Υπέρ αδυνάτου (καπιταλισμού) -4/10/2008

Ξαφνικά, όλος ο κόσμος απέκτησε έναν διακεκριμένο εχθρό. Οι κυβερνήσεις, οι επιχειρηματίες και οι ενώσεις τους, οι οικονομικοί αναλυτές, οι τραπεζίτες, οι μεγαλοεπενδυτές, οι κερδοσκόποι, οι αεριτζήδες, οι τζογαδόροι, οι μικροεπιχειρηματίες, οι φοβισμένοι αποταμιευτές και οι απελπισμένοι δανειολήπτες, οι ανασφαλείς εργαζόμενοι και οι θυμωμένοι άνεργοι, οι ανέστιοι και οι πένητες του Τρίτου Κόσμου, όλοι τους, σαν να βρίσκονται στην ίδια πλευρά του οικονομικού πολιτισμού τριών αιώνων, τα έβαλαν με τον καπιταλισμό. Μοιάζει απίστευτο. Και αυτό συνέβη ακριβώς την εποχή που αυτός ο πολύπλοκος και αντιφατικός οικονομικός μηχανισμός βρισκόταν στο ιδεολογικό του απόγειο, έμοιαζε να είχε εδραιώσει το παγκόσμιο ηθικό του μονοπώλιο.

Να προσθέσω, βεβαίως, και την βαρύνουσα άποψη των αστρολόγων που, απ’ ό,τι άκουσα, βλέπουν με δέος το πέρασμα του Πλούτωνα στον Αιγόκερω (αγνοώ τι σημαίνει αυτό) το οποίο σηματοδοτεί την απαρχή μιας μακρόχρονης κρίσης (τουλάχιστον μέχρι το 2015, λένε) και τον αυξημένο ρόλο του κράτους στις οικονομικές εξελίξεις, καθότι ο Πλούτων εκπροσωπεί τα συλλογικά όργανα εξουσίας. Έτσι, ακόμη και οι αστρολόγοι αποσύρονται διακριτικά από το φλερτ τους με τον ανορθολογισμό των αγορών και προσχωρούν στη μόδα του κρατισμού. Μη χέσω…

Επειδή γεμίσαμε προφήτες μιας κατάρρευσης που μάλλον δεν θα έρθει, επειδή πήξαμε στους δημόσιους κατήγορους του καπιταλισμού, μου γεννάται η ακαταμάχητη παρόρμηση να τον υπερασπίσω. Είναι μια εξίσου ανορθολογική αντίδραση με αυτή των αστρολόγων ή των υστερικών οικονομετρών και αναλυτών που λίγο έλειψε να καλέσουν τα πλήθη σε λυντσάρισμα των Αμερικανών βουλευτών γιατί αρνούνταν να εγκρίνουν το κρατικό δώρο των 700 δισ. δολαρίων στις τράπεζες και στα χρηματιστήρια. Συμβαίνει, βλέπετε, το εξής παράδοξο: οι άνθρωποι, οι τάξεις, οι κοινωνίες, οι πολιτικές ομάδες και οι ιδεολογικές σέχτες που αντιστέκονταν με πείσμα στο μοντέλο παγκοσμιοποίησης το οποίο αυταρχικά μας επέβαλε η διεθνής πολιτικο-οικονομική ελίτ, οι ίδιοι που πολέμησαν με πείσμα την απελευθέρωση των αγορών και τα δόγματα της αυτορύθμισης, τις ιδιωτικοποιήσεις, τη συρρίκνωση του οικονομικού ρόλου του κράτους, τώρα αποδεικνύεται ότι είχαν δίκιο. Το ίδιο συμβαίνει και με όσους αντιτάχθηκαν στο Μάαστριχτ ή στη Συνθήκη της Λισαβόνας και σε όλες τις οβιδιακές μεταμορφώσεις της Ευρώπης από πολιτική ένωση κυρίαρχων κρατών σε ενιαία αγορά της ασυδοσίας. Μπορεί τα επιχειρήματα όλων αυτών που επιχείρησαν να φράξουν τον φιλελεύθερο μονόδρομο να ήταν αδύναμα- αποτυπωμένα σε μολότοφ, απελπισμένους ακτιβισμούς και ξύλινα «όχι»- ωστόσο αποδείχθηκαν ακριβέστερα από τον παράδεισο που υποσχόταν ο νεοφιλελευθερισμός.

