It’s not just the economy, stupid

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 25-26/3/2023

Παρότι δεν ήταν και καμιά τεράστια εξυπνάδα η περίφημη φράση «it’s the economy stupid!» που έκανε βάιραλ πριν από τριάντα χρόνια ο σύμβουλος του Κλίντον, ο Τζέιμς Κάρβιλ, έγινε το «σύμβολο πίστεως» που ένωσε τους σχεδιαστές της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης των οικονομιών με τους επικοινωνιολόγους και σχεδιαστές των εκλογικών στρατηγικών των απανταχού κυβερνήσεων στη Δύση. 

Η φράση «είναι η οικονομία, ηλίθιε!» υπονοεί -ενδεχομένως μας λέει και κατάμουτρα- ότι ως είδος, ως πολίτες και ως ψηφοφόροι είμαστε αντικείμενα εξαγοράς. Και μάλιστα με διπλό τρόπο: Πρώτα μέσα από τη διάχυση των οφελών ενός ανοδικού κύκλου της οικονομίας και των αγορών σε όσους προλάβουν και έχουν επαρκή αρπακτικά ανακλαστικά για να πάρουν ό,τι τους αναλογεί από την πίτα που μεγαλώνει. Κι έπειτα, μέσα από τη γενναιοδωρία των κυβερνήσεων που, ανάλογα με τον «δημοσιονομικό χώρο» (έτσι!) που δημιουργείται κάθε φορά, ανοίγουν το πουγκί του προϋπολογισμού και φιλοδωρούν τους ευάλωτους ιθαγενείς, όσους δηλαδή δεν πρόλαβαν ή δεν μπόρεσαν να αρπάξουν κομμάτια από την πίτα της ανάπτυξης ή της φούσκας, όσα τουλάχιστον αφήνουν οι μεγάλοι άρπαγες. 

Αυτό το μοντέλο, βέβαια, έχει τα εξής προβλήματα: Πρώτον, από το 2008 και μετά, ακόμη και οι πιο αρρωστημένοι νεοφιλελεύθεροι κατάλαβαν ότι όλες οι φούσκες σκάνε κάποια στιγμή, μερικές και στα μούτρα τους. Πως αυτός ο «ανοδικός κύκλος» όλο και συχνότερα διακόπτεται από κρίσεις, διαταραχές, μικρά και μεγάλα κραχ. Και δεύτερον, πως οι κυβερνήσεις και τα κόμματα εξουσίας δεν έχουν το ελεύθερο, όσο πλησιάζουν στις εκλογές, να μοιράζουν κατά βούληση μπουρμπουάρ στους απελπισμένους ψηφοφόρους. Διότι ο «δημοσιονομικός χώρος» (ξανά έτσι!) δεν είναι απεριόριστος. Αντιθέτως πολύ συχνά εξαφανίζεται εντελώς κι αντί να δίνει χάντρες στους ιθαγενείς μπορεί να τους παίρνει ακόμη και τα σώβρακα (πολλώ μάλλον τα ενυπόθηκα σπίτια). Αυτό συνέβη άλλωστε τη δεκαετία της κρίσης χρέους και των μνημονίων, καθιστώντας τη λιτότητα όχι εξαίρεση του κανόνα, αλλά τον μοναδικό κανόνα διαχείρισης των οικονομικών του κράτους, ιδιαίτερα στην Ε.Ε.

Βεβαίως, και πάλι οι κυβερνήσεις και τα κόμματα εξουσίας έμειναν αγκυρωμένα στο σύμβολο της πίστεως (πρωτίστως της τραπεζικής) και στο «it’s the economy, stupid!», αντιστρέφοντας απλώς τη σχέση με το δημόσιο ταμείο. Αντί να πουλάνε άμεσες μεταβιβάσεις στους ευάλωτους, εμπορεύονται κυρίως μείωση των δόσεων λιτότητας και υποσχέσεις ελάφρυνσής της. 

Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, ωστόσο, μέσα στα τέσσερα χρόνια θητείας της, πέρασε από όλες τις φάσεις και μετήλθε όλες τις εναλλακτικές μορφές εξαπάτησης και εξαγοράς των ψηφοφόρων διά του δόγματος «it’s the economy, stupid!». Ο Μωυσής ξεκίνησε ορμητικά υποσχόμενος μείωση φόρων και εισφορών, επιχειρώντας να εδραιώσει την ηγεμονία του στην περιούσια μεσαία τάξη. Αλλά μετά του έκατσε η πανδημία και μετέτρεψε το δημόσιο ταμείο σε πρυτανείο σίτισης των πάντων, με προτεραιότητα στους προμηθευτές/εργολάβους και μονίμους τροφίμους του. Μετά, άνοιξαν οι ουρανοί των Βρυξελλών, έγινε και το Ταμείο Ανάκαμψης, και άρχισε να μοιράζει χρήμα, δωρεάν ή εξαιρετικά φτηνό, στα παλιά και νέα τζάκια της επιχειρηματικής πελατείας του κράτους. Ηρθε και η ενεργειακή και πληθωριστική κρίση και η Μητσοτάκης Α.Ε. αποφάσισε να ανοίξει το εκλογικό τάργκετ γκρουπ της προς την πλέμπα, προς τους μόνιμα ριγμένους της διανομής. Αγάπησε τους συνταξιούχους και τους μισθωτούς κι αποφάσισε να μοιράσει αυξήσεις και κάθε μορφής pass. Fuel pass, energy pass, kalathi pass, bakaliaros pass, labada pass και γενικώς κάθε εκδοχής kalpes pass (προσεχώς και diakopes pass, αρκεί να μην πας -στις κάλπες- αν είσαι κάτω των 30 και με άγριες διαθέσεις). 

