Ξένοι στον τόπο μας (18/7/2009)

Μη βιαστείτε να με ερμηνεύσετε για τον τίτλο. Όχι, δεν προσχώρησα κι εγώ στην «ατζέντα Καρατζαφέρη» (αν και είδα ένα περίεργο όνειρο με πρωταγωνιστές εμένα, εκείνον και την υπουργό Εξωτερικών – από πού κι ως πού; Δεν σας το αφηγούμαι για να μη γίνω γραφικός και με πάρετε στο ψιλό. Σας λέω μόνο ότι δεν είχα χάπι εντ και ξύπνησα σαν από εφιάλτη. Αλλά, γιατί «σαν»;). Όταν λέω «ξένοι στον τόπο μας», επισημαίνω ένα θετικό, αναπότρεπτο και μη αντιστρέψιμο γεγονός. Όλοι είμαστε ξένοι στον τόπο μας εξ ορισμού. Και οι άρτι αφιχθέντες Κινέζοι που κάνουν μικρομπίζνες στην Ομόνοια. Και οι Νιγηριανοί που εκδίδουν ανενδοίαστα ανήλικες συμπατριώτισσές τους στην Ευριπίδου. Και οι υποτιθέμενοι δέκα γενεών Γκάγκαροι που ζουν ως άεργοι εισοδηματίες από δυο-τρία ακίνητα στο Κολωνάκι. Όλοι είμαστε ξένοι στον τόπο μας, με την έννοια ότι αποτελούμε τα προϊόντα μιας απίστευτης ανακύκλωσης γονιδίων από όλες τις γωνιές της γης, από όλες της κόγχες της ιστορίας της.

Πριν πάρουμε τους δρόμους διαδηλώνοντας στα Πατήσια, στη Μανωλάδα ή στην Πάτρα για την ενοχλητική παρουσία λαθρομεταναστών, θα πρέπει να συνηθίσουμε στην ιδέα ότι το μακρύ ταξίδι της ανθρωπότητας στον χώρο και τον χρόνο είναι μια ατέλειωτη σειρά μετακινήσεων από την κοιτίδα του είδους μας, την Αφρική, προς όλες τις άλλες ηπείρους. Από την άποψη αυτή, οι μόνοι που δικαιούνται να αισθάνονται σαν στο σπίτι τους είναι οι Αφρικανοί, όσοι τουλάχιστον η πείνα, η υπανάπτυξη, το AIDS, οι εμφύλιοι, η αποικιοκρατία, οι ιεραποστολές, η λεηλασία των φυσικών πόρων από τους «εκσυγχρονιστές» της Μαύρης Ηπείρου δεν τους διώχνουν από τα ενδιαιτήματά τους. Όλοι οι άλλοι είμαστε σταγόνες από τον χυλό που παρήγαγε το μίξερ της ιστορίας.

Στοιχειώδη πράγματα αυτά, οι ανθρωπολόγοι τα επιβεβαιώνουν με κάθε εύρημά τους που κατακρημνίζει τους θεμελιώδεις εθνικούς μύθους, τη φενάκη που αποδίδει σε κάθε έθνος τις μαγικές ιδιότητες μιας παρθενογένεσης και τα θαυματουργά στοιχεία κάποιου ιδιαίτερου γενετικού υλικού που κάνει τους Έλληνες Έλληνες, τους Αφγανούς Αφγανούς και τους Σκοτσέζους Σκοτσέζους. Θα έπρεπε να διδάσκονται εξ απαλών ονύχων, στα νηπιαγωγεία, όχι μόνο σε όσα γεμίζουν πια από πολύχρωμα και αλλόγλωσσα παιδικά κεφαλάκια, αλλά και σε κείνα όπου πηγαίνουν οι γόνοι λευκών, γηγενών, καθωσπρέπει μικροαστών με ακριβό εισιτήριο φυλετικής και εθνικής καθαρότητας.

Ηχούν κοινότοπα όλα αυτά, εγκυκλοπαιδικού επιπέδου, αλλά θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε εξαρχής την ψυχολογική μας διάθεση απέναντι στο φαινόμενο που παρήγαγε, διαμόρφωσε και εκτόξευσε το είδος μας σε κάθε ήπειρο. Η μετανάστευση, είτε με το πρόθεμα «λάθρα» είτε χωρίς αυτό, είτε είχε τη μορφή μιας ήρεμης, μακράς πορείας πεινασμένων είτε έπαιρνε τη μορφή μιας βίαιης εισβολής εξαγριωμένων πολεμιστών, είτε είχε ως κίνητρο την ανθρώπινη περιέργεια, είτε ήταν ένας βάρβαρος εξανδραποδισμός πληθυσμών που πουλιούνταν στα σκλαβοπάζαρα, είναι κατεξοχήν στοιχείο της ανθρώπινης προόδου. Ό,τι θαυμάζουμε στους μικρούς και μεγάλους πολιτισμούς, τα μεγαλειώδη μνημεία, τα συναρπαστικά έπη, τα οικονομικά επιτεύγματα, ο πλούτος που συσσώρευαν οι μεγάλες αυτοκρατορίες, περιέχουν μεταναστευτικούς ηρωισμούς ή τραγωδίες.

