Η μυρωδιά της φτώχειας

ΕφΣυν 26-28/10/2019

Η φτώχεια μπορεί επίσης να μυρίζει χαρτόνι για κουτιά πίτσας που συναρμολογούνται προς ένα λεπτό το κομμάτι...

Αρκετά με τον Joker. Ινάφ και νισάφ' πια. Νομίζω ότι έχει απορροφήσει μεγαλύτερο από το μερίδιο του ενδιαφέροντός μας που δικαιοούνταν. Και πολύ παραπάνω από το ενδιαφέρον της τσέπης μας. Μια ταινία προϋπολογισμού 55 εκατ. δολαρίων λίαν συντόμως θα σπάσει το φράγμα του 1 δισ. δολαρίων σε ακαθάριστες εισπράξεις. Είκοσι φορές πάνω. Οχι απλώς καλά, πάγκαλα για την Warner. Το ενδιαφέρον στην περίπτωση του Joker είναι ότι, αφού επί δεκαετίες η εταιρεία έβγαλε τα κέρατά της από τους «θετικούς» ήρωες της αμερικανικής μυθολογίας, τον Superman, τον Batman κ.λπ., οι οποίοι σώζουν τον παράδεισο της καπιταλιστικής ευημερίας από κάθε είδους εξωγήινο ή γήινο κακό, τώρα αποφάσισε να βγάλει λεφτά από τον κατ’ εξοχήν «κακό» της. Ο οποίος, όμως, παρουσιάζεται ως επιτομή της σύγκρουσης πλούτου και φτώχειας, αποκρουστική πλην συμπαθής τερατογένεσή της, και –τελικά- ως τραγικός εκφραστής της αναπόδραστης εξέγερσης των αθλίων. Απ’ αυτήν την άποψη, η πραγματικά ευφυής παραγωγή της Warner είναι ο ορισμός του λενινιστικού αξιώματος, ότι «ο καπιταλιστής είναι διατεθειμένος να σου πουλήσει και το σκοινί που θα τον κρεμάσεις».

Δεν ήθελα ν' ασχοληθώ με τον Joker, αλλά είναι η καλύτερη αφορμή να σας παραπέμψω σε μια άλλη ταινία που μιλάει για το ίδιο ακριβώς θέμα μ’ έναν τελείως διαφορετικό τρόπο. Στα «Παράσιτα» του Νοτιοκορεάτη Μπον Τζουν Χο (ο φετινός «Χρυσός Φοίνικας» των Κανών - προβάλλεται ακόμη, κι αν σας άρεσε ο Joker πρέπει να τα δείτε) η σύγκρουση πλούτου και φτώχειας δεν συντελείται στην εξπρεσιονιστική καρικατούρα της Γκόθαμ Σίτι, αλλά στη σύγχρονη Ν. Κορέα, στον δράκο του ασιατικού καπιταλισμού, στην πιο ψηφιοποιημένη οικονομία του κόσμου, στη χώρα που οι κάτοικοί της κυκλοφορούν περισσότερο στα ευρυζωνικά δίκτυα και λιγότερο στους κανονικούς δρόμους. Μια οικογένεια λαθρόβιων και απόλυτα περιθωριοποιημένων πληβείων μπαίνει στην υπηρεσία μιας οικογένειας πλουσίων, στην απαστράπτουσα πολυτελή και αποστειρωμένη από κάθε ίχνος ασχήμιας και βρομιάς κατοικία της – έναν χώρο που επιβεβαιώνει την οξυδερκή παρατήρηση του Ανταμ Σμιθ, πως για τους περισσότερους πλούσιους η κυριότερη απόλαυση του πλούτου συνίσταται στην επίδειξή του.

Οι φτωχοδιάβολοι παρεισφρέουν ως «παράσιτα» στο βασίλειο των πλουσίων και υποδύονται επιδέξια τους ρόλους του δασκάλου, της ψυχολόγου, του οδηγού, της οικονόμου. Προηγουμένως έχουν εξουδετερώσει τους προκατόχους τους –ανθρώπους της τάξης τους–, εφαρμόζοντας πιστά το αξίωμα ο θάνατός σου η ζωή μου (ο κοινωνικός δαρβινισμός δεν αφήνει χώρο στην «πολυτέλεια» της ταξικής αλληλεγγύης).

