Λέτε ο Τραμπ να μας κάνει όλους νεοφιλελεύθερους;

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 18-20/4/2025

Γένοβα, 2001. Η πιο μαζική και εκρηκτική διεθνής διαδήλωση κατά της παγκοσμιοποίησης. Οχι, δεν ήταν και ο Τραμπ ανάμεσά στους διαδηλωτές. 

Πώς το έλεγε ο Βογιατζής στο «έπος» Δαλιανίδη «Γοργόνες και μάγκες»; «Να δεις που αυτή μέχρι και το μουστάκι θα σε βάλει να ξυρίσεις» ήταν η προφητεία του για τον μπουζουκοπαίχτη Γεωργίτση που είχε ερωτοχτυπηθεί με την ποπ ανταγωνίστρια Λάσκαρη. Και τελικά το ξύρισε.

Κάπως έτσι μπορεί να αισθάνονται όσοι παρακολουθούν εμβρόντητοι τον δασμολογικό πόλεμο που κήρυξε ο Ντόναλντ Τραμπ στην «καπιταλιστική ανθρωπότητα», διακηρύσσοντας ορθά-κοφτά ότι πρέπει να μπει ένα τέλος στην παγκοσμιοποίηση και στη νεοφιλελεύθερη ιδέα των παγκοσμίως ανοικτών αγορών. 

Αλήθεια, ήταν ο Τραμπ στη «μάχη του Σιατλ» το 1999, στην πολιορκημένη από χιλιάδες διαδηλωτές σύνοδο υπουργών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου; Τι θέση είχε άραγε τότε; Το βιογραφικό του λέει ότι ακόμη πάλευε με χρεοκοπίες και τηλεοπτικά σόου. Μήπως ήταν στο Πόρτο Αλέγκρε; Ή στη Γένοβα το 2001, στη μεγαλύτερη σύγκρουση του τότε μαχητικού, μαζικού και πολύχρωμου κινήματος κατά της «νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης» με τους G8 και την ιταλική αστυνομία; Οχι, δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία γι’ αυτό. Του Τραμπ τότε του ήταν μάλλον αδιάφορη η παγκοσμιοποίηση - τα καζίνα και τα ξενοδοχεία του ήταν εγχώριας κατανάλωσης και η πιο κοσμοπολίτικη διάστασή του ήταν μερικά περάσματα σε κινηματογραφικές χολιγουντιανές κωμωδίες. 

Αλλά με τη νέα κατάσταση που έχει επιβάλει στη διεθνή οικονομία ο κιτρινομάλλης πλανητάρχης στη δεύτερη θητεία του, με τις κυβερνήσεις του καπιταλιστικού σύμπαντος που μέχρι προ ολίγων μηνών υπεράσπιζαν τα «ανοικτά σύνορα» για αγαθά και κεφάλαια (εννοείται όχι για ανθρώπους!) να ανασύρουν από τις βιβλιοθήκες τα αραχνιασμένα εγχειρίδια προστατευτισμού, είναι βέβαιο ότι και κάποιοι άλλοι, στα αριστερά του πολιτικού φάσματος, έχουν (έχουμε, οφείλω να ομολογήσω) περιέλθει σε ιδεολογική αμηχανία. 

Αλήθεια, τι ακριβώς υπερασπίζεται όποιος αντιτίθεται στον εμπορικό πόλεμο του Τραμπ και στον ανταγωνισμό των κρατών στην επιβολή δασμών; Τους κανόνες που σάρωσαν και το ελάχιστο τείχος προστασίας που προσπαθούσαν να υψώσουν οι πιο αδύναμες χώρες για να προστατέψουν την εγχώρια παραγωγή τους; Την ελευθερία των πολυεθνικών να σκορπίζουν την παραγωγή και διακίνηση των προϊόντων τους σε πέντε ηπείρους και πέντε ωκεανούς κυνηγώντας φτηνές πρώτες ύλες και φτηνή εργατική δύναμη; Το δικαίωμα ενός αμερικανικού ομίλου να στραγγίζει τον ορυκτό πλούτο μιας ασιατικής χώρας, την ελευθερία ενός Ρώσου ολιγάρχη να αγοράζει μια ποδοσφαιρική ομάδα στην Αγγλία ή ένα ορυχείο χρυσού στην Αφρική, τη δυνατότητα μιας κινεζικής κρατικής εταιρείας να κάνει αγρο-ιμπεριαλισμό, δεσμεύοντας εκατομμύρια στρέμματα στη Μαδαγασκάρη για μονοκαλλιέργειες που εξασφαλίζουν διατροφική επάρκεια για την Κίνα, αλλά καταστρέφουν έναν παράδεισο βιοποικιλότητας; 

Τα ερωτήματα αποκαλύπτουν την αντίφαση στην οποία έχει περιέλθει ο κόσμος, μετά μια τριακονταετία συστηματικής «εκπαίδευσης» στην ελευθερία των αγορών, και δη με το μοντέλο που επέβαλε ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός ο οποίος είχε καταλάβει την πολιτική και την οικονομία. Οι ίδιοι οι νεοφιλελεύθεροι, που μετά μια δεκαπενταετία απόκλισης από το φαντασιακό μοντέλο τους λόγω διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης και πανδημίας είχαν λουφάξει, θεωρώντας πως έχουν χάσει το παιχνίδι με τα πειράματα κρατικού καπιταλισμού από κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, έχουν δει στον Τραμπ την ευκαιρία μιας ρεβάνς. Γιατί πιστεύουν πως απέναντι στην αλλοπρόσαλλη, τυχοδιωκτική πολιτική της ηγεσίας των ΗΠΑ, ξαφνικά η λοιπή ανθρωπότητα καλείται να υπερασπίσει τον αγνό παρθένο νεοφιλελευθερισμό. Ολοι μας: από την ελευθεριακή και την παραδοσιακή Αριστερά μέχρι την εθνικιστική Ακροδεξιά. 

Δείτε με πόσο ενθουσιασμό γιορτάζει τον ιδεολογικό της «θρίαμβο» η Allison Schrager, οικονομολόγος και χρονογράφος στο Bloomberg: «…Είμαι περήφανη νεοφιλελεύθερη και, αφού οι δασμοί του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ καταστρέψουν ό,τι έχει απομείνει από τη μετα-νεοφιλελεύθερη παγκόσμια τάξη, ο ίδιος ο νεοφιλελευθερισμός θα είναι έτοιμος να επιστρέψει...Και ξαφνικά, όλοι εκτιμούν τις αρετές του νεοφιλελευθερισμού…Η νοσταλγία για τον νεοφιλελευθερισμό, όπως η νοσταλγία για τα περισσότερα πράγματα, θα βαθύνει με την πάροδο του χρόνου. Και μέρος αυτής της νοσταλγίας θα είναι η ορατή ζημιά που θα προκαλέσουν στην οικονομία οι δασμοί του Τραμπ».

Εναν βαθμό ρεαλισμού έχει η εκτίμηση της θερμής νεοφιλελευθερίτσας. Το γεγονός ότι είδαμε στις ίδιες τις ΗΠΑ κυρίως και λιγότερο στην Ευρώπη μαζικές διαδηλώσεις κατά των δασμών έχει μια παραδοξότητα. Εντάξει, είναι λογικό ο μέσος Αμερικανός καταναλωτής να φοβάται μια μεγάλη αύξηση τιμών σε εισαγόμενα είδη, ο μέσος Αμερικανός επιχειρηματίας να υπολογίζει με πανικό πόσο θα αυξηθούν τα κόστη παραγωγής και θα συρρικνωθούν οι πωλήσεις του. Aλλά αναρωτιέμαι αν ανάμεσα στους διαδηλωτές ήταν και κάποιοι μεσήλικες ή και υπερήλικες πια ακτιβιστές του Σιάτλ και της Γένοβας, συναγωνιστές του Κάρλο Τζουλιάνι, που σε ηλικία μόλις 23 ετών, το 2001, δολοφονήθηκε από την ιταλική αστυνομία, σε υπεράσπιση της Συνόδου G8. 

Τι θέση παίρνει, άραγε, σήμερα το πνεύμα της Γένοβας (ό,τι έχει απομείνει απ’ αυτό) απέναντι στην επιχείρηση αντιστροφής της παγκοσμιοποίησης, που είναι βέβαιο ότι θα την πληρώσουν τα φτωχότερα έθνη και οι φτωχότερες τάξεις; Είναι η αντίθεση στον εμπορικό και δασμολογικό πόλεμο μια προσχώρηση στη νεοφιλελεύθερη, καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση; Θα μας κάνει ο Τραμπ, θέμε-δε θέμε, όλους νεοφιλελεύθερους; 

Προφανώς και οι «Γενοβέζοι» του πλανήτη πρέπει να κάνουν την ανασκόπησή τους, να επανεξετάσουν την οπτική τους στον κόσμο. Υπάρχει καλός και υπάρχει κακός, καταστρεπτικός προστατευτισμός. Υπάρχει ληστρικό και υπάρχει δίκαιο ελεύθερο εμπόριο. Υπάρχουν καλοί και υπάρχουν κακοί δασμοί. Υπάρχουν καλές και υπάρχουν κακές, ετεροβαρείς διεθνείς εμπορικές συμφωνίες. Υπάρχει η παγκοσμιοποίηση των λαών, των υποτελών τάξεων, των κινημάτων (για την ακρίβεια, τώρα δεν υπάρχει) και υπάρχει η παγκοσμιοποίηση των πολυεθνικών, των ολιγοκρατών, του υπερπλούσιου 1% της ανθρωπότητας (αυτή υπάρχει στα σίγουρα, με δασμούς και άνευ). Το θέμα για κάθε εναλλακτική ήταν, είναι και θα είναι: από ποιον, για ποιον, ενάντια σε ποιον; 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Νομίζω πως είναι λίγο αστείο σήμερα οι άνθρωποι να μιλάνε για καπιταλισμό. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Καμία χώρα, καμία επιχειρηματική τάξη δεν ήταν ποτέ πρόθυμη να υποταχθεί στην ελεύθερη αγορά, στην πειθαρχία της ελεύθερης αγοράς. Οι ελεύθερες αγορές είναι για τους άλλους. Για παράδειγμα, ο Τρίτος Κόσμος είναι Τρίτος Κόσμος επειδή του επιβλήθηκαν με το ζόρι οι ελεύθερες αγορές. Εν τω μεταξύ, οι «φωτισμένες» χώρες, η Αγγλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες κι άλλες, κατέφυγαν σε μαζική κρατική παρέμβαση για να προστατεύσουν την ιδιωτική ισχύ, και εξακολουθούν να το κάνουν. Αυτό ισχύει μέχρι σήμερα…Σχεδόν ολόκληρη η δυναμική οικονομία στις Ηνωμένες Πολιτείες βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κρατική πρωτοβουλία και παρέμβαση: υπολογιστές, διαδίκτυο, τηλεπικοινωνίες, αυτοματισμοί, φαρμακευτικές, ό,τι θέλετε. Αν το ψάξετε, θα βρείτε μαζική καταλήστευση της κοινωνίας, δηλαδή, ένα σύστημα στο οποίο με το ένα ή το άλλο πρόσχημα το κοινό πληρώνει το κόστος και αναλαμβάνει τα ρίσκα, ενώ το κέρδος ιδιωτικοποιείται. Αυτό απέχει πολύ από μια ελεύθερη αγορά. Η ελεύθερη αγορά είναι σαν αυτό που υπέστη η Ινδία για διακόσια χρόνια, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου Τρίτου Κόσμου.

Νόαμ Τσόμσκι, «Κυριαρχία και Παγκόσμια Τάξη», ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, 20/9/1999

Το ισοζύγιο σταυρώσεων και αναστάσεων

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 12-13/4/2025

Francis Bacon, τρεις σπουδές για μια σταύρωση (1962), μουσείο Guggenheim N.Y.

 Αν θεωρήσουμε τον θάνατο απλώς ένα στάδιο προς την αέναη ανακύκλωση των βασικών συστατικών της ζωής, από σήμερα (Σάββατο του Λαζάρου) μπαίνουμε στη σημαντικότερη (συμβολικά) ετήσια ανακύκλωση του αρχέγονου μύθου: θάνατος, ανάσταση, κι άλλος θάνατος, κι άλλη ανάσταση. Δικαιούμαι κι εγώ να ανακυκλώσω το πασχαλιάτικο έθιμο της στήλης από συστάσεώς της να ενδοσκοπεί, ολίγον σαρκαστικά, στον θεμελιώδη χριστιανικό μύθο. Η παρακάτω εκδοχή έρχεται από το μακρινό 2007, αλλά ριζικά ανακαινισμένη: 

                                                         ***

Εσείς τώρα μπορεί φορτώνετε βαλίτσες, να γεμίζετε τα πόρτ μπαγκάζ με όλα τα ανθρώπινα αξεσουάρ του θείου πάθους  –το κοστούμι της Λαμπρής, το λινό κίτρινο φόρεμα, τις λαμπάδες, το ποδήλατο του παιδιού, τα καλλυντικά της μαμάς, το laptop του μπαμπά, τους φορτιστές των κινητών όλης της οικογένειας. Παλιότερα θα περιλαμβάνατε και μια παχυλή, σαββατοκυριακάτικη εφημερίδα, αβέβαιη ανάμεσα στη θλίψη της σταύρωσης και στη χαρά της ανάστασης, προορισμένη να χρησιμοποιηθεί τελικά όχι τόσο για διάβασμα όσο για τη συλλογή των λιπαρών αποσταγμάτων του αμνού, του μόνου αληθινού θύματος στην ετησίως αναπαριστώμενη θυσία. Κι εμείς, οι εφημεριδάδες, έπρεπε να συμβάλουμε με γενναιοδωρία σ' αυτήν, συνένοχοι  μιας ιλαροτραγωδίας σε συσκευασία μπάρμπεκιου. Η συνενοχή έχει συρρικνωθεί πια στο ελάχιστο λόγω συρρίκνωσης στις κυκλοφορίες των εφημερίδων. Θυσία κι αυτές για κάποιαν άλλη, ψηφιακή ανάσταση. 

Η παρόρμησή μου να προσφεύγω στην κατ’ έθιμον βλάσφημη υπονόμευση του χριστιανικού μύθου δεν έχει σκοπό να προσβάλω τους πιστούς, ούτε να χλευάσω το αρχέγονο ορμέμφυτο της πίστης (σε τελική ανάλυση όλοι, θρησκευόμενοι, άθεοι ή αγνωστικιστές, είμαστε πιστοί). Αλλά για να ξορκίσω τη δική μου αμηχανία μπροστά στην εξαρθρωμένη πνευματικότητα, την υπερνικημένη από την «αισχρή αργυρολογία» που θα 'λεγε κι ο Πεντζίκης: «Κατσαρόλες, αυτοκίνητα, ραδιόφωνα, σκούπες ηλεκτρικές, πλυντήρια, λάμπες, πορτατίφ, υφάσματα γυναικεία και ανδρικά, τα πάντα εκποιούμενα κάνουν τον χώρο της προσευχής». Αλλά ποιος εκποιείται, τελικά; Ο σωρός των καταναλωτικών ερειπίων ή η ίδια η προσευχή; Ρωτήστε τα Jumbo ή τη Βαρβάκειο αγορά…

Εγώ βέβαια δεν είμαι από τους προσευχόμενους, δεν μου πέφτει λόγος. Αναρωτιέμαι όμως συχνά πόσα οφείλει ο χριστιανικός θρίαμβος στη συναλλαγή ζωής και θανάτου, σ’ αυτό το αβέβαιο ισοζύγιο από το οποίο άντλησε υπεραξίες εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια. Υπεραξίες χειροπιαστές, καταμετρημένες σαν ομόλογα, παράγωγα ή μετοχές, με μίζες και προμήθειες για όλους τους νόμιμα και παράνομα εμπλακέντες στη μετατροπή του χριστιανισμού σε θρησκεία και τελικά σε ιδεολογία εξουσίας και επιβολής. Ο μόνος χαμένος από αυτή τη συναλλαγή μεταξύ του βιβλικού μύθου και της Ιστορίας είναι ο Ιούδας, που εξασφάλισε και θάνατο χωρίς ανάσταση και θέση στην Κόλαση και τη ρετσινιά του προδότη και μια βέβαιη οικονομική ζημία, αφού έκλεισε τη συμφωνία παράδοσης του Ιησού σε αργύρια και όχι χρυσία σε μια περίοδο που η αξία του ασημιού είχε κατρακυλήσει διεθνώς. Μετά την απομάκρυνση εκ του ταμείου της πίστης ουδέν λάθος αναγνωρίζεται.