Τώρα, βρισκόμαστε στο σχιζοφρενικό σημείο ώστε, είκοσι χρόνια μετά την κατάρρευση του ανύπαρκτου σοσιαλισμού και την παταγώδη αποτυχία του σοβιετικού κρατικού καπιταλισμού, πολλοί να προβλέπουν πως οι ΗΠΑ θα γίνουν το «πρώτο κομμουνιστικό κράτος» στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τόσο καλά! Αυτό, βεβαίως, θα μπορούσε να συμβεί μόνο στη ρηχή φαντασία όσων έχουν ανοήτως καταλάβει ότι κομμουνισμός σημαίνει ισχυροποίηση του κράτους, κρατικοποίηση του κοινωνικού πλούτου και αποξένωση της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας από την απόλαυσή του. Αν ισχύουν αυτά, τότε ζούμε τη μεγάλη στιγμή της μετάβασης. Και χωρίς επανάσταση. Η κρατικοποίηση των ζημιών και η ιδιωτικοποίηση των κερδών της παγκόσμιας οικονομικής ελίτ είναι το μεγάλο άλμα προς τον κομμουνισμό. Και καθώς όλα τα νεοφιλελεύθερα τρωκτικά, οι κεντροτραπεζίτες και οι πολιτικοί συνωθούνται στην προπαγάνδιση αυτών των «νέων» πολιτικών δεν μένει άλλο από το να προσυπογράψουν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο.

