Η τιμή της απανθρωπιάς

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 17-18/6/2023

Αποφάσισα να κλέψω τον εαυτό μου. Εντάξει, δεν θα είναι η πρώτη φορά. Ολοι λίγο πολύ κλέβουμε τους εαυτούς μας, με την έννοια ότι κατά κανόνα αναπαράγουμε σκέψεις, αντιλήψεις, συμπεριφορές και επιλογές μας που έχουν εδραιωθεί προ πολλού. Eπομένως και στη δημοσιογραφία και στην αρθρογραφία σε γενικές γραμμές στα μάτια και τ’ αυτιά των συστηματικών αναγνωστών-ακροατών-θεατών είναι προβλέψιμο τι θέση θα πάρει ένα μέσο, ένας ρεπόρτερ, ένας σχολιαστής και απλώς το ζητούμενο είναι να κάνει μια ελάχιστη προσπάθεια πρωτοτυπίας στο σερβίρισμα. Για παράδειγμα, ο εθνικός σχολιαστής Γιάννης Πρετεντέρης εδώ και δεκαετίες κλέβει τον εαυτό του και τον ξανασερβίρει καθημερινά περισσότερο ή λιγότερο πρωτότυπα. Πάντως κανείς δεν εκπλήσσεται γι’ αυτό που διαβάζει ή ακούει απ’ αυτόν. Αν όμως μια μέρα αποφάσιζε να εκπλήξει το σύμπαν, αν π.χ. έβγαινε στο Mega χθες ή προχθές λάβρος κατά της Ε.Ε., της Frontex, του Λιμενικού, της κυβέρνησης, της Ν.Δ., του φράχτη στον Εβρο, των επαναπροωθήσεων, αν δηλαδή αποφάσιζε για μια μέρα να μην κλέψει τον εαυτό του, θα έκανε μεγάλη διαφορά, έτσι δεν είναι; Και αν η ταπεινότης μου, αντίστοιχα, έγραφε για το έγκλημα στο Φρέαρ των Οινουσσών, «ας πρόσεχαν κι αυτοί, τι φταίμε εμείς αν θέλουν να διακινδυνεύουν τις ζωές τους;», θα προκαλούσα κάποια έκπληξη, σωστά; Αλλά ας κλείσω εδώ αυτή την περιττή και αλαζονική εκ μέρους μου παρένθεση. Διότι όπως θα έγραφε ο Καρυωτάκης, «Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,/ ποιος θα βρεθεί να μας δικάσει,/ μικρόν εμέ κι εσάς μεγάλο,/ ίδια τον ένα και τον άλλο;» (Μικρή Ασυμφωνία εις Α Μείζον, 1927). 

Αποφάσισα λοιπόν να κλέψω τον εαυτό μου στεγνά. Kαι το προκαταβάλλω γιατί εμμέσως κλέβω και τους πιθανούς αναγνώστες. Το κείμενο που ακολουθεί είναι δημιουργική αναπαραγωγή του podcast με τίτλο «10.000.000 ευρώ στον πάτο της θάλασσας», που μπορείτε να το ακούσετε στα podcast της «Εφ.Συν.» στην ιστοσελίδα της εφημερίδας. 

Τι είναι τα 10 εκατ. ευρώ; Είναι η τιμή των τουλάχιστον 500 ανθρώπινων ζωών που χάθηκαν στη θάλασσα έξω από την Πύλο, στην επιχείρηση επιτήρησης που δεν έγινε ποτέ επιχείρηση διάσωσης, ίσως μάλιστα έγινε επιχείρηση ρυμούλκησης, απώθησης, εξώθησης, εξόντωσης και τελικά μαζικού πνιγμού. Είναι η τιμή τους βάσει τιμοκαταλόγου της Ε.Ε., που κατάφερε να ρίξει δραστικά την αξία της ανθρώπινης ζωής συμβάλλοντας αποφασιστικά στην αποκλιμάκωση του πληθωρισμού σε πνεύμα Φρανκφούρτης. Ως γνωστόν 20.000 ευρώ είναι το κατά κεφαλήν τίμημα που πρέπει να πληρώνει όποια χώρα της Ε.Ε. αρνείται να φιλοξενήσει έναν πρόσφυγα στο πλαίσιο του μηχανισμού μετεγκατάστασης όσων παίρνουν άσυλο. Για να είμαστε ακριβείς, τα 20.000 ευρώ δεν είναι ακριβώς η τιμή κάθε ανθρώπου, αλλά η τιμή της απανθρωπιάς την οποία δικαιούται να επιδεικνύει κάθε χώρα της Ε.Ε. Η τιμή τού κατά κεφαλήν ρατσισμού, μισανθρωπίας και μισαλλοδοξίας. 

Αν πιστεύετε ότι αυτό είναι ένα φτηνό σχήμα λόγου, σας πληροφορώ ότι η στατιστική και η οικονομία έχει εδώ και πολλές δεκαετίες επιχειρήσει να τιμολογήσει την ανθρώπινη ζωή. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις δείκτες και όροι που προσπαθούν να μετρήσουν την αξία της. Υπάρχει η αξία των δαπανών πρόληψης ενός θανατηφόρου γεγονότος (VPF), το σιωπηρό κόστος αποτροπής ενός θανάτου (ICAF) ή η αξία μιας στατιστικής ζωής (VSL). Υπάρχει και μαθηματικός τύπος που τιμολογεί την αξία μιας ανθρώπινης ζωής, δηλαδή το πόσα χρήματα πρέπει να δαπανηθούν ώστε ένα παιδί που γεννιέται σήμερα να φτάσει μέχρι τα 80-85 χρόνια του, που είναι περίπου το προσδόκιμο ζωής στην αναπτυγμένη Δύση, ή έστω στα 55, που είναι το προσδόκιμο στην Αφρική. Η μαθηματική συνάρτηση περιλαμβάνει και μεταβλητές αποπληθωριστή και πραγματικού εισοδήματος. 