Η προσαρμοστικότητα των «παρασίτων» στο στιλπνό περιβάλλον των πλουσίων είναι εκπληκτική. Κι όλα βαίνουν καλώς εναντίον των ανυποψίαστων πλουσίων, εκτός από ένα πράγμα: τα «παράσιτα» μυρίζουν. Οσο κι αν κρυφτούν κάτω από καθαρά κουστούμια, περιποιημένα ρούχα, καλούς τρόπους και ευφυή ψεύδη αντλημένα από το διαδίκτυο, μυρίζουν κάτι παράταιρο. Ακόμη και στην κορύφωση της κωμικο-τραγωδίας, την ώρα που η λαμπερή έπαυλη μετατρέπεται σε λουτρό αίματος, ο πλούσιος πρωταγωνιστής της ταινίας κλείνει με τα δάχτυλα την εξασκημένη μύτη του γεμάτος αποστροφή για την αποφορά του φτωχού συμπρωταγωνιστή του.

Μυρίζει η φτώχεια; Φυσικά και μυρίζει. Μυρίζει με χίλιους δυο τρόπους. Μυρίζει τη μούχλα των κακοσυντηρημένων σπιτιών που δεν τα βλέπει ο ήλιος. Μυρίζει την υγρασία των τοίχων και των εγκαταλειμμένων συστημάτων αποχέτευσης, μυρίζει την τσίκνα που ρουφάνε τα ρούχα, την κλεισούρα των στενόχωρων διαμερισμάτων και των πυκνοκατοικημένων πόλεων, τον συγχρωτισμό των σωμάτων στα δωμάτια των λίγων τετραγωνικών. Η φτώχεια μυρίζει την αδυναμία των ανθρώπων να τηρήσουν τους ελάχιστους κανόνες υγιεινής, μυρίζει τη φτηνή και κακή διατροφή που μετατρέπει τα στομάχια σε φορητούς βόθρους, μυρίζει στόματα παραδομένα στην τερηδόνα και στη σήψη, δέρματα εμποτισμένα από την έλλειψη φροντίδας.

Μπορεί αυτή η οσφρητική εκδοχή της φτώχειας να αφορά το πιο ακραίο τμήμα της, μπορεί το μεγαλύτερο μέρος της φτώχειας να είναι άοσμο, άγευστο, αθόρυβο και αόρατο, ωστόσο η παρατήρηση του Νοτιοκορέατη σκηνοθέτη των «Παράσιτων» είναι μια έξυπνη συμβολική συμπύκνωση της ανθρωπολογικής καταστροφής που προκαλεί η συντριπτική επικράτηση του καπιταλισμού των ακραίων αντιθέσεων. Η ύπαρξη της υγιούς, καθαρής, καλαίσθητης, σφριγηλής ολιγαρχίας του πλούτου, με τις εκλεπτυσμένες αισθήσεις, το καλό γούστο και την πολυτέλεια να είναι ανεκτική, γενναιόδωρη, συμπονετική, φιλάνθρωπη και πολιτικά ορθή, προϋποθέτει και συνεπάγεται ότι πολλοί κάτοικοι του πάτου της πυραμίδας μπορεί να χάσουν ακόμη και τις αισθήσεις και τις συναισθήσεις τους. Θα δυσκολεύονται να μυρίσουν την ίδια τους τη στέρηση, να δουν την εξαθλίωσή τους, να ακούσουν τις αιτίες που την προκαλούν. Θα επιβιώσουν –αναγκαστικά– όχι με τα εξωραϊσμένα αισθήματα της ανθρώπινης αλληλεγγύης, της καλοσύνης, της συνύπαρξης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά με τα αρχέγονα ένστικτα της επιβίωσης, του φθόνου, της εκδίκησης, της αρπαγής. Το κυριότερο επίτευγμα του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι ανοίγει πόρτα επιστροφής της ανθρωπότητας στην άγρια προϊστορία της.

Κι εδώ τα «Παράσιτα» δίνουν τη θέση τους στο «Joker» και στο ενδεχόμενο σίκουέλ του, για να δούμε πού μπορεί να καταλήξει μια εξέγερση της όζουσας φτώχειας κατά του ευωδιάζοντος πλούτου. Υποθέτω ότι το Χόλιγουντ θα φροντίσει για ένα εύπεπτο και μυρωδάτο χάπι εντ.




ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 
 
Κιμ Κι-τάεκ: Η κυρία Παρκ είναι πλούσια, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι καλή.
Κιμ Τσουνγκ-σουκ: Οχι «πλούσια, αλλά παρ’ όλα αυτά καλή». «Είναι καλή επειδή είναι πλούσια». Το καταλαβαίνεις; Αϊ στο διάολο, αν είχα όλα αυτά τα χρήματα θα ήμουν κι εγώ καλή. Κι ακόμη καλύτερη. Το χρήμα είναι σαν το ηλεκτρικό σίδερο. Ισιώνει όλες τις τσαλακωματιές. 

Μπο Τζουν Χο, Τζιν Γουόν Χαν, «Παράσιτα» (Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Κανών 2019)

Αυτόματο μέλλον

ΕΦΣΥΝ, 19-20/10/2019

 

Ο Hal; Δεν είναι τόσο κακός όσο θέλει να δείχνει...

Το μέλλον είναι μέγεθος αντιστρόφως ανάλογο του παρελθόντος σου. Οσο περισσότερο έχεις συσσωρεύσει από το δεύτερο, τόσο λιγότερο σε απασχολεί το πρώτο. Οταν έχεις καταναλώσει άνω των 2/3 του προσδόκιμου επιβιώσεως, σε ενδιαφέρει πολύ το αν θα υπάρχει συνταξιοδοτικό σύστημα το 2037, αλλά ελάχιστα το πόσο θα έχει ρομποτοποιηθεί η εργασία. Παρ’ όλα αυτά, μόνο οι άνθρωποι που έχουν πίσω τους αρκετό παρελθόν μπορούν να αντιληφθούν την τεράστια απόσταση που έχει διανυθεί μεταξύ 20ού και 21ου αιώνα.

Οι γιαγιάδες κι οι παππούδες μας γεννήθηκαν σαν άνθρωποι της γης προορισμένοι να ζήσουν κυρίως από την καλλιέργειά της. Οι όροι ζωής τους δεν διέφεραν δραματικά από τους ανθρώπους της προϊστορικής γεωργικής επανάστασης. Οι γονείς μας συσσωρεύτηκαν στις πόλεις για να γίνουν εργάτες ή υπάλληλοι, δουλεύοντας στις συνθήκες μιας -ανολοκλήρωτης στα ελληνικά δεδομένα- βιομηχανικής επανάστασης. Εμείς -του ’60 οι εκδρομείς- ζήσαμε την παράξενη μετάβαση από την αναλογική στην ψηφιακή τεχνολογία, κυρίως ως καταναλωτές, λιγότερο ως παραγωγοί. Τα παιδιά και τα εγγόνια μας θα ζήσουν σ’ ένα περιβάλλον στο οποίο όλες οι τεχνολογίες συντίθενται σε ένα αυτοματοποιημένο όλον που θολώνει τα όρια ανάμεσα στο φυσικό και το τεχνητό, το βιολογικό και το ψηφιακό, το ανθρώπινο και το ρομποτικό.

Μέχρι εδώ μόνο καλά νέα υπάρχουν. Οχι, δεν πρόκειται να ξυπνήσουν τα σατανικά ένστικτα του HAL 9000 που θα αποφασίσει να μας εξοντώσει μαζικά. Δεν χρειάζεται να γίνουμε λουδίτες του 21ου αιώνα και να εξοντώσουμε τους HAL που εξοντώνουν τις θέσεις εργασίας, η τεχνητή νοημοσύνη είναι συμπυκνωμένη και πολλαπλασιασμένη ανθρώπινη νοημοσύνη και τα ρομπότ απελευθερώνουν εκατομμύρια ανθρώπους από τις βαριές, μονότονες, αλλοτριωτικές κινήσεις της παραγωγικής αλυσίδας που κατέστρεφαν τη δημιουργικότητά τους. Στην πραγματικότητα η ανθρωπότητα για πρώτη φορά έχει την τεχνολογική δυνατότητα να εξαλείψει την πείνα, τη φτώχεια, τις επιδημίες, τους πολέμους, την εκμετάλλευση, τις ανισότητες, τους εθνικούς και ταξικούς ανταγωνισμούς, να αντιστρέψει την περιβαλλοντική κατάρρευση και να επικεντρώσει τη δημιουργική ικμάδα της στην απόλαυση της ζωής και στην αναμέτρηση με τα πραγματικά όριά της: τον θάνατο και το τέλος του Ηλιακού μας Συστήματος. Το γεγονός ότι ένας υπολογιστής θα μπορεί στο μέλλον να γράφει κάτι πολύ ευφυέστερο από την μπούρδα που σας αραδιάζω εδώ δεν με χαλάει καθόλου.