Αλλά το πρόβλημα σήμερα δεν το έχει ο Ιούδας, που εξοβελίστηκε σ’ έναν ρόλο απεχθή για τις ανάγκες του χριστιανικού μύθου. Το πρόβλημα το έχει ο ίδιος ο μύθος και οι επαγγελίες του για κατατρόπωση του θανάτου, έστω και διά της ομοιοπαθητικής («θανάτω θάνατον πατήσας»), για μια μακρά σειρά σταυρώσεων που θα ανταμείβονται με ισάριθμες αναστάσεις. Αυτή δεν ήταν η συμφωνία; Η έννοια της θρησκευτικής πίστης σε όλες σχεδόν τις γλώσσες (din στα αραβικά, dat στα εβραϊκά, credo στα λατινικά, πίστη στα ελληνικά) έχει ακριβώς τη σημασία της πίστωσης. Μιας κατάθεσης στην τράπεζα των αξιών με την προσδοκία τόκου ή αυξημένης θείας χάρης. Δισεκατομμύρια άνθρωποι επί δύο χιλιάδες χρόνια επένδυσαν αφειδώς σε θυσίες, σε προσωπικές και συλλογικές σταυρώσεις, περιμένοντας το υπεσχημένο αντάλλαγμα. Το ισοζύγιο είναι ελλειμματικό. Από τη χριστιανική εξίσωση σταυρώσεων και αναστάσεων απουσιάζει κραυγαλέα το δεύτερο σκέλος. Οι πρώτες αποτελούν τη ζωντανή, σχεδόν καθημερινή πραγματικότητα της ανθρωπότητας. Οι δεύτερες έχουν καταντήσει μια νεκρή παρακαταθήκη, μια προθεσμιακή κατάθεση με μηδενικό επιτόκιο και σε προθεσμίες που υπερβαίνουν το προσδόκιμο επιβιώσεως του μέσου δυτικού ανθρώπου.

Η γραπτή ιστορία της ανθρωπότητας, που κατά το εν τρίτο αποτελεί και ιστορία του χριστιανισμού, είναι γεμάτη μαζικές σταυρώσεις, ανθρωποθυσίες και γενοκτονίες στο όνομα της πίστης. Αυτό είναι βέβαια αποκλειστικό προνόμιο του χριστιανισμού. Μάλλον είναι ίδιον κάθε πίστης που εξελίσσεται σε δύναμη επιβολής, όπως απέδειξε και η τύχη των –ισμών της εποχής. Αλλά ο χριστιανισμός διέστρεψε ακόμη και τη σημειολογία του βιβλικού μύθου, όπου θύμα είναι ο μετενσαρκωμένος Θεός και όχι οι άνθρωποι, ο σωτήρας και όχι οι σωζόμενοι. Οι ελέω Θεού αυτοκράτορες, οι Σταυροφόροι με τις ευλογίες του Πάπα, οι κονκισταντόρες,  οι «Μάστιγες του Θεού», οι μισθοφόροι-ιεραπόστολοι, οι ιεροεξεταστές, οι βασιλείς και ηγέτες της διαρκώς σπαρασσόμενης Ευρώπης, ακόμη και ο κιτρινομάλλης πλανητάρχης που επικαλείται την πίστη του για τους τυχοδιωκτισμούς που βυθίζουν τον πλανήτη στο χάος ή ευλογούν τη γενοκτονία των Παλαιστινίων, όλοι αυτοί έχουν υφάνει ένα παχύ στρώμα βίας, μίσους και επιβολής πάνω σε μια επαγγελία πάθους και λύτρωσης, αυτοθυσίας και απελευθέρωσης. Ο σωτήρας έγινε τιμωρός, το θύμα εκδικητής. Ο φόβος κατατρόπωσε την προσδοκία.

Ισως γι’ αυτό έχει αξία η θεμελιώδης υπόθεση του Καζαντζάκη στον «Τελευταίο πειρασμό». Τι θα συνέβαινε άραγε αν ο Ναζωραίος, όχι από ανθρώπινη αδυναμία, όχι από τη λαχτάρα της ζωής και της σάρκας, αλλά από τη θέση του ισχυρού άλλαζε το ουράνιο σχέδιο; Αν αντί του αδύναμου ανθρώπου που ψελλίζει «τετέλεσται», εμφάνιζε την όψη ενός παντοδύναμου όντος που κατέβαινε από τον σταυρό, διέλυε τις κουστωδίες των διωκτών του, επέβαλλε από την Πρώτη του Παρουσία τη δική του νέα τάξη πραγμάτων, έντυνε τους γυμνούς, χόρταινε τους πεινασμένους, συγχωρούσε τους αμαρτωλούς, απελευθέρωνε τους υπόδουλους, κατέλυε τους δυνάστες, «πατούσε» και τον θάνατο απαλλάσσοντάς μας από την αγωνία του τέλους; Μεταφυσικό το ερώτημα, αλλά το γεννά από μόνος του ο χριστιανικός μύθος.

Αν πάλι η ιστορία τέλειωνε εκεί, πάνω στον σταυρό, σ’ έναν θάνατο ταπεινωτικό όπως οι περισσότεροι θάνατοι, ίσως η συναλλαγή θανάτου και ζωής αποδεικνυόταν πιο κερδοφόρα. Ισως ο χριστιανισμός είχε κερδίσει εκείνη την πνευματική δύναμη που του στέρησε η μακρόχρονη ταύτιση με την εξουσία, η μεταλλαγή του σε οικονομικό μηχανισμό με απέραντη ισχύ και σε ιδεολογικό status τριών διαδοχικών εκμεταλλευτικών συστημάτων που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, από τη δουλοκτησία μέχρι τον καπιταλισμό, που εξομοίωσε το αόρατο χέρι του Θεού με το εξίσου αόρατο χέρι της αγοράς.

Αλλά μετά δύο χιλιετίες συστηματικής εκπαίδευσης στην οικονομία της θυσίας, της στέρησης, της εγκράτειας και των μειωμένων προσδοκιών, μετά είκοσι αιώνες διάψευσης της επαγγελίας ότι «οι εκζητούντες τον Κύριον ουκ ελλαττωθήσονται παντός αγαθού», είναι λογικό να ξεθωριάζει η προσδοκία της ανάστασης.  

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Οι πύλες του Αδη έσπασαν. Ανοιξαν, ξέφυγαν οι μεντεσέδες. Τα καρφιά που κρατούσαν τα πορτόφυλλα, κατάπεσαν και πατήθηκαν διά του Σταυρού. Εξήγειρε και ανήγειρε τους προγόνους, τον Αδάμ και την Εύα, ο Χριστός εκ του τάφου. Δύναμη, πλούτος, ισχύς, βασιλεία εγκόσμια, στην αλήθεια που εννοώ ακουμπούν και στηρίζονται. Στέκουν οι βασιλείς, ακούν τα παραγγέλματα, υπακούουν, σκύβουν, ταπεινώνονται μπροστά στον Θεοφόρο άνθρωπο. Γονυπετούν. Σηκώνουν πόλεμο. 

Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, «Ο πεθαμένος και η ανάσταση»

Οι γάτες του Καρέα

Η Εφημερίδα των Συντακτών,  5-6/4/2025

Δείτε αυτή τη φωτογραφία, παρατηρήστε την καλά. Μια γατοπαρέα σ’ ένα δένδρο. Τρεις έπιασε η κάμερα του κινητού, ήταν και μια τέταρτη που παραμόνευε δυο μέτρα παραπέρα. Μην τις βλέπετε έτσι ατάραχες. Επίκειται μάχη. Γουργούριζαν άγρια από τον οίστρο τους. Δεν ξέρω ποια ήταν η θηλυκιά, ίσως αυτή που κάθεται στο πάνω πάνω κλαδί, στην «κορυφή της ερωτικής αλυσίδας», γιατί στην τροφική αλυσίδα είναι όλες ανεξαρτήτως φύλου κάτω κάτω, στον πάτο, από τα σκουπίδια σιτίζονται, αδέσποτες γαρ. Αυτή που είναι κάτω από το δένδρο ετοιμάζεται για ένα άλμα, ίσως αρπακωθεί με τον άλλο γάτο, για τη διεκδίκηση της «βασίλισσας», αλλά κι η τέταρτη, η εκτός φακού και κάδρου, που ήταν έτοιμη να ορμήσει, είχε ένα δισταγμό, ίσως λόγω της δικής μου αδιάκριτης παρουσίας, ίσως λόγω του ύψους που έπρεπε να υπερβεί. 

Εντάξει, οι γάτες του Καρέα, που είναι το ενδιαίτημα των συγκεκριμένων της φωτογραφίας, δεν είναι σαν τις γάτες του Αϊ-Νικόλα, τις γάτες του Σεφέρη, αλλά νομίζω ότι είναι εξίσου μάχιμες, θηλυκές και αρσενικές, κι αν παραστεί η ανάγκη μπορεί και να μας σώσουν, όπως έσωσαν την Κύπρο, πριν από σχεδόν 1.700 χρόνια. Την έσωσαν όχι από επιδρομείς και κατακτητές, αλλά από τα φίδια τα φαρμακερά που είχαν γεμίσει το νησί, έπειτα από χρόνια ξεραΐλας κι ανομβρίας. Αυτό λέει ο μύθος, αυτό λέει κι ο Σεφέρης για τις μαχητικές γάτες του Αϊ-Νικόλα, που απάλλαξαν τους καλογέρους και τους κατοίκους από τα φίδια, που δεν τους άφηναν να οργώσουν, να ποτίσουν, να θερίσουν, να βοσκήσουν, να ζήσουν τελικά. Βέβαια, τελικά οι γάτες εξολόθρευσαν μεν τα φίδια, αλλά εξολοθρεύτηκαν κι οι ίδιες από τόσο φαρμάκι που είχαν πιει. Οικονομία της φύσης, αλλά και σπατάλη της. 

Αλλά κι οι αδέσποτες γάτες του Καρέα, που έχουν δυο βήματα από τις αυλές, τις πιλοτές, τους δρόμους, τα πεζοδρόμια -πάντα δίπλα στους κάδους των σκουπιδιών, σχεδόν μόνη πηγή τροφής τους– πρόσβαση στο βουνό, τον Υμηττό, και καμιά φορά διασταυρώνονται με κάποια από τις λιγοστές, πεινασμένες αλεπούδες, τις χελώνες που ξύπνησαν από τη σύντομη χειμερία νάρκη τους, ίσως και κανένα φίδι (λίγα απέμειναν, πώς να γλιτώσουν κι αυτά, όχι απ’ τις γάτες, αλλά απ’ τη φωτιά ή τα μπετά), κι οι δικές μας γάτες, λοιπόν, θα μπορούσαν να είναι οι σωτήρες μας, αν τους δινόταν ευκαιρία. Είναι survivors οι γάτες της πόλης, όσες γλιτώνουν από τους τροχούς, τις φόλες, τους μπόγιες, την ασιτία. Είναι εφτάψυχες, χιλιετίες συνύπαρξης με τον άνθρωπο δεν έχουν σκοτώσει εντελώς μέσα τους τον θηρευτή, πίσω από το γοητευτικό βλέμμα, κάτω από την απαλή γούνα τους, μέσα στο μελωδικό νιαούρισμα ή στο τρυφερό γουργουρητό, παραμονεύει ο άρπαγας, με όλες τις αισθήσεις σε επαγρύπνηση, μια χρήσιμη δεξιότητα για τον μεγαλύτερο άρπαγα, τον καταστροφικότερο θηρευτή του πλανήτη. Ο άνθρωπος καλλιεργητής, ο άνθρωπος κτηνοτρόφος, όταν άφησε πίσω του τον άνθρωπο κυνηγό με τον πιστό κυνηγιάρη σκύλο του, βρήκε στο μικρόσωμο αιλουροειδές ένα χρήσιμο βοηθό για να φυλάξει σοδειές και ζώα από τα τρωκτικά και τους λιγότερο ορατούς εχθρούς. Δεν έδινε σημασία στη ράτσα ή στο χρώμα, όπως έλεγε κι ο Πρόεδρος Μάο, κι όχι μόνο αυτός, άσπρη γάτα, μαύρη γάτα, ποντίκια να πιάνει.

 Οι γάτες του Αϊ-Νικόλα, βεβαίως, έκαναν την υπέρτατη θυσία, όπως τουλάχιστον μας λέει ο Σεφέρης. Φαρμακώθηκαν από τα τόσα φίδια που εξολόθρευσαν. Ποιος ξέρει πόσες δαγκωματιές, πόσες δόσεις δηλητηρίου είχε στο σώμα της η τελευταία γάτα που πέθανε εκεί. Είχαν άραγε επίγνωση του θανάσιμου κινδύνου οι γάτες του Αϊ-Νικόλα ή έπεσαν θύματα των αρπακτικών ενστίκτων τους; Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, αλλά ο θρύλος (και ο ποιητής) μας λέει ότι ο πόλεμος της μέρας και ο πόλεμος της νύχτας που δίναν οι γάτες με τα φίδια δεν ήταν χωρίς κάποια ανταπόδοση από τους καλόγερους του Αϊ-Νικόλα, ανταπόδοση που βασίστηκε στο ζωτικότερο ένστικτο όλων των ειδών, θηρευτών και θηραμάτων, άγριων και ήμερων: την πείνα. Οι καλόγεροι έτρεφαν τις γάτες, δυο φορές τη μέρα τις τάιζαν, μετά από κάθε έφοδο στα χωράφια, στο κυνήγι των φιδιών. Ηταν μια τίμια συναλλαγή αυτή, δεδομένων των συνθηκών, για να μπορέσουν να οργώσουν, να σπείρουν, να θερίσουν, να βοσκήσουν, δηλαδή για να μπορέσουν να φάνε κάποια στιγμή σαν άνθρωποι οι καλόγεροι, έπειτα από χρόνια αναβροχιάς, φόβου και στέρησης, έπρεπε να φάνε πρώτα οι γάτες. 

Οι γάτες της Αθήνας, οι γάτες του Καρέα, οι αδέσποτες γάτες των πόλεων, πώς να κάνουν τη θυσία, να πάρουν το ρίσκο, να παλέψουν με τα φίδια τα φαρμακερά (τα καημένα κι αυτά, τόσο αδικημένα από τους αρχαίους μύθους!), να χτυπηθούν, να λαβωθούν, να ματώσουν νηστικές, ανεπιθύμητες, ρυπαρές και φοβισμένες; Αν δεν τις θρέψει κανείς, πώς να μείνουν μάχιμες, εμπόλεμες, πρόθυμες να γίνουν ασπίδες και σωτήρες για τους μαλθακούς, απαθείς κι αμέριμνους ενοίκους του μοναστηριού; Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει, νηστικιά γάτα δεν παλεύει. 

ΥΓ. Λέγεται πως ο Σεφέρης έπιασε να γράφει τις «Γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα» στα μέσα της δεκαετίας του 1950, αλλά μόλις τον Φεβρουάριο του1969 δημοσίευσε ολοκληρωμένο το ποίημα, σαν μια αλληγορία για τις θυσίες κατά της τυραννίας, που ωστόσο ένα μήνα μετά έγινε ρητό κάλεσμα αντίστασης στη χούντα, με το ηχογραφημένο μήνυμα μέσω BBC («Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή», κατέληγε το μήνυμα). Ισχύει για κάθε ανωμαλία, όπως αυτή που ζει η χώρα και πολύ περισσότερο ο κόσμος, στην εποχή μιας αλλόφρονος τυραννίας που ασκείται με το άλλοθι της νόμιμης διακυβέρνησης. Ζητούνται γάτες πρόθυμες να παλέψουν. Κατά προτίμηση, γάτες με πέταλα και στοιχειωδώς σιτιζόμενες. 

ΚΙΜΠΙ 

Kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Το μοναστήρι τ’ Αϊ-Νικόλα το είχαν τότε

Αγιοβασιλείτες καλογέροι

κι ούτε μπορούσαν να δουλέψουν τα χωράφια

κι ούτε να βγάλουν τα κοπάδια στη βοσκή·

τους έσωσαν οι γάτες που αναθρέφαν.

Την κάθε αυγή χτυπούσε μια καμπάνα

και ξεκινούσαν τσούρμο για τη μάχη.

Ολη μέρα χτυπιούνταν ώς την ώρα

που σήμαιναν το βραδινό ταγίνι.

Απόδειπνα πάλι η καμπάνα

και βγαίναν για τον πόλεμο της νύχτας.

Ητανε θαύμα να τις βλέπεις, λένε,

άλλη κουτσή, κι άλλη στραβή, την άλλη

χωρίς μύτη, χωρίς αυτί, προβιά κουρέλι.

Ετσι με τέσσερεις καμπάνες την ημέρα

πέρασαν μήνες, χρόνια, καιροί κι άλλοι καιροί.

Αγρια πεισματικές και πάντα λαβωμένες

ξολόθρεψαν τα φίδια μα στο τέλος

χαθήκανε· δεν άντεξαν τόσο φαρμάκι.

Ωσάν καράβι καταποντισμένο

τίποτε δεν αφήσαν στον αφρό

μήτε νιαούρισμα, μήτε καμπάνα.

Γραμμή!

 Τι να σου κάνουν οι ταλαίπωρες

παλεύοντας και πίνοντας μέρα και νύχτα

το αίμα το φαρμακερό των ερπετών.

Αιώνες φαρμάκι· γενιές φαρμάκι».

