Ο καζαμίας της ουτοπίας (29/12/2007)

Προσπαθούμε να μαντέψουμε το μέλλον σχεδόν από τότε που υπάρχουμε ως είδος. Κατανοητό, αλλά και μάταιο. Επιμένουμε εδώ και χιλιετίες να κάνουμε πλούσιους όλους όσοι υπόσχονται να ανοίξουν έστω μια μικρή χαραμάδα στο άγνωστο: οιωνοσκόπους, ιερείς, μάντεις, αστρολόγους, χαρτορίχτρες, καφετζούδες, παραψυχολόγους. Για να είμαστε δίκαιοι, αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην πλευρά του ανορθολογισμού, όπου επικρατεί ο τσαρλατανισμός. Και το στρατόπεδο του ορθολογισμού μάς έχει δώσει ουκ ολίγες ευφάνταστες υποσχέσεις για τον διακτινισμό μας στο μέλλον. Ο Αϊνστάιν υποσχέθηκε ελεύθερες μετακινήσεις στον χωροχρόνο και ο Στίβεν Χόκινς θεαματικά σλάλομ στις σήραγγες του χρόνου. Γενικώς, η αφρόκρεμα της επιστημονικής κοινότητας ασχολείται με την πιθανότητα να προβλέψει το απρόβλεπτο.

Αλλά και της εφαρμοσμένης επιστήμης και γνώσης όλες οι προσπάθειες κατατείνουν στην πρόβλεψη και την επιτάχυνση του μέλλοντος. Κάθε προϊόν που βγαίνει από τα εργαστήρια της βιομηχανίας επαίρεται ότι ενσωματώνει ένα κομμάτι μέλλοντος, ότι μας απαλλάσσει από αναπηρίες και καταναγκασμούς του παρόντος. Από την άποψη αυτή, το μέλλον είναι η πιο επικερδής βιομηχανία του καιρού μας. Επικερδής ακόμη και γι’ αυτούς που υπόσχονται βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες προβλέψεις για όλα: για τις επόμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, για τα γυρίσματα του οικονομικού και επιχειρηματικού κύκλου, για τις αποδόσεις και τις υπεραξίες των επενδυτικών προϊόντων, για τη διαχείριση των ενεργειακών αποθεμάτων του πλανήτη, για τις αλλαγές στη γεωπολιτική αρχιτεκτονική του κόσμου μας, για τις υπερδυνάμεις της επόμενης εικοσαετίας, για την εξέλιξη των κοινωνιών και των κοινωνικών σχέσεων, για την επερχόμενη καταστροφή του περιβάλλοντος, για το πότε θα επέλθει η εξάλειψη του ανθρώπινου είδους ή ο αποικισμός του Γαλαξία, για το ενδεχόμενο καταστροφής της Γης, για το σε πόσα δισεκατομμύρια χρόνια θα καταστραφεί το σύμπαν, κλείνοντας τον κύκλο της ύπαρξης που άνοιξε με ένα big bang.

Αν το καλοσκεφτείτε, οι περισσότεροι άνθρωποι ασχολούνται με το μέλλον. Ελάχιστος χώρος έχει μείνει για το παρόν, την πιο ασύλληπτη διάσταση του χρόνου. Είμαστε όλοι μελλοντολόγοι. Παρ’ όλα αυτά, το μέλλον στέκεται απέναντί μας ακίνητο, σκοτεινό, παγερά αδιάφορο για τις αγωνίες μας. Παρά την αίσθηση της ματαιότητας, ακόμη και οι πιο άκαμπτοι ορθολογιστές, αυτές της μέρες, στο γύρισμα του συμβατικού ανθρώπινου χρόνου, θα ρίξουμε κλεφτές ματιές σε αστρολογικές προβλέψεις, θα στήσουμε αυτί στις τηλεοπτικές μπαρούφες για τα τυχερά και τα άτυχα ζώδια της χρονιάς και θα ευχηθούμε να μην αποδειχθεί πραγματικά δίσεκτο το 2008. Ας το ομολογήσουμε: η ροπή μας στο μεταφυσικό είναι ακατανίκητη (και φυσιολογική, αν σκεφτούμε ότι η μόνη μας βεβαιότητα, εκτός από την ύπαρξή μας, είναι η επερχόμενη ανυπαρξία μας). Αγοράζουμε προσδοκίες. Θα πληρώναμε όσο όσο για να γίνουν οι ευχές μας πραγματικότητα. Είτε για να γίνουμε πλούσιοι. Είτε για να βεβαιωθούμε ότι θα έχουμε μετά θάνατον ζωή.