Τα κακά νέα είναι ότι αυτό το απελευθερωτικό μέλλον είναι πιθανότερο να εξελιχθεί σε εφιάλτη. Και δεν θα φταίνε τα ρομπότ, όπως δεν έφταιγε η «Τζένη» που αχρήστευε τις δουλειές των επιδέξιων υφαντριών του 19ου αιώνα. Τα ρομπότ θα μας δώσουν τον χρόνο να σκεφτούμε ότι ο νέος τεχνολογικός πλούτος των εθνών, κάτω από τον έλεγχο της ελαχιστότατης, άπληστης και παράφρονος ολιγαρχίας, θα γίνει παράγοντας ασύλληπτων κοινωνικών και οικονομικών κρίσεων. Ο καπιταλισμός είναι πράγματι το σύστημα που επέτρεψε την τρομακτική επιτάχυνση της τεχνολογικής καινοτομίας και τη μετάβαση στην αυτοματοποίηση. Αλλά είναι ταυτόχρονα το σύστημα που θα μετατρέψει το ιστορικό πλεονέκτημα της ανθρωπότητας σε στοιχείο οικουμενικής κρίσης.

Απ’ αυτή την άποψη αυτό που (καταχρηστικώς) αποκαλείται 4η Βιομηχανική Επανάσταση, μαζί με τις αλλαγές που επιφέρει στην εργασία, εγκυμονεί τις συγκρούσεις του μέλλοντος.
Κι εδώ υποχωρεί η μοιρολατρία της μέσης ηλικίας. Το μέλλον αποκτά ενδιαφέρον. Αρκεί να μην το προλάβει η Αλτσχάιμερ.

ΚΙΜΠΙ


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 
 
… Εχουμε καταλήξει, μετά από αρκετές χιλιάδες χρόνια προσπαθειών τουλάχιστον στον βιομηχανοποιημένο κόσμο, τα μόνα ζώα που έχουμε αγωνιστεί να γλιτώσουμε απ’ την αγχώδη αναζήτηση για την πηγή του επόμενου γεύματός μας και άρα έχουμε αποκτήσει περισσότερο ελεύθερο χρόνο - όπου μπορούμε να μάθουμε σουηδικά, να τελειοποιήσουμε τις γνώσεις μας στον λογισμό και να ανησυχούμε για την αυθεντικότητα των σχέσεών μας, αποφεύγοντας τις ψυχαναγκαστικές και χρονοβόρες διατροφικές προτεραιότητες που εξακολουθούν να βασανίζουν τον αυτοκρατορικό πιγκουίνο ή την αραβική αντιλόπη.

Αλέν ντε Μποτόν, «Οι χαρές και τα δεινά της εργασίας»

Το ελατήριο και οι κλόουν

ΕΦΣΥΝ, 12-13/10-2019

 

 

Η σχέση μου με τη Φυσική παιδιόθεν ήταν αθλία. Δεν νόγαγα. Το μόνο κομμάτι της που κάπως μου έγινε προσιτό ήταν η Μηχανική. Το οφείλω μάλλον σε έναν εξαίρετο φυσικό στο Γυμνάσιο που επέμενε να κάνει το μάθημα στο εργαστήριο και να προσπαθεί απεγνωσμένα να κεντρίσει το ενδιαφέρον των αεικίνητων εφήβων, με οπτική και απτική επαφή με τα αντικείμενα των πειραμάτων.