Γενικώς, αυτή η κυβέρνηση εφάρμοσε το δόγμα it’s the economy, stupid με ζήλο και πολύ χρήμα, έστω κραυγαλέα μοιρασμένο υπέρ φίλων και κολλητών της. Και, πράγματι, μέχρι τις 28 του Φλεβάρη, κάθε δημοσκόπος και δημοσιογράφος που σεβόταν τον εαυτό του έλεγε με κάθε βεβαιότητα, καθώς μαδιόταν η μαργαρίτα των εκλογών και της άδηλης μέρας πραγματοποίησής τους, πως οι πολίτες ψηφίζουν με κριτήριο την τσέπη τους. Αδιάφορες οι υποκλοπές, μικρής σημασίας η μετατροπή του κράτους σε οικογενειακό τσιφλίκι της Μητσοτάκης Α.Ε., δεν πουλάνε η δημοκρατία, το κράτος δικαίου, η ηθική εξαχρείωση των αξιωματούχων, η διαφθορά. Δυστυχώς, η πλειονότητα της κοινωνίας, στο μεταίχμιο απελπισίας και προσδοκίας, μπορεί να ανεχτεί την «ορμπανοποίηση» της χώρας προκειμένου να επιβιώσει. 

Και γίνεται αυτό στα Τέμπη. Κι αυτό το άφατο, το απίστευτο τα αλλάζει όλα. Ή μπορεί να μην τα αλλάζει όλα, αλλά να αποκαλύπτει ότι η σκέψη δεν περνάει μόνο από την τσέπη. Οτι οι πολίτες, ειδικά οι νεότεροι, δεν πουλάνε την ψυχή τους, τον θυμό τους, τις ηθικές προτεραιότητές τους για μια τηγανιά πατάτες, για ένα pass και 50 ευρώ αύξηση στον ισχνό μισθό τους. 

It’s not just the economy, stupid! Είναι πολύ περισσότερα, πολύ περιπλοκότερα, πολύ πιο εκλεπτυσμένα και υπόρρητα πράγματα που κάνουν τον άνθρωπο ενίοτε να θυσιάζει ακόμη και τη μισοάδεια τσέπη του για να διασώσει τη γεμάτη σκέψη του. Αλλά πού να το καταλάβουν αυτό στο Μαξίμου, όπου η μόνη σκέψη είναι η τσέπη. Που κι αυτή προς το παρόν περνάει από την κάλπη. Παίζουν τα ρέστα τους, ας ελπίσουμε να μείνουν ρέστοι. 

ΚΙΜΠΙ 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Εγώ μετράω τα ρέστα μου να βγάλω κι άλλο μήνα

ανοίγω και δε βλέπω ουρανό

εσύ έχεις στο πιάτο σου ολόκληρη Αθήνα

ανοίγεις και χαζεύεις το κενό

Εγώ έχω το δίκιο μου κι εσύ τον κόσμο όλο

νομίζεις θα βρεθούμε στα μισά

μιλάω με τον ίσκιο μου τρομάζω με το ρόλο

κοιμάμαι με τα μάτια μου ανοιχτά

Οδυσσέα Ιωάννου, «Το δίκιο μου» (από τον δίσκο «Καινούργιο φιλί» του Θέμη Καραμουρατίδη) 

Οι πυραμίδες της Credit Suisse

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 18-19/3/2023

Η Credit Suisse δεν είναι μια τράπεζα σαν οποιαδήποτε άλλη. Δεν είναι μια τράπεζα που, ας πούμε, αν έχεις ένα κομπόδεμα 20.000 ευρώ για ώρα ανάγκης, παίρνεις το αεροπλάνο για Ζυρίχη, πας στην έδρα της και λες «γεια σας, θέλω να καταθέσω αυτά τα χρήματα. Τι τόκο δίνετε;». Το πιθανότερο είναι ότι, αν καταφέρεις και μιλήσεις με κάποιον υπάλληλο, με δυσκολία θα συγκρατήσει τα γέλια του. Αλλά με αστική ευγένεια, στην οποία είναι καλά εκπαιδευμένος, θα σε συμβουλεύσει: «Γιατί δεν τα καταθέτετε σε μια από τις τράπεζες στη χώρα σας; Μια χαρά τραπεζούλες είναι, ανακεφαλαιοποιημένες, καθαρές από κόκκινα δάνεια… Πώς το λέτε στην Ελλάδα; Παπούτσι απ’ τον τόπο σου…». Εντάξει, υπερβάλλω, αποκλείεται να ξέρει την παροιμία, εκτός αν πέσεις σε ξενιτεμένο ελληνόπουλο του brain drain. 

Η Credit Suisse δεν είναι για τα δοντάκια μας. Είναι ανάμεσα στις δέκα μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες στον κόσμο, ανάμεσα στις πασίγνωστες και παρούσες σε κάθε χρηματοπιστωτική κρίση Blackstone, Goldman Sacks, J.P. Morgan, Citigroup, Deutsche Bank και άλλες, που κάνουν τη βρομοδουλειά της μόχλευσης του χρήματος-χρέους. Πελάτες τους είναι κάθε κυβέρνηση που σέβεται τον εαυτό της (αλλά όχι τους πολίτες της), κάθε πολυεθνικός όμιλος που θέλει να δανειστεί εκδίδοντας ομόλογα, κάθε ζάμπλουτος του πλανήτη που, με εχεμύθεια που δεν την κάμπτει κανένας νόμος για ξέπλυμα ή φοροδιαφυγή, θέλει να αβγατίσει τον πλούτο του, τοποθετώντας τον σε ρισκαδόρικα επενδυτικά προϊόντα που υπακούν στον μυστικιστικό κανόνα του σύγχρονου καπιταλισμού «το χρήμα γεννάει χρήμα». Η Credit Suisse είναι ό,τι και η Lehman Brothers πριν από τη χρεοκοπία της στην κατάρρευση της πυραμίδας του «Big Short», του μεγάλου σορταρτίσματος του 2008, που βύθισε τον κόσμο στην ύφεση.