 

Γιώργου Σεφέρη, «Οι γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα» (5 Φεβρουαρίου 1969)

MAGA, MEGA και MEGLA

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 29 - 30/3/2025

Πείτε μου τώρα, πώς το αισθάνεστε; Ο κόσμος μας μικραίνει ή μεγαλώνει στην εποχή Τραμπ, των δασμολογικών πολέμων, των εμποδίων στη διακίνηση των αγαθών, των περιορισμών στις μεταναστεύσεις των πληθυσμών; Εδώ και σχεδόν σαράντα χρόνια ο κόσμος μεγάλωνε διαρκώς με τον τρόπο που επέβαλε η Δύση –για να είμαστε ακριβείς: οι ισχυρότεροι καπιταλιστές της Δύσης–, εξασφαλίζοντας αρχικά ότι μια συσκευή κινητού τηλεφώνου που παράγεται στην Καλιφόρνια ή θα βρίσκει ανεμπόδιστα αγοραστές στην Ευρώπη, την Ασία, τη Νότια Αμερική, αργότερα ότι η ίδια συσκευή μπορεί να κατασκευάζεται στην Κίνα, χωρίς να χρειάζεται να διασχίζει ωκεανούς και ηπείρους, ή να συναρμολογείται στην Ευρώπη, από φτηνό και πρόθυμο εργατικό δυναμικό που θα ερχόταν εδώ από τις φτωχές χώρες του παγκόσμιου Νότου. Αυτή η μακρά διεργασία που έκανε τον καπιταλισμό αληθινά παγκόσμιο και μοναδικό σύστημα παραγωγής και διακίνησης αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων και έδωσε στην αγορά τον θρόνο της οικουμενικής διακυβέρνησης, έκανε πραγματικά τον κόσμο πιο μεγάλο. Η ύστατη παγκοσμιοποίηση, παρά τις πολλές απεχθείς διαστάσεις της, άλλαξε τις ισορροπίες του πλανήτη, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους του προς την Ανατολή. 

Αλλά αυτή η μεγεθυντική παγκοσμιοποίηση, που έκανε τον κόσμο μεγαλύτερο και (τρομακτικά άνισα) πλουσιότερο, ταυτόχρονα συρρίκνωσε τη Δύση. Σε αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση του 19ου και του 20ού αιώνα, που μετέτρεψε με τη βοήθεια της αποικιοκρατίας χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ σε παγκόσμιες αυτοκρατορίες, με κτήσεις και οικονομικές ή στρατιωτικές βάσεις σε όλες τις θάλασσες και ηπείρους, υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα σε προτεκτοράτα αρχαίες και τεράστιες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, το τωρινό δεύτερο κύμα αντέστρεψε τους ρόλους. Οι επιχειρηματικές και πολιτικές ολιγαρχίες των ΗΠΑ και της Ευρώπης ανακαλύπτουν τώρα ότι έπεσαν θύματα της τεράστιας επιτυχίας τους να επιβάλουν σε όλον τον πλανήτη τον νεοφιλελευθερισμό ως μοναδικό πλαίσιο διαχείρισης της οικονομίας. Τα υποψήφια θύματά τους έγιναν τα ίδια μεγαλύτερα, ισχυρότερα, απαιτητικότερα. Οι BRICS είναι το σημαντικότερο προϊόν αυτής της αντιστροφής. 

Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε την πρόνοια να κάνει πολιτική και εύληπτο σύνθημα για τις ιθύνουσες τάξεις των ΗΠΑ το σημείο συναγερμού στο οποίο έχει βρεθεί οικονομικά η άλλοτε κραταιά υπερδύναμη. Το M.A.G.A. (Make America Great Again) εκφράζει την προσδοκία να ανακτήσουν οι ΗΠΑ το χαμένο έδαφος, να ξαναγίνουν μεγάλες, αλλά σε έναν κόσμο που αναγκαστικά θα γίνεται μικρότερος. Γιατί ο πόλεμος των δασμών, ακόμη κι αν δεν γενικευτεί και μονιμοποιηθεί, σημαίνει ότι θα χαθούν αγορές, θα υψωθούν εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών και υπηρεσιών και, τελικά, ότι κάθε χώρα ή ενιαίος οικονομικός χώρος θα πρέπει σε έναν βαθμό να κανιβαλίζει τον εαυτό του, την εγχώρια παραγωγή του, την εθνική αγορά και ζήτησή του. Είναι παράδοξο, αλλά ο Τραμπ υπόσχεται να κάνει μεγάλη την Αμερική συρρικνώνοντάς την. 

Αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, οφείλουμε να πούμε ότι ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος διδάξας σ’ αυτή την αναστροφή της παγκοσμιοποίησης. Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πρώτη η άλλοτε ατμομηχανή της, η Γερμανία, ανακάλυψαν καθυστερημένα ότι η εξαγωγή του νεοφιλελευθερισμού σε όλον τον κόσμο, η απαίτησή τους να έχουν πρόσβαση στους πόρους και στις αγορές όλου του πλανήτη, έχει συρρικνώσει τις ίδιες δραματικά. Η Γηραιά Ηπειρος, κοιτίδα του βιομηχανικού καπιταλισμού και εφαλτήριο της πρώτης μεγάλης παγκοσμιοποίησης, έχει γίνει σκιά του εαυτού της. Ακόμη και τα Χριστούγεννά της εξαρτώνται από την Ασία, όπως ο ηλεκτρισμός ή η θέρμανση εξαρτώνταν από τη Ρωσία. Αν το καλοσκεφτούμε, πριν από το τραμπικό MAGA, έχει υπάρξει το ευρωπαϊκό M.E.G.A. (Make Europe Great Aigain), με μία σχεδόν κυριολεκτική κήρυξη πολέμου στη Ρωσία, εκκινώντας από το 2014, και μια μεταφορική εναντίον της Κίνας, η οποία εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια στοχοποιείται ως ο υπ’ αριθμόν 1 εμπορικός και παραγωγικός αντίπαλος της Ε.Ε. Το MEGA είναι η υπόρρητη υπαρξιακή αγωνία της Ευρώπης, ότι η οικονομική παρακμή της είναι μη αναστρέψιμη. Ο Τραμπ και οι δασμοί του απλώς πρόσθεσαν ακόμη έναν λόγο αγωνίας για μεγαλύτερη συρρίκνωση και παραγωγική παρακμή. 

Αν μπουν όλοι στον πόλεμο εναντίον όλων, αν δηλαδή ο προστατευτισμός, οι δασμοί, οι φραγμοί στη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων, κυρίως μεταναστών, γίνει το βασικό μοντέλο πολιτικής στις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη, είναι βέβαιο ότι θα περάσουμε σε μια παράδοξη εποχή μικρομεγαλισμού: όλες οι κυβερνήσεις θα διακηρύσσουν ότι θέλουν κάνουν τις χώρες τους μεγάλες: MAGA οι ΗΠΑ, MEGA η Ε.Ε., προφανώς ΜaRGA η Ρωσία, MIGA η Ινδία, ίσως MaGGA η Γερμανία και ΜaFGA η Γαλλία – για την Αγγλία δεν το συζητάω, για το MAGA πρέπει να διεκδικήσει κοπιράιτ από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Αυτός ο παράδοξος μικρομεγαλισμός πιθανότατα θα έχει θύματα εντός κάθε χώρας αυτοπεριορισμένης στην εθνική ή περιφερειακή αγορά της. Οπως εύστοχα υπαινίσσεται ο Μιλάνοβιτς (βλέπε τη θυγατρική στήλη ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ), ό,τι χάνουν σε υπεραξία οι εγχώριες ολιγαρχίες από το εξωτερικό, θα προσπαθήσουν να το αναπληρώσουν στο εσωτερικό κάθε χώρας, εις βάρος των υποτελών τάξεων. 

Αλήθεια, τι χώρος και τι ρόλος μένει στον πλανήτη της «MAGIAS» για χώρες σαν την Ελλάδα; Με τι αρχικά θα πλασαριστεί στη νέα αγορά του μικρομεγαλισμού; Υποθέτουμε ότι ήδη κάποιοι σκέφτονται με ποια αρχικά θα διακηρυχθεί το διεκδικούμενο μεγαλείο; M.E.G.L.A., ας πούμε, σε αναγκαία διαφοροποίηση από το MAGA και το MEGA; Και πώς θα ερμηνεύαμε το παρεμβαλλόμενο «L»; Make Ellada Great Like America; Μπα. Make Ellada Great Like Alexander, που είναι κι ο απόλυτος σταρ της Ιστορίας; Θέλει ψάξιμο. Υπάρχει και το ρίσκο της σύγχυσης με τη «μέγκλα», λέξη της αργκό που αρχικά σημαίνει κάτι πολύ ωραίο και καλής ποιότητας, αλλά, όπως διαβάζω στον Ν. Σαραντάκο, κατά μία εκδοχή η «μέγκλα» προέρχεται από το Made in England, που είναι πολύ ταπεινωτικό, αν και σ’ έναν βαθμό ακριβές, για το νεοελληνικό κράτος. Και κατά μία άλλη, πιο επικίνδυνη, από το ποντιακό «μέγκλα», που σημαίνει πέος. 

Στα τέτοια μας, θα μου πείτε, ό,τι αρχικά θέλουμε θα διαλέξουμε για να στεγάσουμε το νέο εθνικό μεγαλείο. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ορισμένοι οικονομολόγοι, αναφέροντας ιστορικά παραδείγματα, πιστεύουν ότι οι μερκαντιλιστικές πολιτικές πρέπει απαραίτητα να συνοδεύονται από πολιτικές μεγαλύτερου εσωτερικού κρατικού ελέγχου και ρύθμισης. Αλλά αυτό σίγουρα δεν συμβαίνει με την τωρινή αμερικανική κυβέρνηση. Ο νέος συνδυασμός που προωθεί ο Τραμπ –αυστηρά ελεγχόμενη μετανάστευση σε συνδυασμό με ακραίο εγχώριο νεοφιλελευθερισμό και μερκαντιλισμό στο εξωτερικό– πιθανότατα θα προσελκύσει πολλούς στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία επίσης. 

Ο κόσμος εισέρχεται έτσι σε μια νέα εποχή στην οποία οι πλούσιες χώρες θα ακολουθήσουν μια ασυνήθιστη διττή πολιτική. Εχοντας εγκαταλείψει τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, θα προχωρήσουν τώρα ακόμη πιο σταθερά με ένα εγχώριο νεοφιλελευθερισμό.

Μπράνκο Μιλάνοβιτς, «Τι έρχεται μετά την παγκοσμιοποίηση» (από τον ιστότοπο jacobin.com. Ευγενική προσφορά του φίλου Σ.Σ.) 

Το πουγκί του Κυριάκου

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22-23/3/2025

 Για να είμαστε ειλικρινείς και ακριβείς, η εικόνα των ενοίκων του μεγάρου Μαξίμου και των λοιπών κυβερνητικών τιμαρίων δεν είναι αυτή του πανικού ενώπιον μιας κατάρρευσης. Το τέλος (δημοσκοπικά τουλάχιστον) της κυριαρχίας της Ν.Δ. και του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι δεδομένο, πιθανά και μη αναστρέψιμο. Είναι απίθανο να καλύψει την απόσταση που τον χωρίζει από τον εκλογικό θρίαμβο του 2023. Ομως δεν είναι αδύνατο να κρατήσει την επίδοση των ευρωεκλογών του 2024 (28,1%), που αναδεικνύει τη Ν.Δ. σε ρόλο κλειδούχου της διακυβέρνησης έπειτα από μια εκλογική αναμέτρηση που θα επιβεβαιώσει τον καταγραφόμενο σήμερα κατακερματισμό και ριζικό μετασχηματισμό του εγχώριου κομματικού γαλαξία με καταλύτη το κίνημα των Τεμπών.  

Οχι, δεν αποπνέουν πανικό η ρητορική, η γλώσσα του σώματος, κυρίως η επιθετική στάση απέναντι στους συγγενείς των θυμάτων, τους συντελεστές των τεράστιων διαδηλώσεων, τους πολίτες που στις (έστω επισφαλείς) δημοσκοπήσεις απαντούν σε συντριπτικά ποσοστά ότι βλέπουν συγκάλυψη από την κυβέρνηση. Η προκλητική άρνηση της κυβέρνησης για μια στοιχειώδη, έρευνα για την τραγωδία και το μπάζωμα, ο εξευτελισμός της κοινοβουλευτικής διαδικασίας (π.χ. στη θνησιγενή προανακριτική) σε δημόσια θέα, η εξαφάνιση ακόμα και των ελάχιστων αποχρώσεων συμπάθειας ή μεταμέλειας από κυβερνητικά στελέχη προς συγγενείς, θύματα και το μεγάλο θυμωμένο πλήθος, ο πολιτικός κυνισμός του κυβερνητικού θιάσου, όλα αυτά δεν δείχνουν πανικό. Χάθηκε η κυριαρχία -μ’ αυτό έχουν συμβιβαστεί-, αλλά όχι η αυτοκυριαρχία τους. 

Ποια είναι η βάση αυτής της αυτοκυριαρχίας; Ποια είναι η υλική πηγή της; Το πουγκί. Η πούγκα, που λένε και στα κυπριώτικα, η πούγκα στην οποία φυλάει ο πεζεβέγκης τα ριάλια του (βλέπε το σχετικό άσμα στη θυγατρική στήλη «ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ»). Οπου πεζεβέγκης (τουρκικής ή περσικής προέλευσης) είναι ο μαστροπός, ο προαγωγός, ο νταβατζής, αυτός που ελέγχει το χρήμα από την εκπόρνευση των θυμάτων του. Αλλά και κατ’ επέκταση ένας απατεώνας, ρουφιάνος ή παλιάνθρωπος, όπως θεωρεί ο δικός μας Ν. Σαραντάκος ότι είναι η επικρατούσα έννοια στην ελληνική χρήση της λέξης. Πάντως η σύνδεση πεζεβέγκη και χρήματος (ανεξαρτήτως προέλευσης) είναι αδιαμφισβήτητη. 

Η πούγκα του δικού μας πεζεβέγκη είναι, φρονώ, η βάση της πεποίθησης ότι δεν είναι χαμένο το παιχνίδι για το κυβερνών κόμμα. Οπως συνέβη και το 2023, λίγους μήνες μετά την τραγωδία που σόκαρε την Ελλάδα κι αντιμετωπίστηκε από την πλειονότητα όχι ως λάθος αλλά ως κρατικό έγκλημα, οι άφθονες ροές δημόσιου χρήματος που έφτασαν στους τελικούς αποδέκτες την κατάλληλη στιγμή -από τις ενισχύσεις της πανδημίας μέχρι τις αγροτικές επιδοτήσεις ή το τσουνάμι απευθείας αναθέσεων σε χιλιάδες επιχειρήσεις κάθε μεγέθους- συγκρότησαν ένα «κόμμα ικανοποιημένων» που έπνιξαν τον πόνο και την όποια δυσφορία τους στα ριάλια. Αλλοι στα λίγα, άλλοι σε συμπαθητικά ουρανοκατέβατα εισοδήματα, άλλοι σε πακτωλούς εκατομμυρίων από το δημόσιο ταμείο. Εξ ου και το δεύτερο σοκ μετά το έγκλημα στα Τέμπη. Το εκλογικό σοκ του 41%. 

Βεβαίως δύο χρόνια μετά αυτό το «κόμμα των ικανοποιημένων», ευκαιριακά συγκροτημένο και ασπόνδυλο, δεν υπάρχει πια. Οι ροές δημόσιου χρήματος έγιναν πιο στοχευμένες, η ακρίβεια έχει εξαερώσει τα συγκυριακά οφέλη που είχαν κάποια φτωχότερα μικρομεσαία στρώματα, η ανάπτυξη, για την οποία δικαίως επαίρεται η κυβέρνηση, ταΐζει μόνο τους πάνω ορόφους της κοινωνικής πυραμίδας, ούτε ψίχουλο δεν μένει για τους από τη μέση και κάτω. Στη θέση του «κόμματος των ικανοποιημένων» έχει διαμορφωθεί ένα στρώμα που έχει πραγματικά πλουτίσει από την πενταετή διακυβέρνηση Μητσοτάκη. Οχι ομοιόμορφα φυσικά, αλλά με κλιμάκωση που ξεκινά από τις παχυλές αμοιβές εξειδικευμένων μισθωτών στους ραγδαία αναπτυσσόμενους κλάδους και φτάνει στα ουσιαστικά αφορολόγητα μερίσματα των μετόχων από το πάρτι υπερκερδών στις εισηγμένες εταιρείες. 

Πόσο πλατύ είναι και ποιοι συνθέτουν αυτό το στρώμα, που είναι δυνητικά η πιο σταθερή κοινωνική συμμαχία της Μητσοτάκης Α.Ε. με συγκολλητική ουσία το χρήμα; Να το μετρήσουμε με ακρίβεια είναι αδύνατο. Μπορούμε όμως βάσιμα να εκτιμήσουμε ότι ένα ποσοστό περί το 20% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ίσως και λίγο παραπάνω, είναι αποδέκτες της μεγάλης αναδιανομής πλούτου από κάτω προς τα πάνω που έφερε η οικονομική πολιτική αυτής της κυβέρνησης. Ισως η πιο αθώα ένδειξη αυτής της μεταφοράς πλούτου είναι οι πωλήσεις αυτοκινήτων. Περίπου 150.000 καινούργια αυτοκίνητα τον χρόνο πουλιούνται από το 2020 και μετά και τη δυνατότητα να δαπανήσει κανείς κατά μέσο όρο 25.000 δεν την έχουν προφανώς οι μισθωτοί με μέσο καθαρό μισθό 1.100 ευρώ. Μια άλλη, αλλά διόλου αθώα ένδειξη είναι η τροφοδοτούμενη εκτίναξη στις τιμές των ακινήτων. Στην Ελλάδα των «πολυϊδιοκτητών» αρκετοί νοικοκυραίοι είδαν ακόμη και εγκαταλειμμένα χρέπια να διπλασιάζουν την εμπορική τους αξία ή να υπεραποδίδουν σε ενοίκια ή Airbnb. Επίσης το Χρηματιστήριο έχει ζεσταθεί για τα καλά. Νέοι παίκτες εισάγονται για να αντλήσουν χρήμα από την αναζωπυρούμενη απληστία του «λαϊκού καπιταλισμού» και παλιοί παίκτες, που «έλαμψαν» στο σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου το 1999 (σ.σ. θυμάστε τα σαπάκια της ΜΑΚΛΩ;) και αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν κακήν κακώς, επιστρέφουν σ’ αυτό σαν δολοφόνοι στον τόπο του εγκλήματος. Ο τζίρος αυξάνεται και δειλά δειλά αυξάνονται και οι κωδικοί. 