Κάπως έτσι, μας έδωσε μια φορά να περιεργαστούμε ένα μεταλλικό ελατήριο, για να μας μιλήσει για την αποθηκευμένη μηχανική ενέργεια, τη γραμμική ή γωνιακή του παραμόρφωση και τη δύναμη ή ροπή επαναφοράς με την οποία επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση. Δεν είμαι σίγουρος αν μας είχε μιλήσει και για τον νόμο του Χουκ και τη θεωρία της ελαστικότητας –και να μας είχε μιλήσει, δεν θα το θυμόμουν– αλλά θυμάμαι πως, αφότου περιεργαστήκαμε το ατσάλινο ελατήριο με τα άτσαλα χέρια μας, τις επόμενες μέρες κυκλοφόρησαν αρκετές μεταλλικές σούστες που παρέτειναν το πείραμα του εργαστηρίου και γέμιζαν τα χέρια και τα ρούχα μας γράσα. Αν και επρόκειτο για άχρηστα αμορτισέρ, στα χέρια μας επιβεβαίωναν σε γενικές γραμμές τη θεωρία του ελατηρίου: όταν σταματούσαμε να τους ασκούμε πίεση, επανέρχονταν στην αρχική τους κατάσταση. Αλλά όχι όλα. Κάποια έμεναν συμπιεσμένα. Είτε γιατί είχαν σπάσει, είτε γιατί είχαν οριστικά χάσει την ελαστικότητα λόγω «μηχανικής κόπωσης». Γι’ αυτό προφανώς τα είχαν πετάξει τα συνεργεία αυτοκινήτων, όσο πολύτιμα κι αν μας φαίνονταν εμάς. Η ανακύκλωση τότε ήταν άγνωστη λέξη, ζούσαμε στον πλανήτη της αστείρευτης αφθονίας, κι ας μην είχαμε ακόμη διαβάσει Γκάλμπρεϊθ.

Τη θεωρία του ελατηρίου την ακούμε εδώ και κάμποσα μνημονιακά χρόνια ως επιχείρημα εξορθολογισμού της τεράστιας παραγωγικής καταστροφής που επιβλήθηκε στην Ελλάδα ή ως υπόσχεση γενναιόδωρης ανταμοιβής για όσα υποστήκαμε. Διατυπώθηκε και ως θεωρία του πάτου, αλλά όπως αποδείχτηκε από το 2011 και μετά, το βαρέλι με τα σκατά ήταν απύθμενο, κάθε πάτος που υποτίθεται πως πιάναμε έσπαγε κι ο βυθοκόρος αποκάλυπτε πως είχαμε πολλά μέτρα ακόμη να καταδυθούμε μέχρι τον επόμενο πάτο.

Ας υποθέσουμε ότι η απώλεια 27% του ΑΕΠ είναι ένα τελικό μέγεθος, ο ειδεχθής πολτός μας τέλειωσε, το βαρέλι έχει τελικά έναν αδιαπέραστο πυθμένα, η θεωρία του πάτου δεν μας κάνει πια, πάμε στη θεωρία του ελατηρίου χάρη στην οποία δεν θα αναδυθούμε απλώς, θα εκτιναχθούμε πολύ πάνω από τη στάθμη του δυσώδους πολτού, στον καθαρό αέρα της ανάπτυξης.
Δεν έγινε, και είναι απίθανο να συμβεί ακόμη κι αν ο Αδωνις φτιάξει ένα «σουρ μεζούρ» πολυνομοσχέδιο για κάθε επενδυτή που θέλει να ανοίξει έστω και σουβλατζίδικο. Ακόμη κι αν κυβέρνηση πουλήσει οτιδήποτε υπάρχει σε στεριά, θάλασσα κι αέρα. Εκτός του ότι ο δημόσιος πλούτος έχει δεσμευτεί στην εξυπηρέτηση του χρέους και μεγάλο μέρος του ετησίως παραγόμενου ΑΕΠ είναι προορισμένο να εξοφλεί τις οφειλές στους δανειστές –το εταίροι παραμένει ένας παρηγορητικός ευφημισμός–, το ελατήριο της ελληνικής οικονομίας έχει υποστεί μη αναστρέψιμη μηχανική κόπωση.

Με εξαίρεση τον τουρισμό και ενδεχομένως στο εγγύς μέλλον και πάλι τον κατασκευαστικό τομέα, η δεκαετία της ύφεσης έχει καταστρέψει το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγικής βάσης που απέδιδε στο παρελθόν ασιατικού επιπέδου επιδόσεις. Ο κύκλος των μεγάλων δημοσίων έργων που έτρεφε τους εθνικούς εργολάβους και προμηθευτές έχει κλείσει. Οχι φυσικά γιατί έχουμε καλύψει ως χώρα τις ανάγκες σε υποδομές, αλλά γιατί τα σημαντικότερα και πιο στρατηγικά μέρη τους –συγκοινωνιακά, επικοινωνιακά, ενεργειακά δίκτυα– ελέγχονται από ιδιώτες, κυρίως ξένους, που η αναπτυξιακή στρατηγική τους εντάσσεται σε έναν υπερεθνικό ή σε έναν άλλο εθνικό σχεδιασμό, που δεν είναι σίγουρο ότι περιλαμβάνει έστω και ολίγη Ελλάδα.