Η Credit Suisse, όπως και οι περισσότερες επενδυτικές τράπεζες του πλανήτη, με βασικούς μετόχους πλέον Σαουδάραβες, Καταριανούς ή Ασιάτες δισεκατομμυριούχους που δεν έχουν πού τα κεφάλαιά τους κλίναι, είναι οι δεινόσαυροι του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με κύκλο ζωής ενός έως δύο αιώνων. Ελάχιστα διαταράχτηκαν από τα μεγάλα μακελειά της ανθρωπότητας, τους παγκοσμίους πολέμους, τις μεγάλες υφέσεις, τα κραχ, τις επαναστάσεις και τις καταρρεύσεις καθεστώτων που άλλαξαν τη γεωγραφία του πλανήτη. Οι περισσότεροι δεινόσαυροι της διεθνούς τραπεζοκρατίας επιβίωσαν και στις πιο αιματηρές καταστάσεις, απλώς κάποιοι χρειάστηκε να αλλάξουν έπιπλα, σκεύη και ιδιοκτήτες. 

Η Credit Suisse, όπως και κάθε πολυεθνική επενδυτική τράπεζα που σέβεται τους εκλεκτούς πελάτες της, είναι αφοσιωμένη στις αξίες της: συμπερίληψη, αξιοκρατία, συμμετοχή. Αυτές διακηρύσσει στην απαστράπτουσα ιστοσελίδα της, κι είμαστε βέβαιοι ότι τις συμμερίζονται και οι Σαουδάραβες βασικοί μέτοχοί της. Αλλά αυτό που την κάνει να ξεχωρίζει από το λοιπό «καρτέλ» της ιδιωτικής τραπεζικής, είναι η ετήσια έκθεσή της για τον παγκόσμιο πλούτο - Global Wealth Report. Εδώ και είκοσι χρόνια η ελβετική τράπεζα μετράει την εξέλιξη του παγκόσμιου πλούτου. Μετράει με τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοπιστία τι συμβαίνει στις τσέπες και στις περιουσίες περίπου 5,5 δισεκατομμυρίων ενήλικων κατοίκων του πλανήτη. Μετράει τον πλούτο όλων μας: και του νέου που πανηγυρίζει με μπίρα την αύξηση του κατώτατου μισθού στα 780 ευρώ χάρη στον γενναιόδωρο Κυριάκο, και την περιουσία του Μπέζος που πνίγει σε μια Moet & Chandon Dom Perignon Charles & Diana 1961 (των 3.000 δολαρίων) τον πόνο του κάθε φορά του ο Μασκ τον περνάει στη λίστα του Forbes. 

Η έκθεση της Credit Suisse είναι ό,τι πιο αξιόπιστο διαθέτουμε για να διαπιστώσουμε πως ο οικουμενικός καπιταλισμός δουλεύει, παρά τις κρίσεις του, μια χαρά, αναδιανέμοντας τον παγκόσμιο πλούτο από τους κάτω προς τους πάνω. Αυτό το αποτυπώνει στην πυραμίδα του παγκόσμιου πλούτου, που χωρίζει τον παγκόσμιο πληθυσμό ανάλογα με το μέγεθος της περιουσίας του. Στις ξεκάθαρες πυραμίδες της Credit Suisse μαθαίνουμε, για παράδειγμα, ότι το 2010 από τα 200 τρισ. δολάρια του παγκόσμιου πλούτου, το πλουσιότερο 0,5% (με περιουσία πάνω από 1 εκατ. δολάρια) κατείχε το 35,6% του παγκόσμιου πλούτου, έναντι του φτωχότερου 68,7% (με περιουσία κάτω των 10.000 δολαρίων) που κατείχε μόλις το 4,2%. 

Μεσολάβησαν η χρηματοπιστωτική κρίση, η κρίση χρέους στην ευρωζώνη, η Μεγάλη Υφεση, τα μεγάλα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης και έκδοσης φτηνού χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, η ισχνή ανάκαμψη, η πανδημία, τα λοκντάουν και η νέα μεγάλη ύφεση, η ενεργειακή κρίση, ο πόλεμος στην Ουκρανία. Τι επίδραση είχαν, λοιπόν, όλα αυτά στην πυραμίδα της Credit Suisse; Στην τελευταία έκθεσή της μαθαίνουμε ότι μέσα σε 12 χρόνια ο παγκόσμιος πλούτος υπερδιπλασιάστηκε στα 463 τρισ. δολάρια. Οι εκατομμυριούχοι (με περιουσία πάνω από 1 εκατ. δολάρια) αυξήθηκαν κάπως (στο 1,1% του παγκόσμιου πληθυσμού), αλλά κατέχουν πλέον το 47,8% του πλούτου. Αυξήθηκαν όμως και οι πάμπτωχοι (με περιουσία κάτω από 10.000$): είναι το 53,2% του ενήλικου πληθυσμού και κατέχει μόλις 1,1% του πλούτου, 75% λιγότερο από το 2010. Η κρίση του 2008 και όλες οι «κρίσεις των κρίσεων» που την ακολούθησαν έκαναν τη δουλειά τους, επιτέλεσαν το καθήκον τους απέναντι στο κεφάλαιο. 