Αν είχαμε μια στοιχειώδη αίσθηση της ιστορίας (και της προϊστορίας), θα έπρεπε όλοι να συμπεριφερόμαστε σαν ξένοι στον τόπο μας. Κάθε τι που σήμερα θεωρούμε δικό μας, πριν ήταν κάποιου άλλου – το ίδιο ισχύει και για το διαμέρισμά μας των 90 τετραγωνικών μέτρων συν τον ημιυπαίθριο και για την πατρίδα των 131 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων (μαζί με τον υπαίθριο χώρο που καίμε ή θάβουμε κάτω από όγκους μπετόν). Ό,τι θεωρούμε δικό μας είναι προϊόν μιας ατέλειωτης σειράς μεταβιβάσεων και αλλαγής κτήτορα, μέχρι που φθάνουμε σε ένα απώτατο παρελθόν όπου κανείς δεν κατείχε τίποτα, ούτε καν το σώμα του, αν ήταν ανδράποδο απρόσκλητων εισβολέων ή χρήσιμος δούλος φιλήσυχων νοικοκυραίων. Η ευκολία με την οποία εγκατέλειπαν οι μακρινοί μας πρόγονοι εστίες και πατρίδες αναζητώντας καλύτερους όρους επιβίωσης αποδεικνύει ότι η ιδιοκτησία, μακροπρόθεσμα, είναι ένας μάλλον αδύναμος δεσμός με τη γη, τουλάχιστον πολύ πιο αδύναμος από τις ενοχλήσεις των γαστρικών υγρών, την περιέργεια, ακόμη και την απληστία.

Αν είχαμε τη δυνατότητα να ζούμε σαν Μαθουσάλες, 900 ή 1.000 χρόνια, χωρίς τις παρενέργειες του υπερπληθυσμού και τους εφιάλτες του Μάλθους, αυτή η αίσθηση της ιστορίας θα ήταν ένα αδιάψευστο βίωμα και θα μας οδηγούσε χωρίς δεύτερη κουβέντα στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατο να διακόψεις το ατέρμονο ταξίδι της ανθρωπότητας. Θα ήμασταν σίγουρα κοσμοπολίτες Οδυσσείς χωρίς τη βάσανο του νόστου, χωρίς ιδιαίτερη καούρα για επιστροφή στην Ιθάκη. Θα είχαμε μια Πηνελόπη σε κάθε νησί, έναν Τηλέμαχο σε κάθε πρόσκαιρη πατρίδα. Και θα απολαμβάναμε το ταξίδι, σύμφωνα με τις συστάσεις του Καβάφη. Αλλά ζούμε πολύ λιγότερο από τον Μαθουσάλα, αν και οι πρόγονοί μας θα μας αντιμετώπιζαν με θαυμασμό το γεγονός ότι οι περισσότεροι καταφέρνουμε και ξεπερνάμε τα 70. Ωστόσο, δεν χρειάζεται καν να ζήσουμε μια χιλιετία για να ανακτήσουμε την αίσθηση της ιστορίας. Ο 20ός αιώνας (δυστυχώς και ο 21ος) προσφέρει γεγονότα και βιώματα σε απίστευτη πυκνότητα για να παριστάνουμε ότι αγνοούμε. Η μεταπολεμική Ευρώπη, η θεαματική ανοικοδόμηση και ανάπτυξή της είναι το αποτέλεσμα αλλεπάλληλων διαδοχικών μεταναστευτικών ρευμάτων – όπως το αμερικανικό οικονομικό θαύμα στηρίχθηκε στα πέντε μεταναστευτικά κύματα πέντε αιώνων, συμπεριλαμβανομένου του δουλεμπορίου από την Αφρική και των ευρωπαϊκών αφίξεων στο Έλις Άιλαντ. Ό,τι σήμερα αποκαλούμε γαλλική ταυτότητα, γερμανική ταυτότητα, βρετανική ταυτότητα, είναι πολιτιστικά και φυλετικά συνονθυλεύματα, η διαμόρφωση των οποίων δεν ήταν καθόλου ανώδυνη και δημιούργησε πολλές καταστάσεις «αποσταθεροποίησης», σαν αυτές που βλέπει για την Ελλάδα ο επίτροπος Ζακ Μπαρό. Ρωτήστε και τους Έλληνες ή τους Τούρκους «γκασταρμπάιτερ» στη Γερμανία. Για να μην θυμίσουμε την κολοσσιαία «αποσταθεροποίηση» που έφερε το 1,5 εκατομμύριο προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ελάχιστα από τα πράγματα που συνέβησαν ανάμεσα στους γηγενείς Ελλαδίτες και τους ελληνογενείς Μικρασιάτες τις πρώτες δεκαετίες κολακεύουν την εθνική μας μυθολογία.

