Πάλη γενεών, ληστείες τραπεζών (13/10/2007)

Το σκέφτηκα από δώ, το σκέφτηκα από κει, αλλά όπως κι αν το ‘βλεπες το πράγμα έκανε «τζιζ». Σαν ένα τρίγωνο με όλες τις γωνίες του οξείες, κοφτερές σαν μαχαίρι. Στη ζωή, όπως και στη γεωμετρία, τα περισσότερα τρίγωνα, υψενικά ή όχι, είναι έτσι. Αδύνατο να τα πιάσεις χωρίς να κοπείς. Ας κοπώ λοιπόν. Αρκετές δόσεις υποκρισίας και αυτολογοκρισίας έχουμε καταναλώσει.

Το δικό μας τρίγωνο τι έχει; Εχει τον πολιτικό, την τράπεζα και τον ληστή. Ο πολιτικός είχε τους υπερασπιστές του. Η τράπεζα δεν τους χρειάστηκε καν. Ο ληστής; Δεν δικαιούται κι αυτός την υπεράσπισή του; Θα γεράσει στη φυλακή, δεν λέω, αυτό μάλλον δεν παλεύεται, το ποινικό μας δίκαιο δεν αφήνει παράθυρα ιδεολογικής επιείκειας στους δράστες. Αλλά, δεν υποχρεούμαστε τουλάχιστον ν’ ακούσουμε τη λογική του αντιεξουσιαστικού ηθικού κώδικα; Είναι κι αυτός μια πραγματικότητα, όσες γιάφκες αναρχικών κι αν αποκαλύψει η ΕΛ.ΑΣ., θα υπάρξουν κι άλλοι, κι άλλοι που δεν βρίσκουν διέξοδο στο πολιτικό σύστημα, που θα ασφυκτιούν στην παραγωγική ομαλότητα του οικονομικού μας πολιτισμού, που θα γοητευτούν από τα έκνομα (που θα ‘λεγε κι ο Πολύδωρας), τα επικίνδυνα (που θα ‘λεγε κι ο Καβάφης).

Υπάρχει, βεβαίως, κι ένα δεύτερο τρίγωνο, εξ ίσου κοφτερό στις ακμές του. Γονιός, παιδί, κοινωνία. Γοητευτική και η ψυχαναλυτική προσέγγιση του περιστατικού, αλλά ουδείς δικαιούται να τυποποιήσει το φαινόμενο του χάσματος των γενιών, στο απλοϊκό (αν όχι χυδαίο) υπονοούμενο ότι τα παιδιά των αριστερών πολιτικών είναι προορισμένα να πάνε αριστερότερα, άρα εκτός πολιτικού πλαισίου. Και των δεξιών τα παιδιά; Τι θα γίνουν; Νεοναζί; Μπούρδες. Αντί να ενοχοποιήσουμε ψυχιατρικά τη σκέψη και τη συμπεριφορά των εφήβων και των νέων, ας θυμηθούμε τους εαυτούς μας στην ηλικία τους. Πόσες φορές ισορροπήσαμε στα άκρα; «Η ζωή είναι άνοστη χωρίς άκρα και φαλάκρα». Μόνο που τα άκρα μας αφορούν ως νέους και η φαλάκρα ως μεσήλικες. Όπως λέει κι η φίλη μου η Αριάδνη στα παιδιά της, «χαίρομαι που διαφωνείτε μαζί μου γιατί μέσα από τις αντιθέσεις μας διαμορφώνετε χαρακτήρα». Τα παιδιά εκμαίνονται, η Αριάδνη πάντα ψύχραιμη, αλλά έτσι πορεύεται η οικογένεια από καταβολής της. Το είπε άλλωστε με αφοπλιστική ειλικρίνεια κι ο Αλαβάνος: «Είναι πιο δύσκολο να είσαι γονιός από το να είσαι πολιτικό στέλεχος». Αυτή η φράση καθιστά άχρηστα όλα τα ηλίθια υπονοούμενα περί προστατευτικής αυτολοκρισίας (περί τον Ν. Βούτση) κι όλα τα κραυγαλέα συμπεράσματα για το αριστερό εκκολαπτήριο της ακρότητας.

Αλλά για τον πόλεμο των γενεών, την επικίνδυνη σχέση «πατέρες και παιδιά» τα έχουν πει άλλοι – ο Τουργκένιεφ, αίφνης, έξοχα στο ομότιτλο μυθιστόρημά του. Η σχέση μπορεί να κυμανθεί από τη νοσηρή αγάπη μέχρι τον εξοντωτικό πόλεμο. Γνωστά αυτά, ας τα αφήσουμε στη δικαιοδοσία των ψυχιάτρων και των ψυχαναλυτών κι ας επικεντρωθούμε στο άλλο τρίγωνο που έμεινε στο απυρόβλητο: πολιτική- τράπεζα- ληστής.