Η απορία που γεννιέται, ωστόσο, είναι η εξής: Γιατί η Credit Suisse ακριβοπληρώνει κάθε χρόνο μια τόσο μεγάλη έρευνα και μας πετάει στα μούτρα ότι όσο ο παγκόσμιος πλούτος αυξάνεται, τόσο πιο χαώδεις γίνονται οι ανισότητες μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων; Γιατί μας αποκαλύπτει τη μηχανική της απληστίας; Γιατί οι υπερπλούσιοι πελάτες της, που υπερασπίζονται μέχρι θανάτου το (τραπεζικό) απόρρητο του ατομικού πλούτου τους, ανέχονται (και εμμέσως χρηματοδοτούν) την αποκάλυψη της σκηνής της παγκόσμιας αρπαγής;

Ενδεχομένως, οι πυραμίδες της Credit Suisse, η διαχρονική και λεπτομερής παρακολούθηση του παγκόσμιου πλούτου, έχουν σκοπό να υποδείξουν στους πλούσιους πελάτες της ακριβώς αυτό: το πόσο καλά κάνει το σκοτεινό χρηματοπιστωτικό σύστημα τη βρομοδουλειά της αναδιανομής υπέρ τους και να τους υποδείξει τα επόμενα πεδία αρπαγής. Εφόσον οι υποτελείς του πλανήτη και πραγματικοί παραγωγοί του πλούτου αντέχουν και ανέχονται να συμπιέζονται όλο και περισσότεροι, όλο και φτωχότεροι στον πάτο της πυραμίδας, όλα πάνε καλά. Για την Credit Suisse και τους πελάτες της, εννοείται. 

Αλλά, όπως όλα τα κερδοσκοπικά παράγωγα, οι οβιδιακές μεταμορφώσεις του χρήματος και οι φούσκες που πουλάει η Credit Suisse έχουν το ρίσκο τους, έτσι και οι αλήθειες που πουλάει μαζί με τις εκθέσεις της έχουν τους κινδύνους τους. Κάποια στιγμή θα σκάσει και η φούσκα της ανοχής, έτσι δεν είναι; Και στους ενοίκους της κορυφής της πυραμίδας θα μείνει ό,τι έχει απομείνει στους φαραώ που είναι θαμμένοι στα σκοτάδια των δικών τους πυραμίδων. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ενώ το κεφάλαιο μας έχει προμηθεύσει μια πληθώρα μέσων με τα οποία μπορούμε να προσεγγίσουμε το έργο της αντικαπιταλιστικής μετάβασης, οι καπιταλιστές και τα παράσιτά τους θα κάνουν ό,τι μπορούν για να αποτρέψουν μια τέτοια μετάβαση, όσο κι αν την επιβάλλουν οι συνθήκες. Αλλά το καθήκον της μετάβασης βαραίνει εμάς, κι όχι την πλουτοκρατία. Οπως συμβουλεύει ο Σέξπιρ: «Το σφάλμα… δεν είναι στ’ αστέρια μας, αλλά στον χαμερπή εαυτό μας». 

Ντέιβιντ Χάρβεϊ «Το αίνιγμα του κεφαλαίου και οι κρίσεις του καπιταλισμού»

Τον ξεσκεπάζουν, κι ας πλευριτώσει

Εφημερίδα των Συντακτών, 11-12/3/2023

Ευτυχισμένες μέρες στο LSE, 28/11/2022. Οι σέλφι που έβγαλαν μαζί του οι χαρούμενοι γόνοι  

εκλεκτών οικογενειών του πλανήτη μπορεί σύντομα να γίνουν συλλεκτικές. 

 Οι δημοσιογράφοι είμαστε νάρκισσοι. Είναι απίθανο να επιλέξεις αυτή τη δουλειά χωρίς να έχεις ελαφρώς υπερτροφικό εγώ, μια παραπανίσια αγωνία για την υπογραφή σου, τη δημόσια εικόνα σου, τις επιβραβεύσεις αναγνωστών, ακροατών, τηλεθεατών. Αλλά, για να ικανοποιηθεί αυτός ο (δημιουργικός, κατ’ αρχήν) ναρκισσισμός, πρέπει να έχεις και το σαράκι της είδησης, τη χαρά της αποκάλυψης και της «εξόρυξης», κατά κανόνα από το «ορυχείο» της εξουσίας, στην κάθε εκδοχή της, και σχεδόν αναγκαστικά σε σύγκρουση μαζί της. 

Ωστόσο, από τη στιγμή που για να δουλέψεις εντάσσεσαι σε επιχειρηματικά οργανωμένα ΜΜΕ (αν δεν έχεις την τύχη να δουλεύεις σε ανεξάρτητο μέσο, με οικονομικό τίμημα, βεβαίως), των οποίων οι ιδιοκτήτες έχουν τις δικές τους ιδιαίτερες σχέσεις, διαπλοκές ή αντιθέσεις με το σύστημα εξουσίας και διακυβέρνησης, ο ναρκισσισμός και η «εξορυκτική» ορμή των δημοσιογράφων ακρωτηριάζονται ή εξαγοράζονται. Με χρήμα, αναπαραγωγές non paper και δελτίων Τύπου και με μια εκμαυλιστική εγγύτητα με τα πρόσωπα της εξουσίας, που τελικά τους κάνει και τους ίδιους μέρος της. Αυτό συμπυκνούται συνήθως στο ρητό «το πάθος για το χρήμα σε κάνει….» και βάλτε ό,τι όνομα θέλετε δίπλα. 

Αλλά αυτή η συνθήκη είναι αμοιβαία επωφελής για το σύστημα εξουσίας, τους μιντιάρχες και τους νάρκισσους δημοσιογράφους μόνο σε συνθήκες «κανονικότητας». Δηλαδή, όταν το σύστημα διακυβέρνησης, παρά τις εντάσεις του πολιτικού ανταγωνισμού, δεν φαίνεται να απειλείται σοβαρά από κάτι. Η επιχειρηματική ελίτ υποβάλλει, η κυβέρνηση εξαγγέλλει, οι μιντιάρχες στηρίζουν, οι δημοσιογράφοι παπαγαλίζουν (με πολλές τιμητικές εξαιρέσεις, που ωστόσο δεν μακροημερεύουν στην πιάτσα), η αντιπολίτευση και τα συνδικάτα κάτι ψελλίζουν. 