Η βιομηχανική μας παρακμή είναι τελεσίδικη, και ό,τι απομένει ημιθανές από αυτήν περνάει σε άλλα χέρια, όχι απαραίτητα για παραγωγική αναβίωση, αλλά ως real estate. Οποιο κομμάτι της εγχώριας επιχειρηματικής ολιγαρχίας μένει ζωντανό –εντός Ελλάδας και εκτός φυλακής– δεν διακρίνεται καν από την επεκτατική απληστία των προηγούμενων δεκαετιών, δεν τολμά να ξαναδιατυπώσει τις φιλοδοξίες της περί ελληνικού μικροϊμπεριαλισμού στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Οι λίγοι εύρωστοι ολιγάρχες το ’χουν ρίξει στο outsourcing, κυνηγώντας δουλίτσες και υπεργολαβίες στη Ρωσία, στην Αραβία, στην Αφρική. Η πολλαπλώς ανακεφαλαιοποιημένη εθνική μας τοκογλυφία θα φάει μάλλον άλλη μια δεκαετία γλείφοντας τις πληγές της, απέχοντας από τη μόνη δραστηριότητα που κάνει ανεκτή την ύπαρξή της, τον δανεισμό. Το χειρότερο από όλα: το ανθρώπινο κεφάλαιο, οι δημιουργοί του πλούτου, είναι αποθαρρημένοι, σχεδόν πεισμένοι ότι η εργασία είναι ένα μέγεθος εκτός της εξίσωσης του ελατηρίου, χωρίς επίδραση στη ροπή επαναφοράς. Η μηχανική κόπωση είναι κυρίως μια κοινωνική κόπωση, που διαπερνά καθέτως την ταξική μας πυραμίδα.

Η μόνη που μοιάζει ανεπηρέαστη από την κόπωση αυτή είναι η πολιτική τάξη, κυρίως αυτή η χαζοχαρούμενη κυβέρνηση, κολλημένη στην παιδική ηλικία του εγχωρίου κατεστημένου. Θα χαρίσουμε νομοσχέδια στον ένα, γη στον άλλο, λεφτά στον τρίτο, ΔΕΚΟ στον τέταρτο και τελικά το μαγικό κουτί θ’ ανοίξει και θα πεταχτεί ο γελαστός κλόουν, ταλαντευόμενος πάνω στο ελατήριό του. Μόνο που το γέλιο του απλώς θα μας χλευάζει.




ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Οταν το παιδί ήταν παιδί
περπατούσε κουνώντας τα χέρια του,
ήθελε το ρυάκι να είναι ποτάμι,
το ποτάμι να είναι χείμαρρος,
και αυτή η λακκούβα με νερό να είναι η θάλασσα.

Οταν το παιδί ήταν παιδί,
δεν ήξερε ότι ήταν παιδί
[…]
Οταν το παιδί ήταν παιδί,
έριξε ένα ραβδί σαν βέλος πάνω σ’ ένα δέντρο,
και πάλλεται εκεί ακόμη μέχρι σήμερα.

Πέτερ Χάντκε, «Το τραγούδι της παιδικής ηλικίας»
(από την ταινία του Βιμ Βέντερς «Τα φτερά του έρωτα»)

Η υστεροφημία των Λωτοφάγων

ΕΦΣΥΝ, 5/10/2019

Είναι στα όρια του παραλόγου, και πέρα από αυτά, ό,τι συμβαίνει με τους Ευρωπαίους αξιωματούχους που έχτισαν καριέρες στη δεκαετία της κρίσης πάνω στον ερειπιώνα της ελληνικής οικονομίας. Καθώς οι περισσότεροι κλείνουν τον κύκλο και τις θητείες τους στην ευρωζώνη, πριν αποσυρθούν από τα πολιτικά εγκόσμια ή πριν περάσουν από τις περιστρεφόμενες πόρτες που θα τους οδηγήσουν στο επόμενο ακριβοπληρωμένο -ίσως πιο διακριτικό, πιο σκιώδες- κέντρο ισχύος και επιρροής, θέλουν να ξαναγράψουν όλη την ιστορία από την αρχή.