Ο κατασκευαστικός τομέας ζει νέες δόξες χάρη σε δημόσια έργα, η σύζευξή του με την ενέργεια και την «πράσινη μετάβαση» έχει εξελιχθεί σε ένα Ελντοράντο με αποδόσεις εγγυημένες από το κράτος. Ταλαντούχοι ιδρυτές start up που έφτιαξαν από μια εφαρμογή για κινητά γίνονται πλούσιοι μετά την εξαγορά τους από μεγαλύτερους ομίλους, οι εταιρείες πληροφορικής ζουν τον χρυσό αιώνα τους χάρη στο ευρωπαϊκό και κρατικό χρήμα που επιδοτεί τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τα data centers που διασπείρονται σε όλη τη χώρα, όπως οι ανεμογεννήτριες στα κορφοβούνια και τα φωτοβολταϊκά στα καμποχώρια, δίνουν δουλίτσες και δουλειές σε εκατοντάδες μικρούς εργολάβους, η δίψα για τεχνητή νοημοσύνη παντού απαιτεί τόση ενεργειακή ανοησία, ώστε χρειάζονται κι άλλα αιολικά κι άλλα φωτοβολταϊκά. 

Κι όλα αυτά μέχρι στιγμής έχουν επιτευχθεί με μόλις τα μισά λεφτά του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ, από τα οποία μάλιστα μόλις το 20% έχει φτάσει σε τσέπες ή τραπεζικούς λογαριασμούς. Τι θα γίνει αν μπουν και τ’ άλλα μισά στο πουγκί του Κυριάκου κι από εκεί καταλήξουν στις κατάλληλες τσέπες στον κατάλληλο εκλογικό χρόνο;

Μηδένα προ του τέλους μακάριζε, οίκτιρε ή κατάρου, που θα 'λεγε και ο Σόλων. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Αν είσαι κι αν δεν είσαι του δήμαρχου παιδί

Του δήμαρχου παιδί ω ω

Εγώ θα σε φιλήσω κι ας κάμω φυλακή

Τα ριάλια ριάλια ριάλια

Τα σελίνια μονά και διπλά

Τα μονόλιρα πεντόλιρα και πού 'ντα

Ο πεζεβέγκης που τα 'χει στη πούγκα ω ω

Εσύ 'σαι ο καθρέφτης, το καθαρόν γυαλίν

Το καθαρόν γυαλίν ω ω

Που φέγγει στην Ευρώπην και στην Ανατολήν

Τα ριάλια ριάλια ριάλια

Τα σελίνια μονά και διπλά

Τα μονόλιρα πεντόλιρα και πού 'ντα

Ο πεζεβέγκης που τα 'χει στη πούγκα ω ω...»

«Τα ριάλια», παραδοσιακό κυπριακό (μας το σύστησε ο Μιχάλης Βιολάρης τη δεκαετία του 1970). 

Ιδανικοί αυτόχειρες

Η Εφημερίδα των Συντακτών, στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ, 21/3/2025

 

 

«Ζευγάρι έπεσε από τον 3ο όροφο και σκοτώθηκε». Αυτή 46 χρόνων, ο σύντροφός της 50. Με βαρύ ιστορικό ψυχικής νόσησης. Ο πατέρας της 46χρονης εξομολογείται σε δημοσιογράφους ότι 20 χρόνια πάλευε με τους δαίμονές της η κόρη του, στο ψυχιατρείο γνώρισε τον επίσης νοσούντα σύντροφό της, αλλά μάλλον δεν έκαναν τη θεραπεία τους, δεν έπαιρναν τα χάπια τους. Ολα δείχνουν αυτοχειρία, ιατροδικαστής κι αστυνομία αποκλείουν το ατύχημα ή εγκληματική ενέργεια τρίτου. Ο γδούπος των σωμάτων που ξάφνιασε τους λαϊκατζήδες που στήναν πάγκους, αξημέρωτα, σ’ έναν δρόμο στου Ζωγράφου δεν άφησε αμφιβολίες. Ολα δείχνουν αυτόβουλο άλμα στο κενό.  

Τι συνέβη στα μυαλά αυτών των ανθρώπων; Τι βασάνιζε τους ύπνους και τους ξύπνιους τους, άλλοτε παρέα με τα φάρμακα κι άλλοτε χωρίς αυτά; Αυτό ίσως μόνο οι γιατροί που τους παρακολουθούσαν μπορεί να το εικάσουν, ή οι ψυχοθεραπευτές τους, αν έβλεπαν κάποιους. Ομως επειδή κάθε ψυχικό νόσημα είναι εντελώς ατομικό, όπως πιστοποιούν οι ψυχίατροι, και κάθε διάγνωση που αποδίδει σε έναν άνθρωπο μια «ετικέτα» κάτω από την οποία υπάρχουν δεκάδες συμπτώματα, συχνά αντιφατικά και αλληλοαναιρούμενα, υπάρχει ένα ερώτημα για την απόφαση αυτού του ζευγαριού να «αποδράσει» μαζί. Εδώ, εκτός από ψυχοπαθολογία, υπάρχει και ανθρώπινη βούληση. Το «μαζί» κάνει τη διαφορά.
Δεν μου ασκεί καμιά γοητεία η αυτοχειρία, δεν είμαι πεισιθάνατος, δεν έχω αυτοκτονικό ιδεασμό, δεν πιστεύω σε «ιδανικούς αυτόχειρες», αλλά η ιδέα πως δυο άνθρωποι που έχουν συγχρονιστεί στη ζωή αποφασίζουν να συγχρονιστούν και στον θάνατο αποκαλύπτει έναν δεσμό βαθύ. Ετσι τουλάχιστον προτιμώ να πιστεύω.  

Θυμάστε την «Αγάπη», του Μίκαελ Χάνεκε (2012); Ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν πνίγει την Εμανουέλ Ριβά για να την απαλλάξει από τον πόνο και την αφασία. Κι ύστερα, την ακολουθεί στο επέκεινα. Φόνος, αυτοκτονία, ή απλώς αγάπη;

Η ειρήνη τους, θανατηφόρα σαν πόλεμος

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 15-16/3/2025

Ολα τα στερεότυπα της ιστορίας (ή της μυθ-ιστορίας) για τη σχέση πολέμου και ειρήνης φαίνεται να αποκτούν υπόσταση στη γεωπολιτική συγκυρία που έχει διαμορφώσει η κυριαρχία Τραμπ στην παγκόσμια σκακιέρα. Ο Κλαούζεβιτς έχει φυσικά την τιμητική του. Ξέρετε, με τα γνωστά τσιτάτα, «πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα» ή το ακόμη δημοφιλέστερο στην ηγεσία της Δύσης «αν θέλεις ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο», που είναι ό,τι διασώζεται στον καθημερινό λόγο από τις 400 και πλέον σελίδες του εγχειριδίου «Περί πολέμου», αν και κλεμμένο εν μέρει από τον Πλάτωνα, τους Λατίνους (si vis pacem para bellum) ή τον αρχαίο Κινέζο στρατηγό Σουν Τσου. 

Βεβαίως, στις σοφίες του Πρώσου στρατηγού του 19ου αιώνα εμείς ως περήφανοι νεοέλληνες μπορούμε να αντιτάξουμε τον κατά 25 αιώνες προγενέστερο δικό μας Ηράκλειτο, με το δικό του διάσημο τσιτάτο «πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς» - ευτυχώς από τον θαυμαστό Ιωνα φιλόσοφο μόνο «κουότς» έχουν διασωθεί, διότι υποθέτουμε ότι η δική του σοφία θα απαιτούσε πολλές εκατοντάδες σελίδες. 

Ο Ηράκλειτος είχε ίσως την πιο ευρεία προσέγγιση στην έννοια πόλεμος. Κατά κάποιον τρόπο η διαλεκτική του ενέτασσε στον «πόλεμο» και την «ειρήνη», στον βαθμό που αυτήν τη συνθέτουν αντιθέσεις και συγκρούσεις πέρα από τις ένοπλες αναμετρήσεις, αντιθέσεις που υπάρχουν στη φύση ή στις ανθρώπινες κοινωνίες, ως μάχες επιβίωσης, επιβολής ή ταξικής κυριαρχίας. Δεν ξέρω αν ο Τραμπ έχει διαβάσει εσχάτως Ηράκλειτο, Κλαούζεβιτς ή Σουν Τσου, όμως η απαίτησή του να επιβάλει ειρήνη στην Ουκρανία κηρύσσοντας πόλεμο εναντίον όλων και απαιτώντας από τους πάντες να προετοιμάζονται για πόλεμο δείχνει μια βαθιά αφομοίωση της διαλεκτικής σκέψης του Ιωνα φιλοσόφου. Ισως ακόμη ο πλανητάρχης να έχει ρίξει και μερικές κλεφτές ματιές στον Μπρεχτ, πριν διατάξει να εξαφανιστεί από κάθε δημόσια βιβλιοθήκη: «Η ειρήνη τους και ο πόλεμός τους/ μοιάζουν όπως ο άνεμος κι η θύελλα. /Ο πόλεμος γεννιέται απ’ την ειρήνη τους/… ο πόλεμός τους σκοτώνει /ό,τι άφησε όρθιο η ειρήνη τους», έγραφε ο Μπρεχτ προφητικά το 1939 στο «Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου», αν και ο Τραμπ και οι άλλοι ηγέτες της Δύσης δοκιμάζουν να αντιστρέψουν τη σειρά: Η ειρήνη τους μπορεί να σκοτώσει ό,τι έχει αφήσει όρθιο ο πόλεμος. Η ειρήνη τους μπορεί να εξελιχθεί εξίσου θανατηφόρα με τον πόλεμό τους. 

Εχει κάποια υπερβολή αυτό; Ισως. Αλλά αν μιλήσουμε με όρους οικονομικούς, αυτό μπορεί να αποδειχθεί κυριολεκτικό, πέρα από την πλάκα για την (εννοείται) ανύπαρκτη σχέση του Τραμπ με τον Ηράκλειτο ή τον Μπρεχτ. Σχεδόν δύο τρισεκατομμύρια δολάρια (ή ευρώ) ετοιμάζονται να ρίξουν στο πηγάδι των εξοπλισμών οι άσπονδοι φίλοι στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ο Τραμπ ίσως αξίζει να κηρυχθεί «πατέρας» του ιδιόμορφου μιλιταριστικού φιλειρηνισμού, του φιλειρηνικού μιλιταρισμού ή της στρατοκρατικής ειρήνης -διαλέξτε νεολογισμό, βγάζω στη δημοπρασία τους όρους-, που εκφράζεται στην προσπάθειά του, ταυτόχρονα, να σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και να αυξήσουν στον θεό τις δαπάνες για όπλα οι χώρες του ΝΑΤΟ. Αυτή η υβριδική στρατηγική εκ πρώτης όψεως αντιστοιχεί στο ιστορικό κλισέ «αν θες ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο», αλλά υπηρετεί κυρίως την προσπάθεια βαθύτερης σύζευξης των αστέρων της Silicon Valley με τους μεγάλους παραγωγούς εξοπλισμών, σε ένα νέο στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα, πολύ τρομακτικότερο από αυτό για την ισχύ του οποίου ανησυχούσε και προειδοποιούσε το 1961 ο Αϊζενχάουερ. 

Υποτίθεται ότι αυτή η στρατηγική του Τραμπ απλώς «τσιγκλάει» και προσπαθεί να παρασύρει ως χρήσιμο ηλίθιο την ηγεσία της Ε.Ε. σε έναν μαραθώνιο πολεμικών δαπανών, αλλά ας αφήσουμε τις υποκρισίες, η ευρωπαϊκή ελίτ εδώ και πολύ καιρό προσπαθεί να στρατιωτικοποιήσει την ευρωπαϊκή οικονομία, η φλυαρία περί αυτονόμησης από την αμερικανική αμυντική κηδεμονία δεν εξυπηρετεί τίποτε άλλο από την πίεση να αγοράζουν κανόνια, φρεγάτες ή μαχητικά οι χώρες της Ε.Ε. από ευρωπαϊκά (γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά) μαγαζιά, η Ευρώπη έχει το δικό της στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα (παπούτσι από τον τόπο σου…), όπως η Ρωσία έχει στήσει το δικό της. Τελικά η Ουκρανία ήταν το ιδεώδες πρόσχημα για να πάρει ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός τ’ όπλο του. 

Εάν, λοιπόν, γύρω από τα σχέδια ειρήνευσης στην Ουκρανία, όποτε, όταν και αν οδηγήσει σε αυτήν το παιχνίδι Τραμπ και Πούτιν, στήνεται μια ολική επαναφορά στον προσοδοφόρο Ψυχρό Πόλεμο, με ένα «παραπέτασμα» που διασχίζει την ήπειρο των ολοκαυτωμάτων λίγο ανατολικότερα από το σκληρό σύνορο του 20ού αιώνα μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, τι ακριβώς περιμένει τους ανυποψίαστους Ευρωπαίους που καλούνται να προτάξουν τα στήθη τους στη «ρωσική αρκούδα» ή να θυσιάσουν πλούτο και μέλλον στην αυτονόμηση από την «αμερικανική αρκούδα» (διαλέξτε άλλο ζώο, ενδεχομένως τον αμερικανικό λευκοκέφαλο θαλασσαετό); Δεν έχουμε, δυστυχώς, την παραμικρή αμφιβολία ότι το χρήμα που θα ρεύσει στις φρεγάτες, στα μαχητικά, στα drones, στους σιδερένιους θόλους, στα δορυφορικά συστήματα παρακολούθησης και εντοπισμού, ενδεχομένως και σε μια αναζωπύρωση του πυρηνικού ανταγωνισμού, όπως προτείνει ο Μακρόν, φέρνει την Ευρώπη ξανά πιο κοντά από ποτέ σε ακόμη μια κρίση χρέους -κι ας πανηγυρίζουν ο Μητσοτάκης, ο Μακρόν και η Φον Ντερ Λάιεν για την εξαίρεση των εξοπλιστικών δαπανών από το Σύμφωνο Σταθερότητας- ή σε μια πολεμική ανάφλεξη ακόμη και κατά λάθος. 

Ο Dr. Strangelove του Κιούμπρικ κάτι έχει να μας πει γι’ αυτόν τον κίνδυνο. Κι αν κρίνουμε από τη στρατόκαυλη ψυχοστασία αρκετών ηγετών της Δύσης, κανείς δεν ξέρει πόσοι είναι διατεθειμένοι να πατήσουν το κουμπί, πιο ασυγκράτητοι ακόμη και από τον Κίμ της Β. Κορέας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

ΔΡΕΠΑΝΑΣ: Αγαπητέ Τρυγαίε, με την ειρήνη 

που ’καμες, τι καλά μας έχεις φέρει!

Ως χτες ούτε λεπτό δεν έδινε ένας,

δρεπάνι ν’ αγοράσει. Σήμερα όμως

πουλώ πέντε δραχμούλες το ένα. Ο φίλος,

τρεις δραχμές τους κουβάδες για τον κάμπο.

Κουβάδες και δρεπάνια, να, όσα θέλεις, 

χάρισμα πάρ’ τα εσύ. Δέξου και τούτα.

Πουλήσαμε πολλά, κι από τα κέρδη

σού τα κάνουμε δώρο για το γάμο.

ΤΡΥΓΑΙΟΣ: Ακουμπήστε τα χάμω και περάστε

μέσα για το τραπέζι. Μα έρχεται ένας

οπλοπώλης πολύ κατσουφιασμένος.

ΟΠΛΟΠΩΛΗΣ: Τρυγαίε, μ’ έχεις συθέμελα χαλάσει. 

Αριστοφάνη, «Ειρήνη» (Μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου)

Για τον Φώτη Πάλλα (1957- 2025)

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 10/3/2025

 

Στα ψιλά πέρασε η είδηση του αιφνίδιου θανάτου του, ζεστές αλλά λίγες οι αποχαιρετιστήριες αναφορές από φίλους και παλιούς συντρόφους του. Πριν από 45 χρόνια ήταν σταρ των αμφιθεάτρων και μάλιστα στην κορυφαία στιγμή του μεταπολιτευτικού φοιτητικού κινήματος, στις καταλήψεις του 1979-1980 που κατέληξαν σε πρωτοφανή νίκη των φοιτητών και ήττα της κυβέρνησης Ν.Δ., καθώς αναγκάστηκε να καταργήσει τη νομοθετημένη αυταρχική «μεταρρύθμιση» των ΑΕΙ.