Αυτό το βολικό πλαίσιο, που δουλεύει ακόμη και σε συνθήκες οξείας κρίσης όπως η κρατική χρεοκοπία ή η πανδημία, βασίζεται σε έναν καταλυτικό παράγοντα: τη σιωπή των αμνών. Δηλαδή, στην ανοχή της κοινωνικής πλειονότητας που έπειτα από πολλές διαψεύσεις, έχοντας χάσει την προσδοκία της από την πολιτική, βλέπει, κοιτάζει ή απλώς χαζεύει τις πολιτικές διεργασίες, τις αλχημείες για τη διανομή της πίτας, τις ομιλούσες κεφαλές (και τις αυτάρεσκες γραφίδες) της ναρκισσιστικής δημοσιογραφίας. 

Μέχρι που γίνεται κάτι και τα αλλάζει όλα. Μέχρι που η θερμοκρασία στο ρευστό κοινωνικό σώμα ξεπερνάει το flashpoint, το σημείο ανάφλεξης, κι ακολουθεί εκκωφαντική έκρηξη. Και τότε, τα τηλεφωνικά κέντρα των ΜΜΕ κατακλύζονται από οργισμένους αναγνώστες/τηλεθεατές/ακροατές, τα σόσιαλ μίντια πλημμυρίζουν από καταγγελίες, συνθήματα και αυτοσχέδια μανιφέστα. Δεν έχει σημασία αν αυτό που προκαλεί την αναταραχή είναι ένας σεισμός, μια φονική πυρκαγιά, μια έκρηξη ανατιμήσεων, ένα προεδρικό διάταγμα, μια αστυνομική δολοφονία ή μια σύγκρουση τρένων με δεκάδες νεκρούς που αποκαλύπτει τον κυνισμό και τη γύμνια της κρατικής εξουσίας. Σημασία έχει ότι το αμέριμνο μέχρι τότε τρίγωνο της χειραγώγησης (κυβέρνηση, μιντιάρχες, δημοσιογράφοι) αποσταθεροποιείται. Ο αμοιβαία επωφελής συμβιβασμός τους κλονίζεται και κυριαρχεί το ένστικτο της επιβίωσης: ο σώζων εαυτόν σωθήτω. 

Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο βρισκόμαστε τώρα. Αν και προσκρούει στον δημοσιογραφικό ναρκισσισμό, η στήλη με μεγάλη χαρά αναγγέλλει την αυτοαναίρεσή της. Στις 3/12/2022, πριν από τρεις μήνες δηλαδή, στο εβδομαδιαίο παμφλέτο έγραφα: «Θα τον σκεπάσουν, μην τους κρυώσει». Εννοώντας ότι, παρά το σκάνδαλο των υποκλοπών και τον καταιγισμό αποκαλύψεων για τις αθλιότητες της «Μητσοτάκης Α.Ε.», το επιχειρηματικό και μιντιακό κατεστημένο θα έκανε τα πάντα για να αποτρέψει τον κλονισμό της και την άτακτη προσφυγή σε πρόωρες εκλογές ακόμη και τον Γενάρη. Γιατί έπρεπε πρώτα να τελειώσει τη δουλειά: τη διανομή της μεγάλης πίτας του Ταμείου Ανάκαμψης και των πόρων του ΕΣΠΑ, το κλείσιμο όλων των υπεσχημένων «μεταρρυθμίσεων», πωλήσεων φιλέτων δημόσιας περιουσίας, αναθέσεων έργων και προμηθειών. 

Μέχρι πριν από δέκα μέρες το μέτωπο οικονομικής ελίτ και «Μητσοτάκης Α.Ε.» ήταν αρραγές. Τώρα καταγράφεται μια εντυπωσιακή κωλοτούμπα, μια θεαματική απόσυρση εμπιστοσύνης, μια πανικόβλητη, άστοργος εγκατάλειψη που δεν φαίνεται να τη σώζουν οι δημόσιες συγγνώμες του πρωθυπουργού, ακόμη κι αν έπαιρναν τη μορφή δημόσιας αυτομαστίγωσης στο Σύνταγμα. Τώρα, τα ΜΜΕ που τον στήριξαν με ζήλο, και πολύ χαρακτηριστικά αυτά των βαρόνων του εφοπλισμού, ξεσκεπάζουν τον Κυριάκο. Κι ας τους πλευριτώσει. Είναι μια επιλογή αυτοπροστασίας μπροστά στην απρόσμενη κοινωνική αφύπνιση. Το γελοίο του πράγματος είναι ότι οι ίδιοι οι μιντιάρχες επέδειξαν πολύ ταχύτερα ανακλαστικά από αυτά των υποτελών νάρκισσων της δημοσιογραφίας, που τρέχουν καθυστερημένοι και πανικόβλητοι να αλλάξουν τα κοστούμια της αφοσίωσης στη «Μητσοτάκης Α.Ε.» με αυτά της κριτικής, της αποκάλυψης και της γλοιώδους κολακείας στα πλήθη των δρόμων και των πλατειών. 

Εχει εναλλακτική διακυβέρνησης το σύστημα εξουσίας σε περίπτωση οριστικής κατάρρευσης της «Μητσοτάκης Α.Ε.»; Προς το παρόν στέκεται αμήχανο, απορημένο, ανήσυχο. Τα αναβράζοντα πλήθη είναι η βασική πηγή της αγωνίας του. Ας επενδύσουμε τουλάχιστον στην παράταση και την ενίσχυσή της. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

― Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!

― Φταίει ο Θεός που μας μισεί!

― Φταίει το κεφάλι το κακό μας!

― Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!

Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Kανένα στόμα

δεν το βρε και δεν το 'πε ακόμα.

Ετσι στη σκοτεινή ταβέρνα

πίνουμε πάντα μας σκυφτοί.

Σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα

όπου μας έβρει μας πατεί.

Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,

προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!