Υπάρχει άλλωστε η πολύ πιο πρόσφατη εμπειρία, του μεταναστευτικού ρεύματος που εξαπέλυσε εντός της Ευρώπης η κατάρρευση των καθεστώτων του ανύπαρκτου σοσιαλισμού. Οι χώρες της Ε.Ε. υποδέχθηκαν και αφομοίωσαν μάλλον με μικρές παρενέργειες ένα σημαντικό όγκο ανθρώπων στις αγορές εργασίας και στις κοινωνίες. Μιλάμε για αρκετά εκατομμύρια. Μόνο για την Ελλάδα τουλάχιστον ενάμισι εκατομμύριο -κυρίως Βαλκάνιων οικονομικών προσφύγων- την τελευταία εικοσαετία πέρασαν από το καθεστώς του λαθρομετανάστη στην κατάσταση του γείτονα, του συναδέλφου, του συμμαθητή, ακόμη και του συμπολίτη. Γιατί, άραγε, οι 140.000 λαθρομετανάστες της τελευταίας χρονιάς (αν είναι τόσοι), γιατί οι «Άθλιοι των Πατησίων» (ή των Αχαρνών ή της Ομόνοιας) δημιουργούν μια έκτακτη κατάσταση, δίνουν σήμα συναγερμού;

Η άποψη υπονοεί πως δεν ισχύει το «χίλιοι καλοί χωράνε», ότι κάποια στιγμή μια χώρα «φρακάρει», άρα χρειάζεται να επιβάλει ένα πλαφόν στον πληθυσμό που μπορεί να θρέψει και μια ποσόστωση στους «ξένους» που μπορεί να ανεχτεί. Η καρατζαφέρεια ποσόστωση έγινε, τελικά ένα είδος εθνικού μέσου όρου, στον οποίο συγκλίνει σύμπαν το πολιτικό σύστημα ως προς τη διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης. Να υποθέσουμε, λοιπόν, ότι το περίφημο δημογραφικό πρόβλημα δεν υφίσταται πια, ότι οι εθνικοί κοπετοί για τη γήρανση του πληθυσμού σταματούν, ότι δεν υπάρχει λόγος να ενθαρρύνουμε τις γεννήσεις, ούτε να εντάξουμε νέους παραγωγούς στο καταρρέον ασφαλιστικό σύστημα, ότι ο τόπος έπιασε «οροφή» (ή πάτο) και στο εξής δεν μπορεί να θρέψει όχι μόνο αλλοδαπούς, αλλά και πολλούς ημεδαπούς που θα περισσεύουν. Στο εξής και άλλοι θα καταστούμε «ξένοι στον τόπο μας».

Κι η πραγματικότητα είναι ακριβώς αυτή. «Ξένοι στον τόπο τους» είναι ήδη το 10% των ανέργων και όσοι προστίθενται στην οδυνηρή εφεδρεία της απασχόλησης λόγω ύφεσης. «Ξένοι» και οι απόφοιτοι που δεν θα εισαχθούν στα πανεπιστήμια, «ξένοι» οι μικροεπιχειρηματίες που τους ξεβράζει η κρίση, ο ανταγωνισμός και οι ακάλυπτες επιταγές, «ξένοι» και οι αγρότες που πρέπει να πουλήσουν τη γη τους και ν’ αλλάξουν επάγγελμα ελέω γεωργικών «αναδιαρθρώσεων». Για να προσγειώσουμε, λοιπόν, τα δεδομένα και να σταματήσουν κάποιοι να επαίρονται περί της ιδεολογικής τους ηγεμονίας, δεν είναι ο ΛΑΟΣ που επέβαλε τη μεταναστευτική ατζέντα του στην κυβέρνηση και στο πολιτικό σύστημα. Είναι η κρίση που παράγει «ξένους», είτε έρχονται από τα βάθη της Ασίας, είτε απλώς μπαίνουν στο γραφείο τους και βρίσκουν το χαρτί της απόλυσης. Κι είναι η τρομακτική αδυναμία της πολιτικής να προσφέρει μια στοιχειώδη προστασία που την ωθεί να επιλέξει ποιοι «ξένοι» είναι εντελώς ανεπιθύμητοι και αποδιοπομπαίοι και ποιους πρέπει να ανεχτεί, να κολακέψει, να εντυπωσιάσει, όχι λόγω χρώματος, εθνικότητας ή θρησκείας, αλλά γιατί αποτελούν την ζωτική εκλογική τους πελατεία.