Υπάρχει μια χαρακτηριστική φωτογραφία -φθαρμένη, θολή, από εφημερίδα της εποχής- που απεικονίζει τον Φώτη επικεφαλής μίας από τις πάμπολλες πορείες κατά του ν. 815: γροθιά υψωμένη κάτω από πανό με το σύνθημα «Ο αγώνας στα χέρια των φοιτητών. Υπογραφή: Συντονιστική Επιτροπή Καταλήψεων». Αυτό θυμίζει το μεγάλο ρήγμα που καταγράφηκε τότε στο φοιτητικό κίνημα και τον κλονισμό της ηγεμονίας της κοινοβουλευτικής Αριστεράς σε αμφιθέατρα και ΕΦΕΕ.

Ο Πάλλας ήταν ένας «φυσικός ηγέτης» των καταλήψεων. Το μεγάλο αμφιθέατρο της Νομικής βούλιαζε όταν μιλούσε όρθιος πάνω στα έδρανα, έχοντας απέναντί του όχι ΔΑΠίτες (περιθωριακή τότε η ΔΑΠ, σπανίως έκαναν εμφάνιση Δένδιας και άλλοι νυν επώνυμοι της Ν.Δ.), αλλά συνομήλικους αγκιτάτορες της ΚΝΕ, της ΠΑΣΠ, του Ρήγα, χαρισματικούς 20άρηδες που με άνεση (και απλουστεύσεις) πηδούσαν από τον ν. 815 στην ιρανική επανάσταση ή στη σινοβιετναμέζικη σύρραξη.

Ημουν με τους «απέναντι» στον Φώτη και στο πολύχρωμο ρεύμα που παρέσυρε όλη την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και προκάλεσε ρήγματα στην επίσημη Αριστερά, με πιο χαρακτηριστική τη διάσπαση του Ρήγα και τη Β' Πανελλαδική. Θυμάμαι τις ανοησίες με τις οποίες δαιμονοποιούσαμε τον Πάλλα και κάθε «αντίπαλο». Και αναρωτιέμαι πού χάθηκε ο ριζοσπαστισμός εκείνης της νιότης μας, που άλλοι τον μετέτρεψαν σε επαγγελματική ή πολιτική δεξιότητα, άλλοι τον έσβησαν από τα βιογραφικά τους κι άλλοι τον μεταβόλισαν σε μαχητικό, αν και ταπεινό, όχι θορυβώδη τρόπο ζωής. Ο Φώτης, ως μαχόμενος δικηγόρος, ανήκε στην τρίτη κατηγορία, όπως βεβαιώνουν όσοι τον παρακολουθούσαν στις δεκαετίες μετά το ηχηρό πέρασμά του από τα αμφιθέατρα. 

Το πλήθος, το λάθος και το πάθος

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 1-2/3/2025

 Οσες μολότοφ, όσα δακρυγόνα, όσοι κλεφτοπόλεμοι μπαχαλάκηδων-αστυνομίας κι αν στήθηκαν –ή απλώς εξελίχθηκαν λόγω συσσωρευμένης νεανικής οργής– για να γεμίσει η τηλεοπτική εικόνα και ν’ αντισταθμίσει τη συγκλονιστική εισβολή της κοινωνίας, της τεράστιας πλειονότητας της κοινωνίας, στον δημόσιο χώρο, στο προσκήνιο της δημόσιας, της πολιτικής, της οικονομικής, της κοινωνικής ζωής, δεν μπορούν να αλλάξουν τη ριζική στροφή που έγινε την Παρασκευή, 28/2/2025, δεύτερη επέτειο από το έγκλημα των Τεμπών. Το πλήθος των ανθρώπων που βγαίνουν κατά εκατομμύρια στους δρόμους και τις πλατείες για να πενθήσουν, να θυμώσουν, να κραυγάσουν, να απαιτήσουν τα αλλάζει όλα. 

Ποιοι συνθέτουν αυτό το πλήθος που έχει ξαφνιάσει –προφανώς και φοβίσει– την κυβέρνηση, αλλά και όλο το πολιτικό σύστημα; Ποιοι είναι αυτοί και αυτές, από οκτώ έως ογδόντα οκτώ ετών, που συγκινούνται από απλές λέξεις, οι οποίες όμως σηκώνουν όλο το βάρος της ανθρώπινης ιστορίας; Εννοιες όπως «αλήθεια», «οξυγόνο», «δικαιοσύνη», «κάθαρση»; Μπορούμε σαφώς να πούμε ότι όλα τα κοινωνικά στρώματα από τη βάση της ταξικής πυραμίδας μέχρι λίγο πάνω από το μέσον της βλέπουν στην υπόθεση των Τεμπών τη συμπύκνωση μιας μακρόχρονης κακοποίησης ολόκληρης της χώρας και των υποτελών κατοίκων της. Κι αυτό δεν είναι μια «θεωρία συνωμοσίας». Είναι η διάχυτη αίσθηση, αλλά κυρίως τα απτά αποτελέσματα, ότι έπειτα από δεκαετίες ευρωπαϊκής και εκσυγχρονιστικής εκπαίδευσής της, η «κακιά η χώρα» παραμένει ό,τι πιο κοντά στον ορισμό του αποτυχημένου κράτους. 

Ισως κανείς από τα εκατομμύρια που δεν χώρεσαν την Παρασκευή στο κέντρο της Αθήνας, στους δρόμους και στις πλατείες όλων των πόλεων της χώρας δεν θα χρησιμοποιήσει αυτές τις λέξεις, αυτές τις αφηρημένες έννοιες. Αλλά καθένας τους μπορεί να πει απλά: Είναι δυνατό στην εποχή των bullet trains να μην έχουμε ασφαλή σιδηρόδρομο; Είναι δυνατό η πρώτη έγνοια μιας κυβέρνησης ύστερα από ένα τραγικό δυστύχημα να είναι η αλλοίωση του χώρου και η συγκάλυψη των συνυπεύθυνων; Πώς στερείς από έναν χαροκαμένο γονιό το δικαίωμα να θάψει έστω κι ένα ελάχιστο μέλος του παιδιού του; Πού πηγαίνουν τα δισεκατομμύρια των κρατικών και ευρωπαϊκών επιδοτήσεων για τους σιδηροδρόμους; Τι νόημα έχουν οι λεπτομερείς ευρωπαϊκές οδηγίες αν δεν εφαρμόζονται; Γιατί οι κυβερνήσεις είναι πρόθυμες να δώσουν δεκάδες δισεκατομμύρια σε εξοπλισμούς, αλλά όχι για ασφαλείς δημόσιες υποδομές; Γιατί δεν αφήνουν τη Δικαιοσύνη ανεπηρέαστη να λειτουργήσει ως ύστατο καταφύγιο των αδικημένων και των αδυνάτων; Γιατί πίσω από κάθε μεγάλο έργο υπάρχει ένα τεράστιο σκάνδαλο ή ένα μεγάλο ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας; Γιατί οι κρατικές μυστικές υπηρεσίες να παρακολουθούν πολίτες, πολιτικούς, δημοσιογράφους, ακτιβιστές; Γιατί τα ισχνά εισοδήματα των πολιτών αφήνονται βορά στην «ελεύθερη αγορά»; Γιατί θεωρούνται αδιανόητα ο έλεγχος στις ανατιμήσεις ή η φορολόγηση των υπερκερδών της «απληστίας»; Πότε θα γίνει επιτέλους εφικτό ο υποψήφιος συνταξιούχος να παίρνει σε προβλέψιμο χρόνο τη σύνταξή του; Πότε θα σταματήσουν η υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου και ο μονόδρομος της ακριβής παραπαιδείας; 

Μπορεί να προσθέσει κανείς δεκάδες ερωτήματα στα παραπάνω, να στήσει ένα βουνό ερωτημάτων που αν απαντηθούν με διαφάνεια και ειλικρίνεια ένα προς ένα ελάχιστες από τις συνιστώσες του πολιτικού συστήματος θα μπορούν να σταθούν απέναντι στο θυμωμένο και απαιτητικό πλήθος. Αλλά σίγουρα αυτό που δεν μπορεί να σταθεί πια απέναντι στο πλήθος είναι το σύστημα Μητσοτάκη. Η «Μητσοτάκης Α.Ε.» έχει καταγραφεί πλέον στη μέση αντίληψη της κοινής γνώμης ως η χειρότερη συνεκδοχή της «κακιάς χώρας», ως επιτομή ενός «αποτυχημένου κράτους» με δυσαρεστημένους, μονίμως ριγμένους, σταθερά παραπλανημένους και απελπισμένους υπηκόους. 

Τα καύσιμα της παραπλάνησης, της ευφορίας και της προσδοκίας εξαντλήθηκαν. Η «μεγάλη συναίνεση» που είχε πετύχει η Ν.Δ. του Κυριάκου Μητσοτάκη, εισπράττοντας τη συσσωρευμένη δυσφορία από το δεκαετές μνημονιακό βασανιστήριο, έχει πλέον διαλυθεί. Το ίδιο και η ετερόκλητη κοινωνική συμμαχία που τον έφερε στην εξουσία το 2019 και τον διατήρησε το 2023, παρότι είχε προηγηθεί το έγκλημα στα Τέμπη. Μια συγκυριακή συμμαχία που περιλάμβανε από αποζημιωμένους αγρότες και ικανοποιημένους από την κρατική «στοργή» της πανδημίας μικρομεσαίους, μέχρι την αφρόκρεμα της επιχειρηματικότητας με την προνομιακή πρόσβαση στους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. 

Το πρώτο λάθος της «Μητσοτάκης Α.Ε.» στη διαχείριση της τραγωδίας των Τεμπών ήταν ότι υπερεκτίμησε την υπεροχή της έναντι των πολιτικών αντιπάλων της, το γεγονός δηλαδή ότι δεν έχει απειλητικό αντίπαλο εντός του Κοινοβουλίου που μπορεί με αξιώσεις να αμφισβητήσει την κυριαρχία της. Το δεύτερο μέγα λάθος είναι ότι υπερεκτίμησε τη συμμαχία και την υποστήριξη της οικονομικής ελίτ, που η αλήθεια είναι ότι περνά την καλύτερή της περίοδο εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια από άποψη ευκαιριών, πρόσβασης στον δημόσιο πλούτο και κερδοφορίας.

Ακόμη κι απ’ αυτή τη συμμαχία υπάρχουν πια ορατές και ηχηρές αποσκιρτήσεις. Το τρίτο μεγάλο λάθος, ίσως το πιο σημαντικό, του καθεστώτος Μητσοτάκη είναι ότι υποτίμησε τη δύναμη του μεγάλου πλήθους, την καταλυτική πολιτική επίδραση του πάθους του. Στην αρχή επιχείρησε να το φοβίσει, χαρακτηρίζοντάς το παράγοντα εκτροπής, αλλά το μόνο που κατάφερε είναι να το πεισμώσει και να το πολλαπλασιάσει ποσοτικά και ποιοτικά. Τελικά, το καθεστώς Μητσοτάκη έμεινε άφωνο, αμήχανο, βίαιο, σκατόψυχο απέναντι στο πλήθος, στο πάθος του και στο ισχυρό πολιτικό μήνυμά του. Γιατί αυτό το πλήθος είναι βαθιά πολιτικό, ακόμη κι όταν διεκδικεί το δικαίωμα της Αντιγόνης απέναντι στον σκληρό Κρέοντα.

Τι να σου κάνουν τώρα οι πέτρες, οι κρότου-λάμψης, οι μολότοφ και οι αύρες; 

ΚΙΜΠΙ 

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Μεγάλο ποτάμι φουσκωμένο,

η οργή του λαού,

κυλάει πάνω απ’ τα χωράφια,

ποιος τη σταματάει, ποιος τη σταματάει,

ποιος, ποιος τη σταματάει.

Κοιλάδα της Φουέντε Οβεχούνα,

το χέρι που σ’ έσπερνε,

τον κεραυνό τώρα κρατάει,

ποιος το σταματάει, ποιος το σταματάει,

ποιος, ποιος το σταματάει.

Αιώνες γονατισμένη από την πίκρα,

η ψυχή του λαού,

φτερούγες τώρα βγάζει κι ανεβαίνει,

ποιος τη σταματάει, ποιος τη σταματάει,

ποιος, ποιος τη σταματάει.

Γιώργος Μιχαηλίδης, Θάνος Μικρούτσικος, «Φουέντε Οβεχούνα» (πάνω στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Λόπε ντε Βέγκα)

Θάνατοι στα Λαρκοχώρια

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22-23/2/2025

Στις πλατφόρμες προβολής ταινιών και σειρών είναι εξαιρετικά δημοφιλείς οι σκανδιναβικές παραγωγές μυστηρίου που αντλούν την έμπνευσή τους από τη λογοτεχνική «παράδοση» του σκανδιναβικού νουάρ. Κατά κανόνα το μοτίβο είναι μια σειρά από φόνους που γίνονται σε κάποια επαρχιακή πόλη ή σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Σουηδίας, της Φινλανδίας, της Νορβηγίας, της Δανίας, ακόμη και της ολιγάνθρωπης Ισλανδίας, τους οποίους αναλαμβάνει να εξιχνιάσει ένας/μία αστυνομικός, συνήθως τσακισμένος/η ψυχολογικά από κάποιο προσωπικό δράμα, που όμως έχει αφήσει ανεπηρέαστο το αλάνθαστο ερευνητικό ένστικτό του/της. 

Πίσω από τους φόνους αποκαλύπτεται ότι υπάρχει κάποια ψυχικά διαταραγμένη προσωπικότητα, ένα σκοτεινό οικογενειακό μυστικό ή μια αλυσίδα μικρών και μεγάλων συμφερόντων που επιβουλεύονται την ηρεμία της αρμονικής τοπικής κοινωνίας, επιφανειακά ατάραχης μέσα στις απέραντες χιονισμένες εκτάσεις ή κάτω από τον αρκτικό ήλιο του μεσονυκτίου. Τις χαζεύεις αυτές τις σειρές, περνάει η ώρα με το ελαφρύ σασπένς τους. Αλλά μερικές φορές αναρωτιέσαι τι διάολο γίνεται σ’ αυτές τις μικρές, ήσυχες σκανδιναβικές κωμοπόλεις και πέφτει τόσο θανατικό, τόση συσσώρευση φονικών ενστίκτων. Μοιάζει σαν η καλπάζουσα φαντασία των σεναριογράφων να θέλει να σπάσει την επαρχιακή, πληκτική, αν και σχετικά άνετη ρουτίνα τους. 

Είναι παράδοξο που στην αστυνομική μυθοπλασία ο θάνατος είναι πάντα αποτέλεσμα μιας ακραίας συμπεριφοράς, περίπλοκων, σκοτεινών κινήτρων, αν και οι άνθρωποι -όσοι δεν καταφέρνουν να φτάσουν σε βαθιά γεράματα- πεθαίνουν από αρρώστιες, οικονομικές ταλαιπωρίες, κοινωνικές καταστροφές, έλλειψη πρόνοιας, εγκατάλειψη ή μοναξιά. Η συχνότητα και το είδος των μεμονωμένων θανάτων είναι πάντα συνάρτηση μιας συλλογικής και συνολικής «θνητότητας». Ο πόλεμος, η περιβαλλοντική καταστροφή, η οικονομική παρακμή ενός τόπου είναι βέβαιο ότι λειτουργούν «φονικά» στον πληθυσμό του, επιλέγοντας δαρβινικά τους πιο αδύναμους. Κι αν αυτό είναι προφανές στη γενοκτονία στη Γάζα ή στον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι λιγότερο προφανές για όσα συμβαίνουν στα «Λαρκοχώρια», στη Λάρυμνα και τ’ άλλα χωριά της Φθιώτιδας και των γειτονικών νομών όπου μένουν οι οικογένειες εκατοντάδων απολυμένων της μεταλλουργίας, οριστικά κλειστής εδώ και εφτά μήνες. 

Τα σωματεία της ΛΑΡΚΟ, που έχουν υποκαταστήσει κάθε διάσταση πρόνοιας και μέριμνας στη θέση τού εντελώς απόντος κράτους, το οποίο παράτησε την περιοχή κατά το ρητό «ψόφησε το βόδι μας, πάει η συγγένεια μας», έχουν αναγκαστεί να γίνουν και αναμεταδότες των κακών ειδήσεων από τις οικογένειες των πρώην εργαζόμενων. Ακόμη και το ξόδι κάθε απρόσμενης φυγής έχει ενταχθεί στον μηχανισμό αλληλεγγύης και επιβίωσης. 