Κώστα Βάρναλη, «Οι μοιραίοι» 

Απολείπειν ο θεός Κυριάκον

 (Με τον τρόπο του Κ. Π. Κ.)

Εφημερίδα των Συντακτών, από τη στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ, 7/3/2023

Σκίτσο του Μιχάλη Κουντούρη, ΕφΣυν 12/4/2021

Του ΚΙΜΠΙ

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτα, ακουσθεί

αόρατος θίασος να περνά (ή και ορατός και στεντόρειος, όσο κι οι διαδηλώσεις των χιλιάδων νέων)

με μουσικές εξαίσιες, με φωνές (ή με συνθήματα και κραυγές οργής)-

την τύχη σου που ενδίδει πια (τους κολλητούς σου μιντιάρχες που σε εγκαταλείπουν διακριτικά), τα έργα σου

που απέτυχαν (αν και, δυστυχώς για μας, τα περισσότερα πέτυχαν και θα τα πληρώνουμε για δεκαετίες), τα σχέδια της ζωής σου

που βγήκαν όλα πλάνες (ή ξεκάθαρες απάτες), μη ανωφέλετα θρηνήσεις (και γιατί να τα θρηνήσεις; Ο θρήνος είναι το θλιβερό προνόμιο των θυμάτων σου).

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος (ή σαν θρασύδειλος που στην πραγματικότητα είσαι)

αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει (για την ακρίβεια, ούτε η Αλεξάνδρεια, ούτε η Αθήνα, ούτε τα Τέμπη θα πάνε πουθενά, εσύ 'σαι που θα φύγεις)

Προ πάντων να μη γελασθείς (έχεις ξεγελάσει εκατομμύρια, που σε πήραν πια είδηση), μην πεις πως ήταν

ένα όνειρο (όχι, δεν ήταν όνειρο, αλήθεια ήταν το γιουρούσι στο κράτος και στη δημόσια περιουσία, αλλά για μας ήταν εφιάλτης), πως απατήθηκεν η ακοή σου (εσένα τίποτα δεν έπαθε η ακοή σου. Εμάς έχεις κουφάνει κι έχεις εξαπατήσει και τις πέντε αισθήσεις μας)·

μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς. 

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος (είπαμε, αυτό δεν παίζει),

σαν που ταιριάζει που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι (αλλά η πόλη κι όλη η χώρα τι έφταιγε;)

πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο (στην άκρη της γλώσσας το έχω, αλλά δεν θα πω τι να κάνεις εκεί, δεν είμαι τόσο μοχθηρός), κι άκουσε με συγκίνησιν (εδώ θα χρειαστεί σκηνοθέτης. Ο Γκρίνμπεργκ, ο επικοινωνιολόγος, τι λέει; Να βάλουμε και δάκρυα;), αλλ’ όχι 

με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα (από ποιον να έχει παράπονο άλλωστε ο Κυριάκος;)

ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους, («πάρε με όταν φτάσεις»)

τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου («τα κέρδη σας, οι νεκροί μας»), 

κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις (γιατί, αν δεν τη χάσεις και μετά τα Τέμπη, δεν υπάρχει σωσμός).

ΥΓ. Συγγνώμη για την ιεροσυλία εις βάρος του Καβάφη. Είναι, πάντως, πιο ειλικρινής από τη συγγνώμη του Κυριάκου.

Το λάθος, το «ορθόμετρο» και το πάθος

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 4-5/3/2023

Δεν υπάρχει πιο ανόητη φράση απ’ αυτήν που έχει γίνει η –κατάπικρη- κυβερνητική καραμέλα των ημερών. «Ανθρώπινο λάθος». Εντάξει, δεν έχει ο Μητσοτάκης το κοπιράιτ της φράσης, είναι ένα κλισέ που χρησιμοποιούμε οι πάντες για να ξεμπερδεύουμε από περίπλοκους συλλογισμούς και αναζητήσεις ορθολογικών ερμηνειών για όσα μας συμβαίνουν, διακρίσεις αιτίων και αιτιατών. Αλλά πρέπει να παραδεχτούμε ότι το «ανθρώπινο λάθος» είναι μια ξεκάθαρη βλακεία. Τι άλλο μπορεί να είναι ένα λάθος εκτός από ανθρώπινο. Δεν υπάρχουν σκυλίσια, γατίσια,  γουρουνίσια ή λιονταρίσια λάθη. Γιατί πολύ απλά ό,τι κάνουν τα σκυλιά, οι γάτες, τα γουρούνια και τα λιοντάρια δεν είναι «σωστό» ή «λάθος», είναι μόνο αυτό που τους επιβάλλει η φύση και το ένστικτό τους. Ακόμη κι όταν τα κατοικίδιά μας, τα προς κατανάλωση οικόσιτα ή τα εξημερωμένα θηρία επιβραβεύονται για τις «ορθές» επιλογές τους και τιμωρούνται για τις «λάθος», δεν είναι γιατί έχουν ενστερνιστεί με πάθος τον ανθρώπινο ορθολογισμό, αλλά γιατί ένα κομμάτι τροφής τούς περιμένει στην άκρη μετά τη δοκιμασία «σωστού-λάθους». Θα το κερδίσουν ή θα το στερηθούν ανάλογα με την ανταπόκριση σε όσα τους έχει υποδείξει ως σωστά ή λανθασμένα- στην πραγματικότητα επιτρεπτά ή απαγορευμένα- το αφεντικό/τροφός τους. Δεν υπακούν στον ανθρώπινο ηθικό κώδικα, αλλά στα μηνύματα βασανιστικής πείνας τους. Σ’ αυτή η διαπαιδαγώγηση των ζώων στις ανθρώπινες κατηγορίες «ορθού- λάθους» έχει ενίοτε και τις αιματηρές αστοχίες της. Ρωτήστε κανένα θηριοδαμαστή που έχει χάσει χέρι ή πόδι από κάποιο «απείθαρχο» πεινασμένο λιοντάρι. Το λιοντάρι καλύτερα να μην το ρωτήσετε.