Τα αντι-τραπεζικά μου αισθήματα δεν τα έχω κρύψει ποτέ, κι ας έχω λογαριασμό και πιστωτική κάρτα (ή μήπως τα αισθήματά μου προέρχονται ακριβώς απ’ αυτά;), κι ας φιλοξενούμαι σε έντυπα όπου-μεταξύ άλλων- οι τραπεζίτες επικοινωνούν τα προϊόντα τους και τα ιδεολογήματά τους. Εγραψα πριν μερικά χρόνια ότι στη φράση «ληστείες τραπεζών», πέρα από το αστυνομικό φαινόμενο, περιλαμβάνεται κι ένα διπλό συντακτικό φαινόμενο. Η λέξη «τραπεζών» μπορεί να εκληφθεί ως γενική αντικειμενική (οι τράπεζες ληστεύονται), αλλά και ως γενική υποκειμενική (οι τράπεζες ληστεύουν). Ελάχιστοι άνθρωποι αμφιβάλλουν σήμερα ότι και τα δυο αποτελούν πραγματικότητες της καθημερινότητάς μας. Και οι μεν τράπεζες εξουδετερώνουν τις ζημίες τους από ληστείες ασφαλίζοντας τα χρήματά τους. Αλλά για το αντίστροφο φαινόμενο, τη ληστεία στην οποία δράστης είναι η τράπεζα, δεν υπάρχει θεσμοθετημένη προστασία. Και κυρίως, δεν υπάρχει ηθική απαξίωση. Ολοι μνημονεύουν τα λόγια του Μάκυ, από την «Οπερα της Πεντάρας» του Μπρεχτ λίγο πριν πάει στην κρεμάλα: «Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυση μιας τράπεζας;» Ελάχιστοι έχουν τολμήσει να αμφισβητήσουν αυτή την αξιωματική αλήθεια, αλλά κανείς δεν εισηγήθηκε να ενσωματωθεί στον ηθικό κώδικα του νομικού μας πολιτισμού.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μια μικρή πρόοδος στο πεδίο αυτό. Ακόμη και η υπεράνω ταξικής υποψίας δικαιοσύνη, δυσκολεύεται να αντιληφθεί τον ηθικό κώδικα των τραπεζών που εννοούν να δανείζονται από μας με 3% αλλά θεωρούν απολύτως δίκαιο να μας δανείζουν με 10% έως 18%. Η ηθική και ποινική νομιμοποίηση αυτής της ληστείας κάμπτεται πια ακόμη και στα δικαστήρια. Τον τελευταίο χρόνο, οι αμερικανικές τράπεζες αναγκάζονται να επιστρέψουν εκατομμύρια δολάρια σε πελάτες- θύματά τους έπειτα από ένα καταιγισμό δικαστικών αποφάσεων. Ακόμη και τα ελληνικά δικαστήρια, δειλά-δειλά το τελευταίο διάστημα, εγκαταλείπουν την παραδοσιακή τους απάθεια για τα όρια ελευθερίας των τραπεζών και περιγράφουν αχνά μια ληστρική σχέση τους με τους πελάτες.

Αλλά, ακόμη κι αν υπάρχει κοινωνική απαξίωση στη συμπεριφορά των τραπεζών, δεν υπάρχει η ηθική απαξίωση που κυριαρχεί στην πλευρά των ληστών. Ο ληστής είναι ένας εξ ορισμού εχθρός της κοινωνίας, κάτι που είναι αδιανόητο για την τράπεζα. Ποιο είναι το κριτήριο; Υποτίθεται ότι η ληστεία είναι ένα έγκλημα κατά της ιδιοκτησίας, κατά της περιουσίας, αγαθών απαραβίαστων στον οικονομικό μας πολιτισμό. Δεν αντιλέγω, αλλά αφού το παραβιαζόμενο αγαθό είναι ένα μέγεθος απολύτως μετρήσιμο και αποτιμώμενο σε χρήμα, γιατί να μη βάλουμε τα δύο «εγκλήματα» στη ζυγαριά να δούμε το βαρύτερο; Ποια είναι η μεγαλύτερη ζημιά; Να απαλλοτριώσεις 20.000 ευρώ ή να απαλλοτριώνεις καθημερινά εκατομμύρια ευρώ, από εκατομμύρια ανθρώπους, εν αγνοία τους και χωρίς να τους δίνεις ευκαιρία αντίστασης;