«Τα σωματεία εκφράζουν τη βαθιά θλίψη για τον θάνατο του συναδέλφου μας Σεραφείμ Κ., γνωστού σε όλους ως "ο Μάκης ο πασταδόρος"» γράφουν στο τελευταίο αγγελτήριο για συνάδελφό τους που πέθανε πριν από λίγες μέρες. Για τον θάνατο του «Μάκη του πασταδόρου» δεν θα σταλεί κανένας ντεντέκτιβ στην περιοχή να ερευνήσει τα αίτια, ούτε κάποιος «ντόκτορ Χάουζ» θα κληθεί να διαπιστώσει τι προκάλεσε το εγκεφαλικό σε έναν άνθρωπο μόλις 49 ετών, πέντε μέρες μετά την απόλυσή του τον περασμένο Αύγουστο, στέλνοντάς τον στην εντατική για εφτά μήνες Κανείς δεν θα σταλεί να ελέγξει αν φταίνε τα παροπλισμένα μετά δεκαετίες ασθενοφόρα της ΛΑΡΚΟ για τον πολύτιμο χρόνο που χάθηκε μέχρι να φτάσει στο νοσοκομείο. Και φυσικά κανείς δεν θα ερευνήσει αν τα είκοσι και πλέον χρόνια που τροφοδοτούσε τα ηλεκτροκάμινα της μεταλλουργίας με «πάστα» είχαν κάποια συμβολή στο φράξιμο ή στην έκρηξη του μοιραίου αγγείου που «πάγωσε» τον εγκέφαλό του. Ο θάνατος του Μάκη είναι ένας θάνατος «φυσικός». Χωρίς σασπένς, χωρίς ντετέκτιβ, χωρίς ενόχους. 

Ο Μάκης είναι ο τέταρτος απολυμένος της ΛΑΡΚΟ που έχει πεθάνει από τον περασμένο Αύγουστο. «Τα σωματεία της ΛΑΡΚΟ εκφράζουν τη βαθιά θλίψη για τον θάνατο του συναδέλφου μας Σωτήρη Τ., γνωστού στα Λαρκοχώρια ως "Σκούρα"» ανέφερε ανάλογο αγγελτήριο πριν από μερικούς μήνες. Ο «Σκούρας» ήταν 52 χρόνων, με δύο παιδιά. Και είχε προηγηθεί ο 62χρονος Γιώργος Π., που δεν πρόλαβε να συμπληρώσει τον λίγο χρόνο δουλειάς στα προγράμματα της ΔΥΠΑ που απαιτούνταν μετά την απόλυση για να πάρει σύνταξη. «Ακακος γίγαντας» ήταν ο χαρακτηρισμός που του απέδιδαν οι συνάδελφοι και συγχωριανοί του. 

Υπάρχει και τέταρτος θάνατος, λυπάμαι που δεν τον εντοπίζω στο μεγάλο βιβλίο της «Λαρκοχώρας», στο άτυπο ληξιαρχείο που διατηρούν τα σωματεία όχι μόνο για τις διαμαρτυρίες, τις συνελεύσεις, τις πιέσεις, τις διαδηλώσεις, τις επαφές τους με τις κρατικές υπηρεσίες, αλλά και για τις μικρές και μεγάλες λύπες και χαρές της ζωής των εκατοντάδων νοικοκυριών που ζούσαν από τη μεταλλουργία και γύρω απ' αυτήν και τώρα οι ζωές τους σκορπίζονται στο κυνήγι μιας θέσης εργασίας. 

Στους εφτά μήνες από το λουκέτο και τις απολύσεις, στο «ληξιαρχείο» της «Λαρκοχώρας» καταγράφηκε μόνο μια γέννηση. Μία γέννηση έναντι τεσσάρων θανάτων. Αλήθεια, πού είναι οι πολιτικοί εκπρόσωποι να κραυγάσουν υστερικά για τη δημογραφική κρίση που αφανίζει τη χώρα; Εννοείται πως δεν θα διαπιστώσουν καμιά συνάρτηση με το κλείσιμο της μεταλλουργίας –«τι σχέση έχει τώρα το νικέλιο με το αν τα νέα ζευγάρια κάνουν παιδιά, ας τους δώσουμε από ένα πεντοχίλιαρο να δεις πώς θα πηδιούνται και θα γεννοβολάνε σαν τα κουνέλια!». Κανείς δεν θα το πει τόσο κυνικά, αλλά αυτό σκέφτονται. 

 

Λοιπόν, αν υπήρχε ένα αστυνομικό ή ιατρικό CSI για να αναζητήσει τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς των «φυσικών» θανάτων στα Λαρκοχώρια είναι σίγουρο ότι θα έπεφτε πάνω σ’ αυτούς τους τύπους που τη μια στιγμή ανησυχούν για το δημογραφικό και την ερήμωση της υπαίθρου και την άλλη αποφασίζουν το κλείσιμο μιας βιομηχανίας. Που κραυγάζουν για τη μεταλλευτική εξάρτηση και αποβιομηχάνιση της Ευρώπης, αλλά θεωρούν «βιασμό της αγοράς» τον προστατευτισμό που επιβάλλει ο Τραμπ. Που επικαλούνται δημοσιονομικό κώλυμα όταν είναι να δώσουν ένα μικροβοήθημα στους απολυμένους, αλλά ετοιμάζονται να δώσουν δεκάδες δισ. ευρώ σε εξοπλιστικές δαπάνες μπας και εξημερώσουν το θηρίο. 

«Ο συνάδελφος Δημήτρης Μ. χρειάζεται αίμα… Να στηρίξουμε την οικογένεια της 15χρονης Α. που δίνει μάχη με τον καρκίνο... Τον 55χρονο Α. που βρίσκεται σε μακροχρόνια θεραπεία, τον 25χρονο γιο του, δυόμισι χρόνια με εγκεφαλικό, τον 47χρονο Γ., που τα εγκαύματά του από τη Λάρκο εξελίχθηκαν σε καρκίνο, τον 25χρονο Ν. με ημιπληγία από τροχαίο, τον 8χρονο Δ. που έχει ανάγκη από χειρουργείο...». Στα Λαρκοχώρια κάποιοι επιμένουν να υπερασπίζονται με κάθε μέσο τη ζωή, εκεί που άλλοι έχουν σπείρει θάνατο. Οικονομικό, κοινωνικό, σωματικό. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ο πατέρας μου έπιασε δουλειά στα διυλιστήρια της Standard Oil, στις εκβολές του Σηκουάνα. Εκανε τη νυχτερινή βάρδια. Στη διάρκεια της μέρας, δυσκολευόταν να κοιμηθεί εξαιτίας των πελατών. Το πρόσωπό του είχε πρηστεί και η μυρωδιά του πετρελαίου δεν έφευγε ποτέ, τον είχε διαποτίσει, τον έτρεφε. Δεν έτρωγε πια. Κέρδιζε πολλά χρήματα και οι προοπτικές ήταν καλές. Υπόσχονταν στους εργάτες ένα πανέμορφο συγκρότημα κατοικιών, με εσωτερικό μπάνιο, τουαλέτα και κήπο. Στην Κοιλάδα, οι φθινοπωριάτικες καταχνιές κρατούσαν ολημερίς. Οταν έβρεχε καταρρακτωδώς, το ποτάμι πλημμύριζε το σπίτι. Για να γλιτώσουμε απ’ τους υδρόβιους αρουραίους, ο πατέρας αγόρασε ένα κοντότριχο σκυλί που τους έσπαζε τη ραχοκοκαλιά με τα σκυλόδοντά του. 

Annie Ernaux, «Ο τόπος»

Τουρνέ στους πέρα κάμπους

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 15-16/2/20025

Η Εφη Παπαθεοδώρου ως Φροσύνη στον Φιλάργυρο του Μολιέρου, το 1987

 Οχι, αυτή δεν είναι τελικά μια στήλη κινηματογραφικής κριτικής, δεν είναι μια σελίδα για τη λογοτεχνία, το θέατρο ή τη ζωγραφική. Από τότε που δημιουργήθηκε, πριν από 25 χρόνια και μάλιστα στις σομόν οικονομικές σελίδες εφημερίδας (της «Καθημερινής»), υποτίθεται ότι αυτή η στήλη ήταν ένα υβρίδιο οικονομικού χρονογραφήματος. Αλλοτε το πετύχαινε, άλλοτε απέκλινε αρκετά, κάποτε έχανε κάθε ορατή επαφή με την οικονομία, με αποτέλεσμα ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» να αποδεικνύεται εντελώς άστοχος. 

Ωστόσο, πολύ συχνά η πρώτη ύλη κάθε κειμένου, η αφορμή, το πρόσχημα του εβδομαδιαίου παμφλέτου, με διακηρυγμένο στόχο τον σαρκασμό στερεοτύπων του οικονομικού μας πολιτισμού ή έναν λοξό σχολιασμό της σχετικής επικαιρότητας, είναι μια ταινία, μια παράσταση, ένα βιβλίο. Σήμερα, η αφορμή και το πρόσχημα είναι ένα βιβλίο για μια θεατρική παράσταση. Μια παράσταση που πριν από 38 χρόνια διέσχιζε επί δύο και πλέον μήνες τους κάμπους της Αιτωλοακαρνανίας και των όμορων νομών.

Η Εφη Παπαθεοδώρου, ηθοποιός που έγινε ευρύτερα γνωστή πριν από 20 χρόνια στον ρόλο της «Θεοπούλας» στην τηλεοπτική σειρά «Στο παρά πέντε» (σ.σ. αναγκαία και ευπρόσδεκτη η επιτυχία, αλλά συχνά αδικεί τις πολύ βαθύτερες και πιο περίπλοκες δεξιότητες των ανθρώπων), μας παραδίδει ένα μικρό, αληθινά γοητευτικό βιβλίο που αφιερώνει στους θεατρίνους του κόσμου. 

«Θεατρίνος», αυτή είναι η λέξη, με όλες τις αμφισημίες της, ευρύχωρη για να περιλαμβάνει από τα μπουλούκια, που για δεκαετίες ήταν η μόνη επαφή της επαρχιακής Ελλάδας με την έννοια θέατρο, μέχρι τα δημοφιλή ονόματα των μεγάλων σκηνών, με τις βαρύγδουπες υπογραφές στη σκηνοθεσία που ανταγωνίζονται σε καινοτομίες και αισθητικές προβοκάτσιες. «Το ημερολόγιο μιας τουρνέ» είναι η αφήγηση της περιοδείας των θεατρίνων του ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου το καλοκαίρι του 1987 με την παράσταση του «Φιλάργυρου» του Μολιέρου. 

Ισως πρέπει να αρχίσει κανείς την ανάγνωση των μόλις 80 σελίδων του βιβλίου από το τελευταίο δισέλιδό του, για να καταλάβει ότι το να περιοδεύει ένας θίασος επί εξήντα και πλέον μέρες και να δίνει παραστάσεις σχεδόν κάθε μέρα σε άλλο χωριό ή συνοικία είναι μια πραγματική Οδύσσεια. Στον χάρτη που παραθέτει η Ε. Παπαθεοδώρου σημειώνονται 36 σταθμοί που αντιστοιχούν σε ισάριθμες παραστάσεις. Αγρίνιο, Παραβόλα, Κατούνα, Θέρμο, Καρπενήσι, Αρτα, Βλυχό Λευκάδας… Αλλά κυρίως τα καμποχώρια της Αιτωλοακαρνανίας, που το 1987 ζούσαν ακόμη κυρίως από και για τον καπνό, εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα σπαρμένα κυρίως με «Βιρτζίνια», την ποικιλία που περισσότερο ζητούσαν τότε οι καπνοβιομηχανίες, στην ακμή τους ακόμη. Το Αγρίνιο ήταν ακόμη τότε η «Παπαστρατούπολη» και η Ελλάδα η μεγαλύτερη παραγωγός καπνού στην Ευρώπη. 

Η αφήγηση ξεκινά από τις 22 Ιουλίου και τελειώνει στις 25 Σεπτεμβρίου του 1987. Κάθε μέρα και μια διαδρομή, μια στάση, μια παράσταση σε ένα χωριό, μια συνοικία. Μπορεί σε κάποια χωριά να βλέπουν πρώτη φορά θίασο, έστω ενός δημοτικού θεάτρου, θεατρίνους, κοστούμια, σκηνικά, Μολιέρο. Φυσικά, ούτε λόγος για θεατρική αίθουσα ή κάτι παρεμφερές, σκηνή μπορεί να είναι μια πλατεία, μια αλάνα, ένα σταυροδρόμι, η αυλή ενός σχολείου, ένα γήπεδο στο οποίο έχει απλώς αφεθεί η ξύλινη εξέδρα που την προηγούμενη μέρα φιλοξενούσε το μεγάλο πανηγύρι, με κλαρίνα, τσάμικα και τα σχετικά. Κάθε σταθμός και μια σύντομη αφήγηση. 

Ο χαρακτηρισμός «ημερολόγιο» στον τίτλο του βιβλίου είναι εντελώς ακριβής. Η γραφή της Εφης Παπαθεοδώρου είναι αποσπασματική, σαν σημειώσεις που ανασύρθηκαν από παλιό, χειρόγραφο ημερολόγιο και καθαρογράφτηκαν. Σύντομες, καίριες φράσεις, στις οποίες εναλλάσσονται περιγραφές τοπίων, κτιρίων, ανθρώπων, σχόλια της συγγραφέα, στιγμιότυπα, συζητήσεις με χωριανούς που συναντά πριν ή μετά κάθε παράσταση, ιστορικές σημειώσεις για κάθε τόπο, οξυδερκείς παρατηρήσεις για τις ιδιαίτερες κουλτούρες και ιδιοσυγκρασίες που μπορούν να αλλάζουν ριζικά σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων. Φυσικά, οι τόποι που εναλλάσσονται από μέρα σε μέρα και από παράσταση σε παράσταση είναι οικείοι στη συγγραφέα -είναι κι αυτή Αγρινιώτισσα (από τα Σιταράλωνα Τριχωνίδας)- αλλά το μάτι της θεατρίνας ανακαλύπτει πράγματα που ίσως δεν είχε ξαναδεί, ενώ το χέρι της συγγραφέα προσθέτει πληροφορίες για το παρόν και το παρελθόν κάθε τόπου, κρυμμένες πίσω από αντιαισθητικούς «νεωτερισμούς», ιστορική λογοκρισία, πολιτικό εκμαυλισμό. 

Ο σαρκασμός και αυτοσαρκασμός, άφθονος και πηγαίος. «Παίζομε με μικρόφωνα. Παράσταση χάλια - ακούγονται τα ποδοκροτήματα». «Χειροκροτούν θερμά. Η εκτίμησή μου για τους Τσιγγάνους επιβεβαιώνεται γι’ άλλη μια φορά». «Παράσταση φιάσκο». «Ο δόλιος Αρπαγκόν θρηνεί για τον χαμένο του θησαυρό ενώ οι χασάπηδες απέναντι λιανίζουν μεγαλοπρεπώς παϊδάκια»… Μεταξύ του θεατρικού μαραθώνιου του θιάσου και της καθημερινότητας των «ρυπαρών και φθειραπόγονων Αιτωλοακαρνάνων» (αλλά και των Λευκαδιτών ή Αρτινών) παρεισφρέουν κρίσιμες παρατηρήσεις για το παρελθόν και το παρόν. «Ο αδερφός μου σκοτώθηκε στο δεύτερο αντάρτικο». «Το χωριό είναι όλο αμπέλια… Η ΕΟΚ θέλει να τα ξεκωλώσουν τώρα». «…Τα παρασκήνιά μας δίπλα σε ρίζες ξερών καλαμποκιών και καπνόριζες»… 

Είναι επίτευγμα πώς μέσα σε τόσο λίγες σελίδες ξετυλίγεται μια πυκνή κοινωνιολογική και ανθρωπολογική τοιχογραφία μιας περιοχής της Ελλάδας με μεγάλο πολιτικό και οικονομικό ειδικό βάρος. Εχω κι εγώ μια οικειότητα με την περιοχή, που κατά σύμπτωση άρχισα να τη γνωρίζω ακριβώς την ίδια χρονιά. Αν και βαρύς καπνιστής, πρώτη φορά το 1987 ερχόμουν σ’ επαφή με τον πρώτο κρίκο της εφοδιαστικής του καπνού: να πέσει ο σπόρος, να γίνουν τα φιντάνια, να φυλαχτούν από το κρύο, να μεταφυτευτούν στο χωράφι, να ποτιστούν μέχρι να γίνουν δίμετρα φυτά, να μαζευτούν με τη δροσιά της νύχτας προς ξημέρωμα, να αρμαθιαστούν, να ξεραθούν, να περάσει ο έμπορας να τ’ αξιολογήσει και να τα τιμολογήσει. Οι περισσότεροι άνθρωποι του καπνού μάλλον δεν θα είχαν κουράγιο να πάνε σε παράσταση, ακόμη κι αν παιζόταν έξω από την πόρτα τους. Ισως τον Σεπτέμβριο, όταν είχε μαζευτεί και το τελευταίο πατόφυλλο. Οι άνθρωποι του καπνού δούλευαν ακατάπαυστα, δεν χαίρονταν ποτέ το καλοκαίρι, έχτιζαν σπίτια, σπούδαζαν παιδιά, αγόραζαν ακίνητο στην πόλη, έπαιρναν αυτοκίνητα, κι έβλεπαν τις βαντούλες του καπνού να ξεραίνονται κρεμασμένες από τα ταβάνια υπόστεγων και ημιτελών ισογείων σαν τον θησαυρό του Φιλάργυρου του Μολιέρου. 