 Αρα, τι εννοεί η φράση «ανθρώπινο λάθος» και, κυρίως, τι εννοούν οι πολιτικοί χρήστες της; Για κακή τους τύχη, η γλώσσα, οι λέξεις και οι νοηματοδοτήσεις τους στο πέρασμα του χρόνου καμιά φορά εκδικούνται τους πονηρούς χρήστες τους. Το «λάθος» προέρχεται από το ρήμα «λανθάνω», που στην αρχική του εκδοχή δεν σήμαινε «κάνω λάθος», αλλά «κρύβομαι, διαφεύγω την προσοχή των άλλων, δεν γίνομαι αντιληπτός». Ετσι, το «ανθρώπινο λάθος», παρά την ανοησία του, αποκτά μια αποκαλυπτική κυριολεξία όταν χρησιμοποιείται από την κυβέρνηση για την τραγωδία των Τεμπών και όλες τις τραγωδίες στις οποίες είναι συνένοχη: το «ανθρώπινο λάθος» είναι η κρυψώνα της, ο θάμνος πίσω από τον οποίο προσπαθεί να «λανθάνει», να κρυφτεί από την κοινωνική κατακραυγή και να κρύψει όλες τις «ορθές» επιλογές της που κατέληξαν στο μακελειό. Ευτυχώς, αυτή η πολιτική λούφα και παραλλαγή αποδεικνύεται ηλίθια και αναποτελεσματική. Θα χρειαζόταν όχι ένα θάμνο, αλλά ολόκληρο τον Μέλανα Δρυμό για κρύψει η κυβέρνηση- και οι πολλές προηγούμενες, είναι αλήθεια- τη συνενοχή της σε ένα ξεκάθαρο έγκλημα. 

Αλλά, εάν έχουμε συμφωνήσει στο βασικό, ότι το σωστό και το λάθος είναι ανθρώπινες επινοήσεις- η φύση στις ατέλειωτες εκδοχές της δεν κάνει λάθη, κάνει μόνο τη δουλειά της, κι ας καταπίνει χιλιάδες ανθρώπινες ζωές μ’ ένα απλό τράνταγμα του φλοιού της Γης, έναν ηφαίστειο ή ένα τσουνάμι-, κι επομένως ότι σε κάθε αιματηρό ή δαπανηρό λάθος έχουν συγκλίνει οι επιλογές συγκεκριμένων ανθρώπων ή ανθρώπινων ομάδων (κυβερνήσεων, επιχειρήσεων, κομμάτων, τάξεων), το επόμενο ερώτημα είναι: τι είναι σωστό και τι λάθος, ποιος το ορίζει, ποιος το αποφασίζει; 

Εντάξει, υπάρχει ο Μωσαϊκός νόμος και οι δέκα εντολές του χριστιανο-ιουδαϊκού πολιτισμού, από τις οποίες οι μισές έχουν εκπέσει, διότι ποιος πιστεύει πια ότι το «ου μοιχεύσεις» είναι μια «ορθή» απαγόρευση ή πως το «ουκ επιθυμήσεις την οικίαν του πλησίον σου ούτε τον αγρόν αυτού» στέκει στην εποχή της τραπεζικής τοκογλυφίας, των ενυπόθηκων δανείων και των πλειστηριασμών ακινήτων; Αλλά επειδή στην πραγματικότητα το λάθος είναι ο πρόγονος του σωστού, κι αυτό που θεωρούνταν αδιανόητο και λάθος πριν ένα αιώνα σήμερα μπορεί να έχει γίνει νόμος και κανόνας, το πραγματικό ερώτημα είναι: «λάθος και σωστό για ποιον»; Ποια είναι η «σωστή πλευρά της Ιστορίας» και ποια η λάθος της; Και, τελικά, ποιος έχει το «ορθόμετρο» και επιβάλλει με όρους ισχύος, εξουσίας, πειθούς ή επιβολής τα ρευστά όρια μεταξύ λάθος και σωστού. 

Για παράδειγμα: τα πολιτικά συστήματα που κυριαρχούν στη Δύση στον μισό αιώνα κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού και των εφαρμοσμένων πολιτικών του έχουν επιβάλει ως μοναδική ορθολογική επιλογή τη συρρίκνωση του κράτους και την ανάθεση στον ιδιωτικό τομέα, μέσω ιδιωτικοποιήσεων ή εργολαβιών, όλων των κοινωφελών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών που αφορούν τη λειτουργία της κοινωνίας και την υπόσταση του ίδιου του κράτους. Από τη διαχείριση του κρατικού χρέους μέχρι τον εξοπλισμό του στρατού και από τη  δημόσια υγεία μέχρι τα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα. Στις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β' Παγκόσμιο ακόμη και συντηρητικοί πολιτικοί, όπως ο Αμερικανός πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, εξέφραζαν την ανησυχία τους για την επικίνδυνη για τη δημοκρατία επιρροή του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος που είχε γιγαντωθεί την περίοδο του πολεμικού καπιταλισμού και του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά σήμερα αυτό το σύμπλεγμα έχει γίνει από αμερικανικό οικουμενικό και έχει επιβάλει τους δικούς τους κανόνες για το «σωστό και το λάθος» στις διεθνείς σχέσεις. Ετσι, η στρατιωτική κλιμάκωση στην Ουκρανία και η ραγδαία μετάλλαξη της Ε.Ε. από μετριοπαθή δύναμη συνδιαλλαγής σε σκληρό σκυλί του πολέμου έχει ανακηρυχθεί ως μοναδική «ορθή» επιλογή και κάθε αντίλογος θεωρείται όχι απλώς λάθος, αλλά έγκλημα καθοσιώσεως. Και φυσικά το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το καθεστώς Πούτιν και την επιχειρηματική νομενκλατούρα του που θησαυρίζει από τον πόλεμο. Το ποιος έχει το «ορθόμετρο» και για ποιους είναι ορθή η πολεμική επιλογή που έχει στοιχίσει μισό εκατομμύριο ζωές είναι προφανές. 