Θα μου πείτε: «Υπερασπίζεσαι το κοινό έγκλημα;» Όχι, βέβαια. Αν ήταν έτσι δεν θα καθόμουν να φλυαρώ γραπτώς, θα είχα πάρει ένα όπλο και θα έπαιρνα σβάρνα τα τραπεζικά γκισέ για «εισπράξεις». Αλλά, κάποια ευκαιρία υπεράσπισης πρέπει να δώσουμε και στην «κοινή» ληστεία αφού ανεχόμαστε τη γενικευμένη και νομιμοποιημένη «ληστεία». Δεν είναι μόνο ότι πολύ μεγαλοφυείς άνθρωποι ανά τους αιώνες, από τον Αριστοτέλη και τον Μωάμεθ μέχρι τον Σέξπιρ και τον Ανταμ Σμιθ δεν δίστασαν να εκφράσουν την απέχθειά τους για το τοκογλυφικό κεφάλαιο και τον παρασιτισμό του. Είναι και το γεγονός ότι ο οικονομικός μας πολιτισμός, παράγοντας αδιάκοπα ακραίο πλούτο κι ακραία φτώχεια, γεννά εξίσου αδιάκοπα επαρκή ιδεολογικά κίνητρα για παρορμητική «απονομή της δικαιοσύνης». Και ο 23χρονος «αναρχικός ληστής γιος πολιτικού στελέχους του ΣΥΡΙΖΑ» (όπως γράφουν με δεοντολογικό σαδισμό τα «σουπεράκια» στις τηλεοπτικές οθόνες), είχε και ιδεολογικά κίνητρα. Μπορεί να είναι αδιάφορα για την ποινική δικαιοσύνη. Αλλά εμένα δεν μου είναι καθόλου αδιάφορα. Ιδιαίτερα όσο η πολιτική (η τρίτη θλιβερή ακμή του τριγώνου) είναι τόσο τρομακτικά αναποτελεσματική ή συνένοχη. Μήπως είναι ένα πρόσχημα, μια ιδεολογική πατίνα, μήπως είναι πολιτικά αβαθής και αφελής αυτού του είδους η αυτόκλητη δικαιοσύνη; Πιθανώς. Αλλά πόσο λιγότερο προσχηματική είναι η ιδεολογική επιχειρηματολογία της «έντοκης απαλλοτρίωσης» ότι τα ευαγή πιστωτικά ιδρύματα ενεργούν στο όνομα της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων, αγαθών και προσώπων, στο όνομα της ελευθερίας των συναλλαγών; Πράγματι, είμαστε ελεύθεροι να μην δανειστούμε, να μη πάρουμε πιστωτικές κάρτες. Αλλά αν κάναμε απόλυτη χρήση αυτής της ελευθερίας θα κατέρρεε όχι μόνο το πιστωτικό σύστημα αλλά ολόκληρη η οικονομική δομή. Το ρισκάρουν;

Ισως γι’ αυτό ο Φερνάντο Πεσσόα, 90 χρόνια πριν, συνέθεσε τις δυο όψεις του νομίσματος, την ελευθερία που διεκδικεί ο αναρχικός ληστής και την ελευθερία που επικαλείται ο τραπεζίτης σε ένα και μόνο πρόσωπο: Τον «Αναρχικό Τραπεζίτη», που υποστήριζε πως ο μόνος τρόπος για να υποτάξει την τυραννία του χρήματος είναι να πλουτίσει ο ίδιος. «…Εκείνοι είναι μυστικιστές αναρχικοί, ενώ εγώ είμαι επιστήμονας αναρχικός, αυτοί είναι αναρχικοί που σκύβουν, ενώ εγώ είμαι ένας αναρχικός που αγωνίζεται κι ελευθερώνεται», λέει ο ήρωας του Πεσσόα.

Μάλλον δεν θα πρόσθετα πολλά αν επικαλούμουν και τον φιλόσοφο της διαστροφής, τον Μαρκήσιο ντε Σαντ, που πρότεινε στους Γάλλους επαναστάτες να αποποινικοποιήσουν την κλοπή ως αποτελεσματικό μέσο αναδιανομής του πλούτου. Ας μην το βαρύνουμε κι άλλο ιδεολογικά το μικρό αυτό δράμα. Ηθελα απλώς να πω ότι, αφού οι «αναρχικοί τραπεζίτες» είναι εντελώς υποστατοί, ηθικά δικαιωμένοι, πρακτικά νομιμοποιημένοι στα άτυπα «εγκλήματά» τους που ονομάζονται τραπεζικά προϊόντα, θα ήταν άδικο να στερήσουμε από τον «αναρχικό ληστή» το δικαίωμα να υπερασπίσει, έστω ηθικά και ιδεολογικά, το δικό έγκλημα. Δεν θα ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία παραδοξότητα του οικονομικού μας πολιτισμού.