Ισως, αν ήξεραν την καταστροφή που θα ερχόταν και θα αφάνιζε κάθε υποψία καπνόφυλλου στον μεγαλύτερο σε έκταση και πιο ευεργετημένο σε νερά και καλλιεργητικές εκτάσεις νομό της χώρας, ίσως ξέκλεβαν δυο ώρες για να δουν την παράσταση του ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου, τους θεατρίνους, τον Αρπαγκόν, τη Φροσύνη (Εφη Παπαθεοδώρου), τον Βαλέριο. Αλλωστε, ο Μολιέρος έχει αντέξει περισσότερο από τον ιστορικό κύκλο της βιομηχανίας του καπνού. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ενας γέρος έχει πιάσει κουβέντα με τον Αρπαγκόν, στο δίλημμα του γερο-φιλάργυρου για το αν θα προτιμήσει τη νεαρή νύφη από την κασελίτσα του με τα λεφτά του. 

«Παρ’ τα λιφτά σ’ κι άσ' την να πάει στο καλό της». 

Οσο για τη νύφη, τη συμβουλεύει: 

«Δώστ’ μια σπρουξά να πάει στα κομμάτια».

Στη δε προξενήτρα: 

«Εσύ τα ‘φτιαξις ούλα» 

Εφη Παπαθεοδώρου, «Το ημερολόγιο μιας τουρνέ» (εκδόσεις Αίολος)

Ο συντομότερος δρόμος προς το χάος

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 8-9/2/2025

Εν αρχή ην ο Τραμπ. Ή έτσι νομίζαμε, τουλάχιστον, διότι ίσως ο Τραμπ δεν ήταν πραγματικά η αρχή, ούτε καν ο Τραμπ του 2017 που έριξε λίγα χαστουκάκια στη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, για την ακρίβεια στη θεσμικά ρυθμισμένη παγκοσμιοποίηση, αυτή που εδώ και μερικές δεκαετίες, με πολιτικές αποφάσεις κυβερνήσεων και διακρατικών οργανισμών υπερ-ρύθμισε τους όρους απορρύθμισης των αγορών και των εθνικών οικονομιών υπέρ του κεφαλαίου και του έξυπνου χρήματος, με τις χιλιάδες μεταμορφώσεις τους. 

Αυτή η ρυθμιζόμενη απορρύθμιση, που σήμερα υποτίθεται ότι τη διαλύει ο Τραμπ με τους δασμούς που επιβάλλει επιλεκτικά για την προστασία των «αμερικανικών κεφαλαίων» (μια στιγμή! Υπάρχει πια τέτοιο πράγμα; Υπάρχει αμερικανικό, γερμανικό ή ελληνικό κεφάλαιο;) αποδείχτηκε πόσο σικέ ήταν στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της κρίσης χρέους. Αν οι νεοφιλελεύθεροι εγκέφαλοι που διαβουκολούν τις οικονομίες του πλανήτη, ως κεντρικοί τραπεζίτες, πρωθυπουργοί, υπουργοί ή CEO πολυεθνικών ομίλων, ήταν νεοφιλελεύθεροι μέχρι μυελού οστέων, θα άφηναν να καταρρεύσει κάθε τράπεζα, κάθε επενδυτικό ταμείο, κάθε αρπακτικό κεφάλαιο, κάθε κρατικό θησαυροφυλάκιο που βρέθηκε με τα «σαπάκια» παράγωγα των επισφαλών στεγαστικών δανείων στα χέρια, σαν τον κατσικοκλέφτη με τη γίδα στην πλάτη. Αλλά δεν το έκαναν. Αφησαν να καούν μερικά ξερά, να αποκοπούν οι πιο αδύναμοι κρίκοι –φυσικά κι η Ελλάδα ανάμεσά τους–, αλλά σε γενικές γραμμές έδρασαν συντονισμένα για τη σωτηρία του παγκόσμιου καπιταλισμού από τον ίδιο του τον εαυτό. 

Τι ακριβώς ένωσε σε αυτή την επιχείρηση αυτοδιάσωσης τους αφοσιωμένους οπαδούς της πλήρους απορρύθμισης; Μα φυσικά η ρύθμιση. Η ρύθμιση της νομισματικής πολιτικής, των τιμών, της αξίας των περιουσιακών στοιχείων, των μισθών, των εισοδημάτων, των δημοσιονομικών πολιτικών. Σιγά μην άφηναν να κάνουν τη δουλειά οι αγορές, σιγά μην πίστεψαν ποτέ στη μεταφυσική ικανότητα της αγοράς να φέρνει ξανά την ισορροπία. Ολα τα ρύθμισαν. Από το πόσο θα αποδυναμωθούν οι μισθοί και τα συνδικάτα, μέχρι το ποιοι θα κυβερνούν στα ημι-χρεοκοπημένα «προτεκτοράτα» της ευρωζώνης. 

Κι αυτό το επανέλαβαν κι άλλες φορές, πρώτα με την πανδημία στη διάρκεια της οποίας επανεγκατέστησαν το κράτος στον θρόνο της οικονομίας, βάζοντας την αγορά για αρκετό διάστημα στη βαθιά κατάψυξη, κι έπειτα με την πληθωριστική έκρηξη, οπότε οι κεντρικοί τραπεζίτες πήραν ξανά το μαγικό ραβδάκι των επιτοκίων κι έκαναν τα δικά τους. 

Τέλος πάντων, τα θυμίζω αυτά τα σχετικώς πρόσφατα για να υπογραμμίσω ότι ακόμα και στο πλαίσιο της ρυθμιζόμενης απορρύθμισης των οικονομιών των τελευταίων δεκαετιών, όπου ζητούμενο ήταν να περιοριστούν στο ελάχιστο τα εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων, αγαθών, υπηρεσιών –όσο καταστροφική κι αν ήταν αυτή η ελευθερία για ολόκληρες χώρες, κοινωνίες, έθνη–, κάποιοι ελάχιστοι κανόνες υπήρχαν. Υπήρχαν ρήτρες διαφυγής, σειρήνες συναγερμού, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Υπήρχαν όργανα συντονισμού του παγκόσμιου καπιταλισμού, θεσμοί συνεννόησης των υπερδυνάμεων G7, G8, G20 και πάει λέγοντας, υπήρχαν διεθνείς οργανισμοί, φόρουμ διαλόγου και «διεθνείς» των τραπεζών, των χρηματιστηρίων, των βιομηχανιών, της ναυτιλίας, των μεταφορών, του εμπορίου. Υπήρχε, δηλαδή, μια ελάχιστη δόση ορθολογισμού που απέτρεπε μετωπικές συγκρούσεις και επέτρεπε διαχείριση των κρίσεων. (Το γεγονός ότι από αυτή τη διαχείριση κρίσεων κάθε φορά οι εργαζόμενοι και οι υποτελείς τάξεις έβγαιναν πιο αποδυναμωμένοι είναι αυτονόητο, για καπιταλισμό μιλάμε, παγκοσμιοποιημένος ή εθνικός την ίδια δουλειά κάνει.) 

Αυτό που κάνει τη διαφορά στη «δεύτερη φορά Τραμπ» δεν είναι απλώς η αμφισβήτηση κάποιων ελάχιστων κανόνων στις παγκόσμιες συναλλαγές και στις διεθνείς σχέσεις, αλλά η απόπειρα κατάλυσης κάθε έννοιας διεθνούς συστήματος, με ΟΗΕ, ΠΟΥ, ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, G7, διεθνές δίκαιο, διεθνείς συμφωνίες, διεθνή δικαστήρια, διαιτησίες, δίκαιο πολέμου, προστασία προσφύγων, αιχμαλώτων. Πολλοί πίστευαν (πιστεύαμε, θέλω να ομολογήσω, για να περιλάβω και τις δικές μου αντιλήψεις) ότι ένας βαθμός προστατευτισμού, με δασμολογικές ή άλλες παρεμφερείς πολιτικές, υποτιμήσεις ή υπερτιμήσεις νομισμάτων, είναι όρος επιβίωσης ιδιαίτερα για πιο μικρές και αδύναμες χώρες, σε ένα περιβάλλον μη αναστρέψιμης παγκοσμιοποίησης. Ο προστατευτισμός που εισάγει ο Τραμπ, όμως, ανεξάρτητα από το σε ποιον βαθμό εννοεί τις δασμολογικές και γεωπολιτικές απειλές του, είναι ο συντομότερος δρόμος προς το παγκόσμιο χάος. 

Κι αυτό για δύο κυρίως λόγους:

Πρώτον, γιατί το δόγμα MAKE AMERICA GREAT AIGAIN (MAGA) βάζει κάθε άλλη χώρα από τις 193 του ΟΗΕ στη θέση του πιθανού εχθρού των ΗΠΑ. Ολοι είναι εχθροί των ΗΠΑ απλώς γιατί υπάρχουν, γιατί ακολούθησαν ή υποτάχθηκαν στην απαίτηση των ίδιων των ΗΠΑ για πλήρη απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου. Οσοι κατάφεραν να γίνουν πλεονασματικός εμπορικός εταίρος της αυτοκρατορίας, την πάτησαν. Θα φάνε δασμούς μέχρι τελικής πτώσης. 

Και δεύτερον, το χάος έρχεται ακόμη πιο κοντά, γιατί στην πράξη υποχρεώνονται όλοι οι εμπορικοί «εχθροί» των ΗΠΑ είτε να συρθούν σε διμερή διαπραγμάτευση, σε ένα παζάρι από το οποίο θα προκύψουν δεκάδες διαφορετικές δασμολογικές «ταρίφες», άρα ένας κόσμος με δεκάδες διαφορετικά μέτρα και σταθμά, σαν την κατακερματισμένη Ευρώπη των φεουδαρχών και των πριγκίπων, καθένας με το δικό του νόμισμα, το δικό του σύστημα μέτρησης, το δικό του μοντέλο φοροκλοπής. Είτε να απαντήσουν με δασμολογικά αντίποινα, πράγμα βεβαίως που οδηγεί στον ίδιο κατακερματισμό και στο ίδιο χάος (δείτε πώς τσίμπησε ο Πολωνός Τουσκ καλώντας σε «εξέγερση κατά της ρύθμισης». Πρακτικά, παραπέμπει σε ξήλωμα της μισής ευρωπαϊκής νομοθεσίας).

Πρακτικά, η διάλυση κάθε έννοιας διεθνούς συστήματος από τον Τραμπ, στο όνομα της προστασίας του αμερικανικού καπιταλισμού (αν υπάρχει τέτοιος) είναι μια επέκταση του απόλυτου ατομικισμού όπως τον κήρυττε η Θάτσερ, «δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο τα άτομα και οι οικογένειές τους». Ο κτηματομεσίτης πλανητάρχης θα το παράλλασσε ως εξής: «Δεν υπάρχει κόσμος, δεν υπάρχει διεθνής κοινότητα, υπάρχουν μόνο οι ΗΠΑ και οι εχθροί της». 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Η εξέγερση κατά της ρύθμισης είναι αναπόφευκτη. Είτε αρέσει σε κάποιους στην Ε.Ε. είτε όχι. Τώρα είναι η ώρα! 

Ντόναλντ Τουσκ, πρωθυπουργός Πολωνίας, προεδρεύων της Ε.Ε. αυτό το εξάμηνο. (Ανάρτηση στο X) 

Τίνος είναι η AI;

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 1-2/2/2025

Ο πόλεμος των κόσμων έχει προ πολλού αρχίσει. Kαι δεν έχει σχέση με το ζοφερό αφήγημα του Γουέλς, την επιχείρηση ριζικού αφανισμού του ανθρώπινου είδους από εξωγήινους εισβολείς που έβλεπαν το είδος μας απλώς ως τροφή. Ο πόλεμος των κόσμων εξελίσσεται εντελώς γήινα, δεν υπάρχει ίχνος εξωγήινης παρέμβασης σε όσα αιματηρά ή αυτοκαταστροφικά συντελούνται στον πλανήτη με συντελεστές κρατικές υπερδυνάμεις, διακρατικές συμμαχίες, κράτη-τρομοκράτες, οικονομικές οντότητες που έχουν συγκεντρώσει ασύλληπτη οικονομική, πολιτική, διανοητική ισχύ, ικανή να επηρεάζει ταυτόχρονα δισεκατομμύρια ανθρώπους, πέρα από σύνορα και αποστάσεις.  

Το καινούργιο πεδίο του πολέμου των κόσμων, ή τουλάχιστον καινούργιο για μας, τους κοινούς θνητούς που δεν παρακολουθούμε καταλεπτώς την αδιάκοπη εδώ και δέκα χρόνια ροή πληροφοριών και χρήματος σε αυτό, είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη. ΤΝ ή ΑΙ. Πάνε σχεδόν 25 χρόνια από τότε που ο ευφάνταστος Στίβεν Σπίλμπεργκ πήρε τον Πινόκιο του Κάρλο Κολόντι και τον μετέφερε σε μια δυστοπική, μελλοντική εποχή κλιματικής κατάρρευσης, με ήρωα έναν ρομποτικό κλώνο ενός παιδιού που εκτός από τεχνητή, αποκτά τόσο έντονη συναισθηματική νοημοσύνη, ώστε μόνη του επιθυμία είναι να νιώσει τη μητρική αγάπη. Εστω κι αν είναι για μία μόνη μέρα, την τελευταία της ζωής του.  

Το φιλοσοφικό ερώτημα του κινηματογραφικού παραμυθιού είναι σχεδόν κοινότοπο στην επιστημονική φαντασία: Ποιο είναι το όριο του πνευματικού εξοπλισμού που δικαιούνται η επιστήμη και η τεχνική να φορτώσουν σε μια μηχανή, ένα ρομπότ, έναν υπολογιστή ή μια απλή εφαρμογή, ώστε να μην απειληθεί η αυτονομία της ανθρώπινης ύπαρξης;  

Η Big Tech, που έχει τη βάση της στη Silicon Valley, μαζεύει αθρόα χρήμα από τη Wall Street και επενδύει στη μεγαλομανία του Τραμπ να καταστήσει τις ΗΠΑ παγκόσμια, μοναδική και αδιαμφισβήτητη αυτοκρατορία, δεν έχει μπει στον κόπο να ασχοληθεί με την υπαρξιακή αγωνία των ανθρώπων απέναντι στην απροσδιόριστη δύναμη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Προς το παρόν την ενδιαφέρει να κρατήσει το παγκόσμιο μονοπώλιο στις βασικές και πιο εμπορικές εκδοχές, όπως έχει άλλωστε πετύχει με τις μηχανές περιήγησης στον παγκόσμιο ιστό, με τα λειτουργικά συστήματα των υπολογιστών ή τα σόσιαλ μίντια. Εξ ου η πανικόβλητη αντίδραση στην εμφάνιση της φθηνής κινεζικής ανταγωνίστριας Deep Seek, που μπορεί να σπάσει το αμερικανικό μονοπώλιο στην ΤΝ. Και, κυρίως, να σκάσει τη χρηματιστηριακή φούσκα που έχει χτιστεί γύρω από αυτό το μονοπώλιο. 

 Στην πραγματικότητα η ψηφιακή GAFAM του αυτοκρατορικού MAGA δεν έχει κανέναν λόγο να απαντήσει στα ανθρώπινα υπαρξιακά διλήμματα για την ισχύ των μηχανών και το ενδεχόμενο να πάρουν το πάνω χέρι. Ισως μάλιστα έχουν κάθε λόγο να συντηρούν τους μεταφυσικούς φόβους και τις πιο ευφάνταστες θεωρίες συνωμοσίας για το ενδεχόμενο οι εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης να βγάλουν νοκ άουτ τη φυσική, την ανθρώπινη νοημοσύνη και να καταστήσουν άχρηστους εκατομμύρια ανθρώπους, δημιουργούς, τεχνίτες, επιστήμονες, εργάτες.  

Αυτοί οι φόβοι έχουν ήδη μπει σε κάθε σπίτι, σε κάθε χώρο δουλειάς, σε κάθε επαγγελματική ομάδα, σε κάθε τάξη που καλείται να βάλει στη ζωή της εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης. Προ ημερών έγινε μια ανάλογη συζήτηση στην «Εφ.Συν.»: «Δεν είμαστε κατά της ΤΝ που κλέβει τη δουλειά δημιουργών;» αναρωτήθηκε η Λ. «Ναι, αλλά δεν μπορούμε να δαιμονοποιούμε την ΤΝ συνολικά, υπάρχουν εφαρμογές της που συντελούν στην πρόοδο», αντέτεινε η Ε. «Μα θα χαθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας», είπε η Λ. «Ομως αυτό φέρνει κάθε τεχνολογικό άλμα, από την εποχή των μηχανικών αργαλειών», είπε ο Γ. «Δεν είμαι λουδίτισσα, αλλά πρέπει να υπερασπίζουμε τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας», απάντησε μαχητικά η Λ. «Αμφιβάλλω αν αυτά τα δικαιώματα αφορούν πραγματικά τους δημιουργούς και τους παραγωγούς, νομίζω πως απλώς έχουν γίνει μια βιομηχανία αποκλεισμού μας ακόμη και από τα κοινά τοις πάσι», είπε ο Γ. Κι αυτό το τελευταίο επιχείρημα παρέπεμπε κάπως στην αμήχανη αντίδραση του επικεφαλής της αμερικανικής OpenAI (Σαμ Αλτμαν) ότι θα κυνηγήσει τους Κινέζους ανταγωνιστές της Deep Seek για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, γιατί τάχα έχουν χρησιμοποιήσει δικούς του κώδικες για την παραγωγή της φθηνής μηχανής τους Τεχνητής Νοημοσύνης. Ο παγκόσμιος πόλεμος της ΤΝ επεκτείνεται ήδη στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας.  

