Τραπεζικές ψηφιακές (αυτ)απάτες

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 24-25/8/2024

Ζούμε σε έναν ψηφιακό παράδεισο και δεν το εκτιμάμε καθόλου. Αχάριστοι άνθρωποι είμαστε. Ολο το κράτος και όλο το παρα-κράτος μπορούμε να το παίξουμε στα δάχτυλα του ενός χεριού, «κλικάροντας» πάνω σε πλατφόρμες και εφαρμογές που έχουν κατασκευαστεί για να κάνουν τη ζωή μας εύκολη, με λιγότερη αν όχι και χωρίς καθόλου γραφειοκρατία.

Φεύγεις διακοπές, ρίχνεις πίσω σου μια μαύρη πέτρα να, αλλά δεν χάνεις ούτε λεπτό την επαφή σου με τον ψηφιακό πολιτισμό. Στο κινητό και στο λάπτοπ σου έχεις κουβαλήσει τον Πιτσιλή, τον Αδωνη, τον Πιερρακάκη, τον Χατζηδάκη, όλο το υπουργικό συμβούλιο μαζί, όλο το gov.gr, και μαζί τον Μεγάλου, τον Καραβία, τον Μυλωνά κι όλο το τραπεζικό σύστημα, μαζί με τους υπαλλήλους και τα στελέχη του. Εννοείται ότι στις ψηφιακές εκδοχές της ύπαρξής σου έχεις πάντα στα τρίσβαθα της καρδιάς σου τον Μασκ, τον Ζούκεμπεργκ κι όλους τους θεούς του αλγοριθμικού σύμπαντος που φροντίζουν την ενημέρωση, την ψυχαγωγία, την εκτόνωση και την αποχαύνωσή μας. 

Τέλος πάντων, αυτές οι διαστάσεις του ψηφιακού παραδείσου που ανεπιτυχώς προσπάθησα να ειρωνευτώ στην προηγούμενη παράγραφο, τεχνικά και θεωρητικά είναι υπαρκτές, πιθανά να υπάρχουν πολλές χώρες του υπεραναπτυγμένου καπιταλισμού που έχουν δώσει υλική υπόσταση στην ψηφιοποίηση του κράτους, του επιχειρηματικού παρα-κράτους και του παγκόσμιου οικονομικού υπερ-κράτους, υπεραπλουστεύοντας συναλλαγές που άλλοτε θα απαιτούσαν μέρες και μήνες και θα ενέπλεκαν δεκάδες υπαλλήλους και υπηρεσίες. 

Το κίνητρο της ραγδαία και γεωμετρικά επεκτεινόμενης ψηφιοποίησης της κοινωνικής και οικονομικής ζωής δεν είναι άλλο από το κέρδος, χαζοί δεν είμαστε. Η τεχνολογία από μόνη της δεν έχει κανένα κίνητρο και καμιά βούληση, αυτά είναι ιδιότητες των εμπνευστών, των κατόχων και των χρηστών της. Αλλά το ποια ψηφιακή εφαρμογή και υπηρεσία θα μπει σε λειτουργία κάθε φορά και ποια θα μπει στη βαθιά κατάψυξη είναι επιλογή των κατόχων της. Γι’ αυτό και κάθε εφαρμογή μπορεί να μας πηγαίνει μπροστά (πρόοδος) και ταυτόχρονα να μας πηγαίνει πίσω (συντήρηση ή οπισθοδρόμηση). Για παράδειγμα, μια τεχνολογική καινοτομία μπορεί να καταργεί μια γραφειοκρατική και περιττή συναλλαγή, αλλά ταυτόχρονα να δημιουργεί μια νέα, χρονοβόρα και βασανιστική ψηφιακή γραφειοκρατία. 

Οι τράπεζες, τουλάχιστον οι ελληνικές τράπεζες, είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αντιφατικής κίνησης προς δυο κατευθύνσεις, της υποτιθέμενης προόδου και της πραγματικής οπισθοδρόμησης. Τουλάχιστον για τους φτωχούς συγγενείς του ψηφιακού εκσυγχρονισμού. Η ψηφιοποίηση των περισσότερων συναλλαγών μας γλίτωσε από χρόνο (αλλά όχι και από χρήμα, αν υπολογίσουμε τις προμήθειες, από τις οποίες οι τράπεζες φουσκώνουν την κερδοφορία τους), αλλά κυρίως γλίτωσε τις ίδιες και από χρόνο, από χρήμα και από προσωπικό. Τα φυσικά καταστήματα μειώνονται, οι φυσικές συναλλαγές σχεδόν απαγορεύονται, τα απομακρυσμένα χωριά υποβάλλονται σε τιμωρητική στέρηση χρήματος κι εμείς, οι πελάτες των τραπεζών, μετατρεπόμαστε σε ακούσιους και απλήρωτους ψηφιακούς υπαλλήλους τους. Η τραπεζική πίστη γίνεται σελφ σέρβις. 