 

"Εμείς σχέδιο Β; Ποτέ! Ρωτήστε και τον Στουρνάρα".

 

«Δεν ήταν αυτό που νομίζατε», μας λένε με λίγα λόγια ο Ντράγκι, ο Γιούνκερ, ο Μοσκοβισί, η Λαγκάρντ, ο Τόμσεν και κάτι ανάλογο μας είχαν πει νωρίτερα ο Ρεν, ο Ντάισελμπλουμ, ο Σόιμπλε -ναι, και αυτός!-, η Μέρκελ. Καθένας τους είναι έτοιμος να γράψει τα ελληνικά απομνημονεύματά του, να ανταγωνιστεί το μπεστ σέλερ του Βαρουφάκη, να κάνει ό,τι περνάει απ’ το χέρι του για να ανακατασκευάσει τη μνήμη μας, να μας ταΐσει όσους ομηρικούς λωτούς χρειάζεται για να ξεχάσουμε όσα ζήσαμε, όσα με κυνισμό επέβαλαν, όσα με βαθύτατο ρατσισμό είπαν εις βάρος μας.

Τι ζόρι τραβάνε; Το κίνητρο είναι μάλλον μεταφυσικό, δεν έχω άλλη εξήγηση. Υποθέτω ότι οι ομηρικοί Λωτοφάγοι δεν είχαν καμιά αγωνία για την υστεροφημία τους, ευτυχισμένοι στη νιρβάνα του διαρκούς παρόντος τους. Η απουσία της μνήμης τούς εξασφάλιζε την προστατευτική απάθεια για το μεταθανάτιο μέλλον τους. Εδώ όμως συμβαίνει κάτι διαστροφικά αντίθετο. Οι πρωταγωνιστές της ευρωπαϊκής κρίσης -η χούντα του ευρώ, όπως προτιμώ να τους αποκαλώ- θέλουν να εξασφαλίσουν την υστεροφημία τους διά της καταστροφής της μνήμης. Της δικής τους και της δικής μας. Να τους έχει καταλάβει, άραγε, φόβος μεταφυσικός - «τι ψυχή θα παραδώσεις, μωρή;» Να ξύπνησαν εντός τους οι βαθιές αγωνίες της «χριστιανικής Ευρώπης» τους; Να θέλουν να ξεπλύνουν τύψεις και αμαρτίες πριν περάσουν στο Καθαρτήριο; Να θυμήθηκαν τα νεανικά διαβάσματα στον Ομηρο, να θέλουν να χτίσουν μεταναθάτια κλέη, ως Αχιλλείς και Οδυσσείς του οικονομικού έπους του 21ου αιώνα; Ο,τι κι αν ισχύει, οι Ηρακλείς του ευρώ φαίνεται να βρίσκονται στο «μουντ» της κατά Καρυωτάκη «Υστεροφημίας»: «Φεύγουμε δίχως από δω να 'χουμε πάρει κάτι/ ούτε και την ενθύμηση του μάταιου ερχομού/ Μόνο μπορεί να μείνουνε κατόπι μας οι στίχοι/ δέκα μονάχα στίχοι μας να μείνουνε, καθώς/ τα περιστέρια που σκορπούν οι ναυαγοί στην τύχη,/ κι όταν φέρουν το μήνυμα δεν είναι πια καιρός».

Οι «στίχοι» με τους οποίους προσπαθούν να χτίσουν την υστεροφημία τους οι Λωτοφάγοι της ευρωζώνης βασίζονται στο ψέμα. Στο κραυγαλέο ψέμα, στην πολιτική απάτη και στην πεποίθηση ότι, επειδή μέσα σε δέκα χρόνια κατάφεραν να υποτάξουν όλο το εγχώριο πολιτικό σύστημα και να συντρίψουν αντιστάσεις που στις κορυφώσεις τους έγιναν επικίνδυνες για όλο το ευρωπαϊκό κατεστημένο, έχουν καταφέρει να σβήσουν τα δεδομένα του εγκλήματος από τον σκληρό δίσκο των ανθρώπων.