Κι εδώ μπαίνουμε μάλλον στο ζουμί της υπόθεσης. Αν μιλήσουμε για την ιδιοκτησία της ΤΝ, πνευματική ή υλική και απολύτως χειροπιαστή, θα τη δούμε γυμνή, απαλλαγμένη από κάθε πέπλο υπερφυσικής ισχύος και φετιχιστικής επιρροής. Ο συμπαθής εκ πρώτης όψεως Κινέζος ιδρυτής της Deep Seek, ο κ. Γουένφνεγκ Λιανγκ με τα τεράστια ματομπούκαλα, που στο μέλλον μπορεί να αποδειχθεί εξίσου καθίκι με τους Αμερικανούς ανταγωνιστές του, είπε με τον πιο απλό τρόπο ότι η επιτυχία της εταιρείας του στην Τεχνητή Νοημοσύνη βασίστηκε στα ταλέντα των ειδικών, τεχνικών και επιστημόνων που μάζεψε από τα καλύτερα κινεζικά πανεπιστήμια (δεν μας είπε βέβαια αν τους πληρώνει καλά). Και το ίδιο έχουν κάνει στην άλλη ακτή του Ειρηνικού οι Αμερικανοί ανταγωνιστές του, κυνηγοί κεφαλών απ’ όλο τον κόσμο, με ταλέντα και δεξιότητες στους αλγόριθμους και στο απεριόριστο σύμπαν των μαθηματικών κωδίκων, οι οποίοι εκπαιδεύονται για να πολλαπλασιάζονται, να αναβαθμίζονται και να μεταλλάσσονται διαρκώς. Με λίγα λόγια, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πριν απ’ όλα κοινή, κανονική ανθρώπινη νοημοσύνη. Η νοημοσύνη χιλιάδων, εκατομμυρίων, δισεκατομμυρίων ανθρώπων, όλων των ανθρώπινων πλασμάτων που έχουν περάσει απ’ αυτόν τον πλανήτη, όλη η γνώση και όλες οι πληροφορίες που έχουν καταγραφεί σε σπαράγματα της λίθινης εποχής, σε βιβλία της αναλογικής, σε κώδικες και αποθηκευμένα αρχεία της ψηφιακής εποχής. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι η πιο πυκνή συνεκδοχή της συλλογικής ανθρώπινης νοημοσύνης κι επομένως, κατ’ αρχήν, ανεπίδεκτη ιδιοκτησίας. Ακόμη κι αν οφείλουμε στις συνθήκες της εμπορευματικής οικονομίας να αναγνωρίσουμε κάποιον βαθμό πνευματικής ιδιοκτησίας στους περίπλοκους κώδικες που περιλαμβάνει κάθε εφαρμογή AI, αυτή ανήκει πριν απ’ όλα στους συνδημιουργούς τους, στους τεχνικούς και επιστήμονες που τους κατασκεύασαν.  

Επομένως, είτε αντιμετωπίσουμε την ΑΙ ως μέσο παραγωγής –γιατί αυτό είναι για τις εκατομμύρια επιχειρήσεις στον κόσμο που θα την εντάξουν στην παραγωγική και εφοδιαστική αλυσίδα τους- είτε ως προϊόν, το ερώτημα είναι σε ποιον ανήκει. Ποιος θα έχει τον έλεγχό της. Αυτό άλλωστε ήταν το ερώτημα για κάθε τεχνολογική εξέλιξη και καινοτομία που άλλαζε τον τρόπο παραγωγής και εργασίας, απελευθερώνοντας τον άνθρωπο από βαριές και χρονοβόρες δουλειές, αλλά αφήνοντας ταυτόχρονα εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς δουλειά και πόρους επιβίωσης. Για κάθε ανθρώπινο τεχνολογικό «θαύμα», από τον τροχό μέχρι την Τεχνητή Νοημοσύνη, τα ερωτήματα είναι τα ίδια: «Ποιος σε έφτιαξε; Σε ποιον ανήκεις; Ποιον ωφελείς;» Αυτά τα ερωτήματα -και κυρίως οι απαντήσεις τους- είναι η «φιλοσοφική λίθος» του πολιτισμού της ιδιοκτησίας. 

 

 ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ  

Ντέιβιντ: Πώς μπορεί η Μπλε Νεράιδα... να μετατρέψει... ένα ρομπότ... σε πραγματικό, ζωντανό αγόρι; 

Dr. Know: Ελα, ανθρώπινο παιδί, στα νερά και στην άγρια φύση... κρατώντας μια νεράιδα απ’ το χέρι, γιατί ο κόσμος είναι πλημμυρισμένος από δάκρυα, περισσότερο απ’ όσο μπορείς να καταλάβεις. Η αναζήτησή σου θα είναι επικίνδυνη, ωστόσο η ανταμοιβή υπερβαίνει το κόστος. Στο βιβλίο του «Πώς μπορεί ένα ρομπότ να γίνει άνθρωπος;» ο καθηγητής Allen Hobby γράφει για τη δύναμη που θα μεταμορφώσει έναν Mecha σε Orga.  

Ντέιβιντ: Θα μου πεις πώς θα τη βρω; 

Dr. Know: Η ανακάλυψή της είναι αρκετά πιθανή. Η Μπλε Νεράιδα μας υπάρχει σε ένα μέρος, σε ένα μοναδικό μέρος. Στο τέλος του κόσμου, όπου τα λιοντάρια κλαίνε. Εδώ είναι το μέρος όπου γεννιούνται τα όνειρα. 

 Steven Spielberg, Brian Aldiss, Ian Watson, «Α.Ι.» (2001)

Μικρά πράγματα σαν κι αυτά

Η Εφημερίδα των Συντακτών 26-27/1/2025

Το τρίπτυχο της αλλαγής: η εξουσία (στο βάθος), το θύμα της (δεξιά)
και ο άνθρωπος που κάνει τα "μικρά πράγματα σαν κι αυτά".

 Με τον κίνδυνο να εκτραπεί η στήλη σε κινηματογραφική κριτική παίρνω απλώς την αφορμή αυτή τη φορά από μια χαμηλόφωνη, αλλά στεντόρεια στην ουσία της ταινία με τον παραπάνω τίτλο. Ιρλανδική ταινία που προέρχεται από το ομότιτλο βιβλίου της Κλερ Κίγκαν, το οποίο δεν έχω διαβάσει, αλλά βλέποντας την ταινία κατάλαβα ότι είναι σημαντικό όπως και η σχεδόν πραγματική ιστορία που διηγείται.  

Με πολύ λίγα λόγια, ο προμηθευτής καυσόξυλων και πατέρας πέντε κοριτσιών Μπιλ Φέρλονγκ, άνθρωπος ταπεινός, λιγομίλητος, τραυματισμένος από απώλειες, συμβιβασμένος με το σύστημα εξουσίας μιας μικρής ιρλανδικής πόλης, όπου η Εκκλησία ελέγχει όχι μόνο τους ηθικούς κώδικες, αλλά και τις ροές χρήματος στην τοπική κοινωνία, βρίσκει το σθένος, χωρίς μεγάλες διακηρύξεις και ηχηρά μανιφέστα, να αντιτεθεί σε ένα φρικτό έγκλημα που συντελείται εις βάρος νεαρών κοριτσιών με τη συνενοχή των γονιών τους και τη σιωπηρή συναίνεση όλης της πόλης. Ο Μπιλ απελευθερώνει ένα από τα κορίτσια που λόγω ανεπιθύμητων κυήσεων φυλακίζονται από τους δικούς τους σε ένα μοναστήρι, όπου οι επί γης εκπρόσωποι του θεού τα μετατρέπουν σε άμισθες σκλάβες στα «πλυντήρια της Μαγδαληνής». Η ιστορία είναι μια μικρή ψηφίδα από το τεράστιο σκάνδαλο των «κοριτσιών της Μαγδαληνής», που μέχρι και τα τέλη του 20ού αιώνα βασανίζονταν στα άσυλα-κολαστήρια της καθολικής εκκλησίας στην Ιρλανδία, επειδή έμειναν έγκυες. Ακόμη κι αν η εγκυμοσύνη τους ήταν αποτέλεσμα βιασμού, οι εκπρόσωποι του Θεού τιμωρούσαν τα θύματα και επιβράβευαν τους θύτες. 

Αυτό το μικρό, ελάχιστο πράγμα που έκανε ο Φέρλονγκ, να πάρει ένα από τα «κορίτσια της Μαγδαληνής» με ένα παιδί να κυοφορείται στην κοιλιά της, καρπό ενός εφηβικού έρωτα, αλλά ίσως και ενός βιασμού, και να το φέρει ανήμερα Χριστούγεννα στο σπίτι του, ανάμεσα στις πέντε ανήλικες κόρες του και τη γυναίκα του που εξαρτώνταν από τις μικρές βοήθειες και τα επιδόματα του τοπικού μοναστηριού-κολαστηρίου, δεν ήταν απλώς μια πράξη αγάπης, τρυφερότητας, καλοσύνης. Ηταν μια πράξη εξέγερσης. Ηταν η σύγκρουση με μια «παράδοση» αδιανόητης σκληρότητας που επί σχεδόν δύο αιώνες είχε εξοντώσει χιλιάδες νέες γυναίκες. Και κυρίως είχε εκμαυλίσει μια ολόκληρη κοινωνία. Από πολλά μικρά πράγματα σαν κι αυτά που έκανε ο ταπεινός προμηθευτής καυσόξυλων και λιθάνθρακα, με τα δάχτυλά του μονίμως μαυρισμένα, η ένοχη σιωπή έσπασε, το σύστημα κατέρρευσε, τα «πλυντήρια της Μαγδαληνής», αυτή η σατανικής έμπνευσης επικερδής βιομηχανία «εξαγνισμού των αμαρτωλών κοριτσιών» (πόσο κοντά στο ναζιστικό Arbeit Macht Frei = Η εργασία απελευθερώνει!), τελικά έκλεισαν. 

Σε μια αναλογία ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως τα μεγάλα πράγματα που οραματιζόμαστε, ελπίζουμε και επιθυμούμε να γίνουν ενάντια στη νέα παγκόσμια αυτοκρατορία του κακού και του απρόβλεπτου που εκπροσωπεί η κυριαρχία Τραμπ, ενάντια στην παραπαίουσα ευρωπαϊκή κοινοπολιτεία που δεν ξέρει με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει, ενάντια στην κυριαρχία Μητσοτάκη και του ετερόκλητου κυβερνητική θιάσου του που μοιάζει να παίζουν μόνοι τους, χωρίς πολιτικό αντίπαλο, μήπως λοιπόν αυτά τα μεγάλα πράγματα που πρέπει να γίνουν ενάντια στον αναδυόμενο νέο ολοκληρωτισμό συντίθενται από πολλά μικρά πράγματα σαν κι αυτά, που συνήθως τα υποτιμούμε, τα θεωρούμε κατώτερα των περιστάσεων, απλοϊκά ή απολίτικα. 

Θα 'πρεπε βέβαια πολλοί από μας να έχουμε πάρει το μάθημά μας. Το μάθημα από όσα έγιναν πριν από δέκα και κάτι χρόνια εδώ, όταν η Ελλάδα ήταν η αδιαμφισβήτητη υπερδύναμη της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης, και στο όνομα της «μεγάλης ανάθεσης», που θα έφερνε, υποτίθεται, τη μεγάλη ανατροπή, εγκαταλείφθηκαν δεκάδες, εκατοντάδες μικρά πράγματα σαν κι αυτά που έπρεπε να γίνονται για να προετοιμάσουν και να υποστηρίξουν οποιαδήποτε αλλαγή ή σύγκρουση με τις «υπερδυνάμεις» των αγορών και τους ευρωκράτες. Μικρά πράγματα, μικρές ρήξεις, μικρές ανατροπές που έπρεπε να γίνονται ή τουλάχιστον να ενθαρρύνονται και να μην πνίγονται σε χώρους δουλειάς, σε συνδικάτα, σε γειτονιές, σε πλατείες, σε Πανεπιστήμια, σε σχολεία, σε βραχίονες του κράτους, στα επιστημονικά fora, σε μέσα ενημέρωσης, σε χώρους της τέχνης, όπου γενικώς διαμορφώνονται οι αντιλήψεις και οι δυναμικές της κοινωνίας, ιδιαίτερα των υποτελών στρωμάτων της. 

Ομως προκρίθηκε απλώς η μεγαλοστομία, η πολιτική των δήθεν ειδικών και των παχυλών ακαδημαϊκών τίτλων, τα σχέδια των κλειστών επιτελείων, οι ερασιτεχνισμοί που έκρυβαν τη θεμελιώδη άγνοια για την πανουργία και τον κυνισμό της ευρωκρατίας. Κι έτσι οι μεγάλες ελπίδες που έφεραν ξανά στο προσκήνιο της πολιτικής εκατομμύρια ανθρώπους, διατεθειμένους να κάνουν τα μικρά πράγματα που αναλογούσαν στον καθένα, θρυμματίστηκαν, κατακερματίστηκαν σε χιλιάδες μικρές ήττες, ταπεινώσεις και ακατάληπτες κυβιστήσεις. 

Παρ' όλα αυτά οι ελπίδες μας βρίσκονται ξανά στα μικρά πράγματα σαν κι αυτά. Μικρά πράγματα που έφτιαξαν το μεγάλο ρεύμα οργής και πόθου αλλαγής που έδωσε στην Αριστερά τη μεγάλη ευκαιρία του 2012- 2015, ασχέτως της θλιβερής κατάληξής της.

 Μικρά πράγματα σαν κι αυτά έκαναν το έγκλημα των Τεμπών την αφορμή για ένα από τα μεγαλύτερα, αυθόρμητα, αλλά και βαθιά πολιτικά κινήματα πριν από δύο χρόνια, ένα κίνημα το οποίο ένας πακτωλός χρημάτων και πόρων εκμαυλισμού φρόντισαν να το πνίξουν. Αλλά μερικά αντίστοιχα μικρά πράγματα, όπως ο πόνος των γονιών που χάσανε τα παιδιά τους στις 28/2/2023 και ζητούν απλώς φως, αλήθεια, δικαιοσύνη, με τα λιγοστά μέσα τους στα σόσιαλ μίντια (όσο ακόμη το επιτρέπουν οι Μασκ της αυτοκρατορίας) και στα δίκτυα αλληλεγγύης τους, μπορούν να αντιστρέψουν τη ροή των πραγμάτων. Να φτιάξουν μια χιονοστιβάδα που θα πνίξει τους πνίχτες. 

ΚΙΜΠΙ

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com 

ΥΓ. Κυριακή, 26/1/2025, ώρα 12, στην Αθήνα και παντού, «Πρώτη φορά δικαιοσύνη!». 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ο χρόνος κήρυξε το όνειρο εκτός νόμου. Τις νύχτες τα περίπολα διέκοπταν τον ύπνο. Παιδιά δέκα, δεκαπέντε, είκοσι χρόνων, που παραβίασαν τις απαγορεύσεις, τα συνέλαβαν και τα εκτελέσανε, πάνω στο όνειρο. Διά της ανακοπής του χρόνου. Επρεπε να κοινωνήσουν το θάνατο. Αναπότρεπτα. Κι αυτά, ανεξίτηλα σημαδεμένα από τις απώλειες, έκοψαν

τους κάβους. Εκλεψαν μια σημαία της Υδρας, μια σκισμένη του αγνοημένου Καρατζά και μια από το ντουλάπι της μάνας τους. Βγήκαν στην πειρατεία. Λήστευαν χρονοαποστολές, μπήκαν στα τερματικά και απέσυραν χρονοκαταθέσεις. Αρπαζαν ημέρες, μήνες, χρόνια και έκαναν αναδιανομή των αποταμιεύσεων του χρόνου. Εβαζαν νέα αξιολογική σειρά. Ποιος είναι απαραίτητος, ποιος όχι, ποιος χρειάζεται την πίστωση χρόνου, τίνος πρέπει να διακοπεί. Διέφευγαν από τους διώκτες τους ανοίγοντας κάθε φορά διόδους προς το μέλλον. Εκλεψαν τις Συμπληγάδες, τη Βρισηίδα, τον δυσσέα, τον Καραγκιόζη, τον Παπουτσωμένο Γάτο, τον Μεφιστοφελή, τον Μοντιλιάνι, τον χτώβρη. Αφηναν επίτηδες ίχνη σε όλα τα ποιήματα.

Θανάση Σκαμνάκη, «Οι μικροί πολέμιοι του χρόνου και της φθοράς»* 

*Το λυρικό μυθιστόρημα του Θ. Σκαμνάκη, αλληγορικό χρονικό μιας εξέγερσης, θα προσφέρει η «Εφ.Συν.» με την έκδοση του επόμενου Σαββατοκύριακου 1-2 Φεβρουαρίου 2025.