Το Τετράγωνο της Αθηναϊκής Τριλογίας

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 18-19/2/2025

Στο «Τετράγωνο» του Ρούμπεν Εστλουντ, που είχε πάρει Χρυσό Φοίνικα πριν από πέντε-έξι χρόνια, ένα πρωτοποριακό μουσείο σχεδιάζει μια εγκατάσταση με κεντρικό στοιχείο ένα τετράγωνο 4x4 μέτρα χαραγμένο στο έδαφος με την προσδοκία να αποτελέσει «καταφύγιο εμπιστοσύνης και συμπόνιας» για τους επισκέπτες. Τόσης εμπιστοσύνης, που οι επισκέπτες καλούνται να αφήσουν πορτοφόλια, κινητά, ό,τι πολύτιμο έχουν μαζί τους σε έναν άδειο χώρο, με την πεποίθηση ότι θα το ξαναβρούν. Η ταινία -εύστοχη κινηματογραφική τρολιά του Σουηδού σκηνοθέτη- καταλήγει σε μια παρωδία της πολιτικής ορθότητας των καθωσπρέπει δυτικών κοινωνιών, όπου οι στομφώδεις διακηρύξεις εμπιστοσύνης πνίγονται στη δυσπιστία και στον ανελέητο ανταγωνισμό.

Αν και η Ελλάδα οριακά μπορεί να συγκαταλεγεί στις «καθωσπρέπει δυτικές κοινωνίες» όπως η σουηδική, παρά τον μακρόχρονο, εντατικό εκδυτικισμό της, διαθέτει ένα τετράγωνο όχι 4x4, αλλά 200x200 (περίπου). Το ιστορικότερο οικοδομικό τετράγωνο της βαυαρικής Αθήνας, όπως σχεδιάστηκε από τους Χάνσεν και Κλεάνθη, που περικλείει τα δύο από τα νεοκλασικά μνημειακά κτίρια της λεγόμενης «Αθηναϊκής Τριλογίας», στην οποία αυτή την περίοδο συντελείται ένα παράδοξο πείραμα εμπιστοσύνης και συνύπαρξης των πιο ακραίων και αντιφατικών στοιχείων της ελληνικής πραγματικότητας. 

Ο λόγος για το τετράγωνο που περικλείεται μεταξύ Πανεπιστημίου, Σίνα, Ακαδημίας και Ρήγα Φεραίου, με μοναδικά κτίρια αυτά της Ακαδημίας και του Πανεπιστημίου. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι περνάμε κάθε μέρα από εκεί, με μια αξιοσημείωτη ανοσία ή αδιαφορία για τα «έπη» που εξελίσσονται εντός του τετραγώνου. Στο πέρασμα ανάμεσα στα δύο εμβληματικά κτίρια κάθε μεσημέρι αναπτύσσεται η πιο διαφανής πιάτσα ναρκωτικών της πόλης. Δεκάδες καταρρακωμένα πλάσματα, με ισχνά και γεμάτα πληγές σώματα, γυναίκες και άνδρες απροσδιόριστης ηλικίας, περιμένουν με αγωνία τους πωλητές, που πάντως σκούζουν με παρρησία ντελάλη: «Οποιος είναι να ψωνίσει να έρθει τώρα!» Οι «πελάτες» τούς περιστοιχίζουν διαπληκτιζόμενοι κι αφού ψωνίσουν ακροβολίζονται στα παγκάκια ή πίσω από τους θάμνους και τρυπιούνται. Στο στήθος, στο πέος, στο πόδι, όπου έχει απομείνει φλέβα. Ολη η οδυνηρή τελετουργία γίνεται στο φως της μέρας, μπροστά στα χαμηλωμένα ή απλώς αδιάφορα βλέμματα εκατοντάδων περαστικών που διασχίζουν την πιάτσα απλώς προσέχοντας μην πατήσουν καμιά σύριγγα. Ή καμιά κουράδα. Γιατί το πέρασμα, ιδιαίτερα στον τοίχο του Πανεπιστημίου, είναι ένα κανονικό δημόσιο αφοδευτήριο για τα ανθρώπινα ράκη, που έχουν προ πολλού υπερβεί κάθε όριο ντροπής και αυτοεκτίμησης. 