Ουδέν κακόν αμιγές καλού, θα πει κανείς, δεν είναι και το πιο αγαπημένο μέρος του κόσμου μια τράπεζα να περάσεις την ώρα σου, αλλά ιδού ένα μικρό καλοκαιρινό δείγμα του φιάσκου που υπάρχει πίσω από τον ψηφιακό άθλο τους: η αγαπημένη σου τράπεζα σου στέλνει μια νέα χρεωστική ή πιστωτική κάρτα σε αντικατάσταση της παλιάς, γιατί (ερήμην σου) άλλαξε πλατφόρμα και εταίρο στις συναλλαγές με πλαστικό χρήμα. Με ένα ευγενικό γράμμα σε πληροφορεί για την αλλαγή και σε προειδοποιεί ότι η παλιά κάρτα θα λήξει σε ένα με δυο μήνες, γι’ αυτό πρέπει εγκαίρως να ενεργοποιήσεις την καινούργια. Εύκολα, απλά, ψηφιακά, ανέπαφα. Μέσω web banking ή μέσω ATM ή με ένα τηλεφώνημα στο τηλεφωνικό κέντρο της. Ως ψηφιακά ημιαναλφάβητος αρχίζεις από το τελευταίο, στο οποίο μια ψηφιακή περσόνα σε ρωτάει πράγματα, δεν κατανοεί τι της απαντάς, αρνείται πεισματικά να σε συνδέσει με αντιπρόσωπο και στο τέλος σε ευχαριστεί και σε στέλνει στην ευχή του θεού (ή του διαβόλου).

Βήμα δεύτερο, αναγκαστικό. Πηγαίνεις στο ΑΤΜ να ενεργοποιήσεις τη νέα κάρτα και έχοντας πιστέψει τη γραπτή διαβεβαίωση της πιστής σου φίλης ότι δεν χρειάζεται αλλαγή PIN, βάζεις αμέριμνος το παλιό συνθηματικό, αλλά και το μηχάνημα σου βγάζει τη γλώσσα και σου λέει «λάθος PIN»! Αποφασίζεις να κάνεις την ψηφιακή αποκοτιά: ενεργοποίηση της κάρτας μέσω της ηλεκτρονικής εφαρμογής. Απλούστατο, τελειώνεις τσακ μπαμ, πόσο χαζός ήσουν να επιμένεις στα απομεινάρια της αναλογικής προϊστορίας! Αλλά όταν πας στο ΑΤΜ να βγάλεις κανένα εικοσάρι, το μηχάνημα επιμένει: «λάθος password». 

Βήμα τρίτο. Η επίσκεψη στην τράπεζα είναι μονόδρομος, αλλά χρειάζεται ραντεβού, το κάνεις -τι να κάνεις;- κι όταν έρχεται η ώρα οι πρόθυμοι υπάλληλοι δεν μπορούν να εξηγήσουν τι συμβαίνει, προτείνουν να δοκιμάσεις αλλαγή PIN. Το κάνεις κι αυτό στο ΑΤΜ, «επιτυχία!», αλλά και μια δυσοίωνη παρατήρηση την οθόνη: «Τα προσωπικά στοιχεία σας χρειάζονται επικαιροποίηση, αν δεν γίνει άμεσα δεν θα μπορείτε να προχωρήσετε σε συναλλαγές». Ενας μικρός πανικός, επιστροφή στο φυσικό κατάστημα και στον υπάλληλο, που δεν μπορεί να εντοπίσει ποιο ακριβώς δεδομένο σου χρειάζεται επικαιροποίηση, αλλά για να αποτραπούν τα χειρότερα πρέπει να καταθέσεις κανονικά, απτά, χάρτινα αντίγραφα ταυτότητας, εκκαθαριστικού Εφορίας, λογαριασμού μισθοδοσίας, λογαριασμού ρεύματος, κινητής, κι αν τυχόν οι λογαριασμοί δεν είναι στο όνομά σου, να βάλεις και τις σχετικές υπεύθυνες δηλώσεις, συμπληρωμένες ψηφιακά στον μεγάλο κρατικό αδελφό gov.gr και εκτυπωμένες σε κανονικό χαρτί. 

Κάπως έτσι, κάτω από αυτή τη μικρή στοίβα χαρτιών που πρέπει να καταθέσεις για να επικαιροποιήσεις τα στοιχεία σου, θάβεται ο ψηφιακός άθλος των εγχωρίων τραπεζών. Ο βιαστικός, σχεδόν βίαιος ψηφιακός εκσυγχρονισμός τους με μοναδικό κριτήριο να απαλλαγούν από κόστη που τα μετακύλησαν στους πελάτες τους είναι στην πραγματικότητα η υποκατάσταση της παλιάς χάρτινης γραφειοκρατίας από μιαν εξίσου βασανιστική ψηφιακή γραφειοκρατία. 

Ελληνική ιδιαιτερότητα (πιθανώς παγκόσμια) είναι ότι δίπλα στη νέα ψηφιακή γραφειοκρατία διατηρείται μια χαρά και η παραδοσιακή, χάρτινη. 

ΥΓ. Μόνος ανταγωνιστής των τραπεζών σε αυτό το διπολικό επίτευγμα είναι η ΑΑΔΕ. Για τους δικούς της ψηφιακούς άθλους επιφυλάσσομαι...

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

ΚΟΣΜΟΣ: Αστυνομία, αστυνομία!

ΚΛΕΩΝ: Αστυνομία; Καλώς ορίσατε. Καθήστε παρακαλώ.

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ: Είστε ο ταμίας της Εμποροπιστωτικής Τραπέζης;

ΚΛΕΩΝ: Είμαι και φαίνομαι. Και βούτηξα και το ταμείο. Μια ζωή την έχουμε. Αυτό με πήρε στον λαιμό του. Ηθελα κι εγώ να ζήσω τη ζωή μου. Να γλεντήσω. Να πετάξω κι εγώ. Αλλά δεν τη χάρηκα. Δεν είχα φτερά.

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ: Πουλάκι μου! Ηθελες να πετάξεις, ε; Ωραία. Πάμε τώρα, να σε κλείσουμε στο κλουβάκι σου.

Γιώργου Τζαβέλλα, «Μία ζωή την έχουμε» (1958)