«Η ΕΚΤ δεν είχε ποτέ σχέδιο Β για την Ελλάδα», είπε ο Ντράγκι. Ούτε ο Γιούνκερ είχε, ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ούτε ο Μοσκοβισί, ούτε το ΔΝΤ, ούτε η Μέρκελ, ούτε ο Σαρκοζί. Κανείς τους δεν θέλησε ποτέ τη βίαιη αποπομπή της Ελλάδας από την ευρωζώνη ή τη συντεταγμένη χρεοκοπία της εντός αυτής ή τη μετατροπή της νομισματικής ένωσης σε φυλακή χρέους. Κανείς τους δεν εκβίασε τη μια μετά την άλλη τις κυβερνήσεις των μνημονίων. Κανείς τους δεν απαίτησε δημοψήφισμα το 2011 και κανείς τους δεν σκύλιασε για το «ΟΧΙ» στο δημοψήφισμα του 2015. Κανείς τους δεν εξαπέλυσε την τρομοκρατία του ELA, κανείς δεν επέβαλε πιστωτική ασφυξία και capital control. Κανείς τους δεν χρησιμοποίησε την ελληνική χρεοκοπία ως εργαλείο διάσωσης των γερμανικών και των γαλλικών τραπεζών. Κανείς τους δεν εξαίρεσε τα ελληνικά ομόλογα από μια ποσοτική χαλάρωση 2,5 τρισ. ευρώ. Κανείς δεν ενορχήστρωσε εκστρατεία ρατσιστικού διασυρμού της ελληνικής κοινωνίας, κανείς δεν είπε τους Ελληνες τεμπέληδες, μπαταχτσήδες, ψεύτες και κλέφτες. Κανείς τους δεν είχε ποτέ κανένα σχέδιο εις βάρος της Ελλάδας, ούτε σχέδιο Β, ούτε σχέδιο Ζ. Κανείς τους δεν ξέρει τίποτα για τον φόνο.

 

Ο Σόιμπλε, παραδόξως, είναι ο μόνος που σώζει τη χαμένη τιμή της ευρωπαϊκής νομενκλατούρας, ο μόνος που αποδέχεται με προτεσταντική ειλικρίνεια τα αυτονόητα. Γιατί όχι μόνο σχέδιο Β διέθεταν, αλλά τόσα σχέδια όσα τα γράμματα του αλφαβήτου, και δη του λατινικού, είχαν και εφάρμοσαν για να διαχειριστούν το πειραματόζωο, τη χώρα που χρησιμοποιήθηκε ως βασικό δομικό υλικό ανακατασκευής της ευρωζώνης.

Ακόμη και σ’ αυτό, εκτός από ψεύτες, αποδείχθηκαν αποτυχημένοι. Κατέστρεψαν μια χώρα, έστειλαν την οικονομία της τρεις δεκαετίες πίσω, για να «μερεμετίσουν» τη νομισματική ένωση, να τη μετατρέψουν σε δημοσιονομική φυλακή από την οποία πασχίζουν τώρα πάση θυσία να αποδράσουν, πριν την καταπιεί η επόμενη μεγάλη ύφεση. Πάλι θα μας μείνουν αξέχαστοι…




ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Ζητάτε «πρόσβαση στο σενάριο (...) Grexit που έχει ετοιμάσει η Επιτροπή».
Εχοντας εξετάσει το αίτημά σας βάσει των διατάξεων του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1049/2001, λυπάμαι να σας πληροφορήσω ότι το αίτημά σας δεν μπορεί να ικανοποιηθεί… Η γνωστοποίηση του αιτούμενου εγγράφου θα αποτελούσε όχι μόνο σοβαρή απειλή για τη χρηματοπιστωτική, νομισματική και οικονομική σταθερότητα της Ελλάδας, αλλά θα απειλούσε ουσιαστικά την οικονομική, νομισματική και οικονομική κατάσταση των άλλων κρατών-μελών της ευρωζώνης μεμονωμένα και της ευρωζώνης στο σύνολό της.

Πιερ Μοσκοβισί, επιστολή-απάντηση στο αίτημα της Αννας Διαμαντοπούλου για δημοσιοποίηση του εγγράφου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με το σενάριο Grexit (2/3/2017)