Στην απέναντι του δημοσίου αφοδευτηρίου πλευρά, στη μάντρα που περικλείει το μαυσωλείο του ελληνικού πνεύματος, την Ακαδημία Αθηνών, που ο εξαιρετικός κήπος της έχει τουλάχιστον τη χρησιμότητα πάρκινγκ για τους λιγοστούς καθημερινούς ενοίκους της, γίνονται δύο παράλληλες ανασκαφές. Η μία σε ελάχιστο βάθος, μόλις ενός μέτρου, έχει αποκαλύψει μια αρχαία ή μεσαιωνική θεμελιοδομή, που δυο-τρεις αρχαιολόγοι προσπαθούν να διασώσουν στα λίγα τετραγωνικά της. Κατά σύμπτωση, τη διασχίζει ένας μεταλλικός σωλήνας αποχέτευσης, που προφανώς μεταφέρει άλλων περιοίκων λύματα και αφοδεύματα. Στην άλλη ανασκαφή, τεράστια και σε βάθος δεκάδων μέτρων, γράφεται ακόμη ένα επεισόδιο του σύγχρονου εργολαβικού έπους, με ακόμη μία γραμμή και σταθμό μετρό που χτίζεται κάτω από το τεράστιο εργοτάξιο, κλεισμένο πίσω από λαμαρίνες και απαγορευτικές πινακίδες. 

Αφού περάσει κανείς τα πενήντα μέτρα ανθρώπινης καταρράκωσης, πνευματικής χαύνωσης και κατασκευαστικού οργασμού, φτάνει σε αυτό που ήταν κάποτε το πιο φωτεινό, ανοιχτό και κοινωνικά ζωντανό κομμάτι της μητρόπολης: τα Προπύλαια. Ή, για την ακρίβεια, ό,τι έχει μείνει από αυτή τη μεγάλη πλατεία διαμαρτυρίας και νεανικής διεργασίας. Αποκλεισμένα από τα εργολαβικά, φαιοπράσινα «συρματοπλέγματα» του Μεγάλου Περιπάτου, τα Προπύλαια έχουν αποστειρωθεί από την ενοχλητική συλλογική, ανθρώπινη παρουσία, κι αυτό αποδεικνύεται το πιο αποτελεσματικό τρικ κατάλυσης του πανεπιστημιακού ασύλου. 

Κι έπειτα είναι ο ίδιος ο «Περίπατος», το κατασκευαστικό έπος του μελλοντικού ιδιοκτήτη της χώρας, που θα κλείσει τη θητεία του ως δήμαρχος της πόλης έχοντας μετατρέψει την Πανεπιστημίου σε μια ανοιχτή πληγή, έναν διάδρομο μπάζων και ακατάληπτων εκσκαφών και επιχωματώσεων, έναν λαβύρινθο για περαστικούς, επιβάτες του μετρό και των λεωφορείων που στριμώχνονται ανάμεσα στους μπερντέδες του εργολαβικού έπους απροσδιόριστου κόστους και στο μόνιμο Μεγάλο Μποτιλιάρισμα, το μόνο μεγάλο που έχει προκαλέσει η μικρονοϊκή σύλληψη του Μεγάλου Περιπάτου. 

Ολη η Ελλάδα με τις παθογένειές της σε ένα τετράγωνο; Ισως είναι υπερβολή να το πει κανείς αυτό, αλλά πού αλλού συγκλίνουν τόσα ετερόκλητα συστατικά της κοινωνικής πραγματικότητάς μας, από τον κατεστραμμένο κι εγκαταλελειμμένο πάτο της μέχρι τη νοσηρή, αλαζονική και άπληστη κορυφή της; 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Κατήντησα σχεδόν ανέστιος και πένης.

Aυτή η μοιραία πόλις, η Aντιόχεια

όλα τα χρήματά μου τάφαγε:

αυτή η μοιραία με τον δαπανηρό της βίο.

Aλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.

...............................................

Σ’ ό,τι δουλειά με βάλουν θα πασχίσω

να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Aυτή είν’ η πρόθεσίς μου.

Aν πάλι μ’ εμποδίσουνε με τα συστήματά τους -

τους ξέρουμε τους προκομμένους: να τα λέμε τώρα;

αν μ’ εμποδίσουνε, τι φταίω εγώ.

Θ’ απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,

κι αν ο μωρός αυτός δεν μ’ εκτιμήσει,

θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.

Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,

πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.

Θα με θελήσει πάντως ένας απ’ τους τρεις.

Κ’ είν’ η συνείδησίς μου ήσυχη

για το αψήφιστο της εκλογής.

Βλάπτουν κ’ οι τρεις τους την Συρία το ίδιο.

Aλλά, κατεστραμμένος άνθρωπος, τι φταίω εγώ.

Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλωθώ.

Aς φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί

να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.

Μετά χαράς θα πήγαινα μ’ αυτόν.

Κ.Π. Καβάφη, «Ας φρόντιζαν» (1930)