παραγωγή του ολέθρου περνά πρωτοφανή ύφεση και οι φήμες ότι έρχονται απολύσεις και περικοπές στον κάτω κόσμο έχει θορυβήσει όλους τους καλλισπούδες. Ανέβηκαν με λαχτάρα ενός ολόκληρου χρόνου επάνω για να κάψουν, να ρημάξουν, να πειράξουν, να τρομάξουν, ένα δωδεκαήμερο αφιερωμένο στην κλοπή της χαράς, κι αντίκρισαν έναν κόσμο βυθισμένο στον φόβο. «Σόρι, αλλά όταν ο υπουργός κραυγάζει ότι θέλει πόλεις νεκρές, εμείς τι παραπάνω να κάνουμε;» αναρωτιέται ο Βαθρακούκος. Ταλαντεύεται αν τελικά θα κατέβει ή θα κάτσει. Κάτω τον περιμένει σίγουρα μια επ’ αόριστον αναστολή σύμβασης. Πάνω, για τηλεργασία ούτε λόγος, στη Γη εξελίσσεται η πιο εξοργιστική αντιποίηση αρχής εις βάρος των καλικαντζάρων. «Τι πάνω, τι κάτω», συλλογιέται μελαγχολικά και μ’ ένα άλμα από τα 30 μέτρα προσγειώνεται απαλά στο έδαφος.