Ευτυχώς, δεν έχουμε γίνει ακόμη τόσο βλάκες. Και γι’ αυτό είναι ίσως προτιμότερο να υπερασπίσουμε τον καπιταλισμό στην πυρηνική του εκδοχή από το να ανεχτούμε την «κομμουνιστικοποίησή» του. Οι ρεπουμπλικάνοι βουλευτές, έστω και από ένστικτο πολιτικής αυτοσυντήρησης, σωστά αντιλήφθηκαν ότι η συστημική επιχείρηση σωτηρίας του τουρμπο-καπιταλισμού είναι μια γιγανταία ληστεία του κοινωνικού πλούτου, μια σκανδαλώδης αναδιανομή του υπέρ των τζογαδόρων του καπιταλισμού που θα τους εξευτελίσει στους ψηφοφόρους τους. Η αναβίωση του παραδοσιακού κρατικού παρεμβατισμού και προστατευτισμού που βιώνουμε δεν είναι αποτέλεσμα μιας ειλικρινούς αποδοχής της ιδεολογικής ήττας που υφίσταται διεθνώς ο νεοφιλελευθερισμός, αλλά απλή προσαρμογή της απληστίας της παγκόσμιας ελίτ στις βίαιες καμπές του οικονομικού κύκλου. Τα μέτρα που προωθούνται και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, δεν είναι καν ένας κλασικός κεϋνσιανισμός ή μεταμοντέρνος νεοκεϋνσιανισμός. Δεν είναι ούτε ένα New Deal τύπου Ρούζβελτ που έριξε γενναιόδωρα το βάρος του (και τους κρατικούς πόρους) στην πλευρά της ζήτησης για να ανορθώσει αποτελεσματικά τις αναπτυξιακές επιδόσεις της αμερικανικής οικονομίας. Το New Deal, άλλωστε, αδιαφόρησε παγερά για τη Wall Street και τους αεριτζήδες των μετοχών και της τραπεζικής πίστης. Εξ ου και η Wall δεν ανέκαμψε στα προ το 1929 επίπεδα παρά μόλις το 1954. Εδώ γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Το κράτος σώζει μόνο τους δημιουργούς, τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς της κρίσης (ή, για να είμαστε ακριβείς, μερικούς απ’ αυτόύς), όχι τα τωρινά ή μελλοντικά της θύματα. Ποιο θα είναι το μελλοντικό αποτέλεσμα; Εκτός από το καραγκιοζιλίκι όσων από αγοραίους φιλελεύθερους μεταλλάσσονται σε ενθουσιώδεις κρατιστές, θα ζήσουμε πιθανότατα μια μετακύλιση της κρίσης σ’ αυτό που ορίζεται ως πραγματική οικονομία. Αλλά εκεί δεν θα έχει τη μορφή της «εξαέρωσης» μιας φούσκας, της εξαΰλωσης υπεραξιών που εγγράφουν τα ευαγή τραπεζικά ιδρύματα στα χαρτοφυλάκιά τους. Αλλά μια έκρηξη φτώχειας και ανεργίας, πρώτα στην περιφέρεια της παγκοσμιοποιημένης αγοράς και τελικά και στα «κέντρα» της. Ο «κρατισμός» που επελέγη ως φάρμακο της κρίσης το μόνο που θα επιτύχει είναι να επιταχύνει και να οξύνει τη βιαιότητα (και σκληρότητα) του οικονομικού κύκλου. Το χρήμα που δεσμεύεται σήμερα υπέρ πιστωτικού συστήματος, αύριο (κυριολεκτικά αύριο) θα λείψει από την κατανάλωση, τις επενδύσεις, την απασχόληση.
Εγώ ούτε κεϋνσιανός ούτε νεοκεϋνσιανός είμαι. Και δεν κρύβω την ικανοποίησή μου για κάποιου είδους δικαίωση όλων των επιχειρημάτων που έχω υποστηρίξει κατά του καταθλιπτικού δογματισμού της αγοράς. Ούτε κρύβω την άγρια χαρά που νιώθω για τον τεκτονικό σεισμό που υφίσταται ο πολιτισμός του ελεύθερου ανταγωνισμού (και ανόθευτου, αν δεν τον νόθευαν σκανδαλωδώς οι κρατικές ενέσεις). Ωστόσο, επειδή παγκόσμια επανάσταση δεν βλέπω στον ορατό ορίζοντα, προτιμώ να μη θρηνήσουμε θύματα. Θύματα όχι μεταφορικά, αλλά πραγματικά: πεινασμένους στον Νότο της ανέχειας, αυτόχειρες δανειολήπτες, ξεσπιτωμένους νεόπτωχους και απελπισμένους ανέργους στον Βορρά της ευημερίας. Νεκρούς σε πραγματικά πεδία μάχης, σε τελευταία ανάλυση- γιατί στην άκρη κάθε μεγάλης ύφεσης παραμονεύει σχεδόν πάντα κι ένας μεγάλος πόλεμος. Αν πρόκειται να σωθούν ζωές, προτιμώ, λοιπόν, να λειτουργήσει ο καπιταλισμός της πραγματικής οικονομίας – αυτός που δημιουργεί πλούτο απτό, απολαύσιμο και βρώσιμο- από το να σωθεί ο καπιταλισμός των εικονικών υπεραξιών και της χειροπιαστής ληστείας. Έτσι κι αλλιώς το σύστημα έχει χάσει μάλλον οριστικά το ηθικό του πλεονέκτημα και την ιδεολογική του ηγεμονία (καημένε, κύριε Φουκουγιάμα…) και οι ανένδοτοι υπερασπιστές του ζουν το πολιτικό τους κραχ. Μέχρι να (ξανα)ανακαλυφθεί αντίπαλο δέος προέχει η επιβίωση των ανθρώπων.