Βάσει αυτού του τύπου, που πιθανότατα σας προκαλεί απέχθεια έως και εμετό, η αξία μιας ανθρώπινης ζωής έχει υπολογιστεί σε περίπου 9 εκατ. δολάρια στις ΗΠΑ, σε 8 εκατομμύρια δολάρια στην Αυστραλία, σε 2,5 έως 4 εκατομμύρια ευρώ στη Σουηδία, σε μόλις 640.000 στην Ινδία, ενώ στην υποσαχάρια Αφρική η αξία μιας «στατιστικής ζωής» είναι εξαιρετικά συμφέρουσα. Μόλις 10.000 δολάρια. 

Η τιμολόγηση διαφέρει από ήπειρο σε ήπειρο, από χώρα σε χώρα και από τάξη σε τάξη. Στις ΗΠΑ, την πλουσιότερη χώρα του πλανήτη, υπάρχουν άνθρωποι ζουν μέχρι τα 85 τους αποκλεισμένοι από τη δημόσια περίθαλψη και την πρόνοια, σιτιζόμενοι στα φιλανθρωπικά συσσίτια και κοιμώμενοι σε κάμπινγκ ή κοινόχρηστους κοιτώνες της εκκλησίας, έχοντας καταφέρει να ρίξουν την τιμή τους σε ένα απειροελάχιστο ποσοστό των 9 εκατ. δολαρίων μιας κανονικής αμερικανικής ζωής. Αλλά την ίδια στιγμή τα 9 εκατ. μιας κανονικής αμερικανικής ζωής δεν φτάνουν για να καλύψουν μόλις έναν μήνα της ακριβότερης αμερικανικής ζωής, αυτής του Ελον Μασκ. 

Εννοείται πως υπάρχουν και άλλοι συντελεστές που επηρεάζουν την τιμή μιας ανθρώπινης ζωής. Αλλο να είσαι λευκός Καυκάσιος και άλλο μαύρος Αφρικανός ή μελαψός Ασιάτης. Αλλο να είσαι χριστιανός και άλλο να είσαι μουσουλμάνος, ινδουιστής ή βουδιστής. Αλλο να είσαι άντρας και άλλο γυναίκα. Αλλο να είσαι νόμιμος κάτοικος μιας χώρας της Ε.Ε. και άλλο να είσαι παράτυπος μετανάστης, «λαθραίος», εισβολέας στην καθαρή, σκατόψυχη Ενωση που υψώνει φράχτες στα χερσαία σύνορά της και έχει μετατρέψει σε υδάτινα νεκροταφεία τα θαλάσσια σύνορά της, υποδυόμενη πως ασκεί το διεθνές καθήκον της διάσωσης ανθρώπινων ζωών. 

Η ηγεσία της Ε.Ε., με τη συναυτουργία 27 κυβερνήσεων που κρύβονται η μία πίσω απ’ την άλλη, πέτυχε το απόλυτο: κανονικοποίησε την τιμολόγηση της ανθρώπινης ζωής στα 20.000 ευρώ κατά κεφαλήν. Αν και στην πραγματικότητα αυτή είναι η τιμή της απανθρωπιάς κάθε κυβέρνησης -φυσικά και της ελληνικής- που αρνείται να παρέχει στον πρόσφυγα ένα πιάτο φαΐ, ένα κρεβάτι, μια ευκαιρία να επανεκκινήσει τη ζωή του. Και ίσως τα 20.000 ευρώ είναι και πολλά, μια και η κατά κεφαλή τιμολόγηση των προσφύγων, που από το 2015 έχει αναλάβει η Τουρκία του Ερντογάν -σαν καλό μαντρόσκυλο- να τους κρατά μακριά από τη λευκή χριστιανική Ευρώπη, είναι μόλις 2.000 ευρώ. Αυτή είναι η ταρίφα που προκύπτει αν διαιρέσουμε τα 6,5 δισ. της ευρωπαϊκής χρηματικής «διευκόλυνσης» (έτσι ακριβώς!) στην Τουρκία με τα 3,5 εκατ. προσφύγων που κρατά μαντρωμένους. 

Εντάξει, μπορεί να έχουμε ακόμη αμφιβολίες για την τιμή της ανθρώπινης ζωής, αλλά τουλάχιστον έχουμε μια αρκετά ακριβή προσέγγιση για την τιμή της απανθρωπιάς στην Ευρώπη. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι, θα υπήρχε, βέβαια, και τέχνη. Θα υπήρχαν ωραίες εικόνες με δόντια καρχαριών, σε υπέροχα χρώματα, με τα στόματά τους και τους λαιμούς τους σαν γνήσια γήπεδα, όπου κανείς μπορεί να κυλιστεί και να παίξει. Τα θέατρα στον βυθό της θάλασσας θα έδειχναν έργα με ηρωικά μικρά ψαράκια να κολυμπούν ενθουσιασμένα μέσα στο λαιμό των καρχαριών, και η μουσική θα ήταν τόσο όμορφη, που θα οδηγούσε τα ψαράκια σαν σε όνειρο, και αυτά κάνοντας τις πιο όμορφες σκέψεις θα κυλούσαν μέσα στο λαιμό των καρχαριών. Και θα υπήρχε, βέβαια, και θρησκεία, που θα δίδασκε ότι η αληθινή ζωή αρχίζει ουσιαστικά μέσα στα στομάχια των καρχαριών.

Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Ιστορίες του κ. Κόινερ»