 Το ίδιο περίπου «ορθόμετρο», εξάλλου, που έχουν επιβάλει σε αυτή τη χώρα οι εθνικοί εργολάβοι και προμηθευτές, οι μόνοι ιδιοκτήτες της χώρας και οι πολιτικές φαμίλιες που τη διακυβερνούν, είναι αυτό που μετέτρεψε το σιδηροδρομικό δίκτυο σε καρμανιόλα, τα νοσοκομεία σε προθαλάμους νεκροτομείου στη διάρκεια της πανδημίας, τα Πανεπιστήμια σε σταθμούς χωροφυλακής, την κρατική περιουσία σε μεσιτικό γραφείο και το δημόσιο ταμείο σε ιδιωτικό θησαυροφυλάκιο χρηματοδότησης ημετέρων και επιχειρηματικών ομίλων. 

 Ετσι, αυτό που εξελίσσεται τις τελευταίες μέρες μετά το μακελειό στα Τέμπη, αφήνοντας άφωνους τους κατόχους του «ορθόμετρου», ίσως αποδειχθεί μια ελπιδοφόρα εξέγερση του ανθού αυτής της χώρας ενάντια στη δικτατορία του «σωστού» που μας καταστρέφει συστηματικά. Το πάθος τους είναι το μόνο που δεν είναι λάθος. 

ΚΙΜΠΙ 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Στο περιγιάλι το κρυφό

κι άσπρο σαν περιστέρι

διψάσαμε το μεσημέρι·

μα το νερό γλυφό.

Πάνω στην άμμο την ξανθή

γράψαμε τ' όνομά της·

ωραία που φύσηξεν ο μπάτης

και σβήστηκε η γραφή.

Mε τι καρδιά, με τι πνοή,

τι πόθους και τι πάθος,

πήραμε τη ζωή μας· λάθος!

κι αλλάξαμε ζωή.

Γιώργου Σεφέρη, «Αρνηση» 

Καμιά κατανόηση

 Του ΚΙΜΠΙ 

(ΕφΣυν 2/3/2023, από τη στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ) 

Περίπου 12 μηνύματα έστειλε προχθές μέσω Telegram η ΤΡΑΙΝΟΣΕ-Hellenic Train στους επιβάτες των συρμών της. Αγνωστο αν και πόσα έφταναν πραγματικά στους τελικούς αποδέκτες, τους «αγαπητούς επιβάτες» της. Ολα πάντως ενημέρωναν για καθυστερήσεις στην αναχώρηση αμαξοστοιχιών. Από 15 λεπτά στα πρωινά δρομολόγια μέχρι 70 λεπτά στα βραδινά, λίγο πριν από το μετωπικό ολοκαύτωμα στα Τέμπη. Ολα τα μηνύματα, ανεξάρτητα από το πόσο καθησυχαστικά ή ανησυχητικά ήταν, κατέληγαν στο ίδιο κλισέ: «Ευχαριστούμε για την κατανόηση». Και αγγλιστί: «Thank you for your understanding».

Αυτή ακριβώς ήταν και η επωδός του τελευταίου μηνύματος, στις 2.26 μετά τα μεσάνυχτα, με το οποίο η εταιρεία ενημέρωνε τους επιβάτες για τη σύγκρουση στον Ευαγγελισμό των Τεμπών, χωρίς την παραμικρή νύξη για το μακελειό που κρυβόταν κάτω από το μακάβριο κράμα στραπατσαρισμένων μετάλλων και κατακρεουργημένης/απανθρακωμένης ανθρώπινης σάρκας. «Ευχαριστούμε για την κατανόηση».
Ε, λοιπόν, όχι. Δεν απομένει ίχνος κατανόησης. Καμιά κατανόηση από τους γονείς που θρηνούν τα παιδιά τους, σταλμένα από την καρναβαλική χαρά κατευθείαν στον θάνατο. Καμιά κατανόηση από τους εργαζόμενους στους σιδηροδρόμους που εδώ και χρόνια καταγγέλλουν τις μαύρες τρύπες ασφαλείας στο δίκτυο, αλλά καταγγέλλονται ως κακομαθημένες «συντεχνίες». Καμιά κατανόηση για την τρόικα των δανειστών και τις μνημονιακές κυβερνήσεις που επέβαλαν να ξεπουληθεί η ΤΡΑΙΝΟΣΕ κοψοχρονιά. Καμιά κατανόηση για τους κρατικούς αξιωματούχους που κόβουν καμαρωτοί κορδέλες εγκαινίων για έργα που δεν γίνονται. Καμιά κατανόηση για την εταιρεία που επιβραβεύεται με κρατικές επιδοτήσεις 800 εκατ. για επενδύσεις που δεν έκανε. Καμιά κατανόηση για την κυβέρνηση και τους αρμόδιους υπουργούς που χαρίζουν δισεκατομμύρια δημόσιου χρήματος σε ιδιώτες και εργολάβους με σκανδαλώδεις συμβάσεις. Καμιά κατανόηση για τα ΜΜΕ που θρηνούν υποκριτικά πάνω από τα θύματα, έπειτα από πολύχρονη ομερτά για τους θύτες. Καμιά κατανόηση για την πολιτική «μαφία» των ιδιωτικοποιήσεων. Καμιά κατανόηση για τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς της μαζικής δολοφονίας των Τεμπών. Και καμιά, μα καμιά κατανόηση για το «βαθύ κράτος» -που θα ’λεγε κι ο Πολάκης- του πλιάτσικου, του κυνισμού και της απανθρωπιάς.