Σ’ αυτό το ψυχολογικό υπόβαθρο βασίζεται η διαχρονική απήχηση του καζαμία κάθε εποχής. Είτε εμφανίζεται σαν ανάλαφρη και απαστράπτουσα αστρολόγος. Είτε έχει το περισπούδαστο και γεμάτο βαριά επιστημοσύνη ύφος ενός μελλοντολόγου. Ο καζαμίας δίνει υπόσταση στους θεμελιώδεις φόβους και στις μεγάλες προσδοκίες μας. Απ’ την άποψη αυτή, νομιμοποιούμαι κι εγώ να εκθέσω τον μικρό καζαμία της ουτοπίας που ακολουθεί. Ένας ευχολογικός δωδεκάλογος για δώδεκα δημιουργικές καταστροφές που θα ήθελα να συμβούν τους δώδεκα μήνες του 2008 (αλλά και το 2009 να γίνουν, δεν με χαλάει).

Ιανουάριος: Στο Νταβός της Ελβετίας, η οικονομική και επιχειρηματική ηγεσία του πλανήτηκ που συναντάται στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ, αποκηρύσσει οριστικά τις νεοφιλελεύθερες φανφάρες, δηλώνει δέσμια του οικονομικού και επιχειρηματικού κύκλου, που επιστρέφει δριμύς και απειλητικός. Κηρύσσει πίστη στον κεϊνσιανισμό και ζητεί επιστροφή του κράτους στην οικονομία, για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο κατάρρευσης.

Φεβρουάριος: Η παγκόσμια πετρελαϊκή βιομηχανία παραπαίει, αντιμέτωπη με μια διεθνή συνωμοσία αποχής. Οι πολίτες του βορείου ημισφαιρίου, παρά τον δριμύ χειμώνα, χρησιμοποιούν όλο και λιγότερο πετρέλαιο θέρμανσης, προσαρμόζονται στις χαμηλές θερμοκρασίες και διανύουν όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις με τα πόδια, αφήνοντας τα αυτοκίνητα στα πάρκινγκ τους. Οι τιμές του πετρελαίου καταρρέουν στα 40 δολάρια το βαρέλι και οι μετοχές πετρελαϊκών και ναυτιλιακών εταιρειών εξελίσσονται σε penny stocks.

Μάρτιος: Ο Πούτιν αναλαμβάνει και τυπικά την πρωθυπουργία στη Ρωσία, αλλά αιφνιδιάζει τους πάντες με μιαν απροσδόκητη απόφαση: επανεθνικοποιεί όλες τις ενεργειακές βιομηχανίες της χώρας που είχαν αρπαχτεί από τους νέους ολιγάρχες, καταργεί την ατομική ιδιοκτησία σε όλους τους πλουτοπαραγωγικούς φυσικούς πόρους της Ρωσίας και μοιράζει μετοχές στον λαό, σε ένα νέο εγχείρημα λαϊκού καπιταλισμού.

Απρίλιος: Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας καλεί τους κοινωνικούς εταίρους των αναπτυγμένων χωρών να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για τη μείωση των ωρών εργασίας στις 6 κατ’ ανώτατο όριο την ημέρα και για την επιμήκυνση του δικαιώματος αδείας στους 2,5 μήνες τον χρόνο. Οι υπουργοί Απασχόλησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης χειροκροτούν πρώτοι την έκκληση, δηλώνοντας ότι αποτελεί μονόδρομο για το ιδεώδες της πλήρους απασχόλησης.

Μάιος: Έπειτα από πολύμηνο διάλογο με όλες τις πλευρές, η Ελλάδα γίνεται η χώρα που εφαρμόζει την πιο ρηξικέλευθη ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Μειώνει τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης στα 55 χρόνια για όλους, υπολογίζοντας ότι οι χιλιάδες θέσεις εργασίας που θα αποδεσμευτούν θα αποκαταστήσουν την ισορροπία εργαζομένων - συνταξιούχων στο σύστημα. Η μεταρρύθμιση προβλέπει, επίσης, τη δυνατότητα χρήσης του συνταξιοδοτικού δικαιώματος στην αρχή του εργασιακού βίου, με όριο ηλικίας τα 18 χρόνια.

Ιούνιος: Οι υπουργοί Οικονομίας, Ενέργειας και Εξωτερικών του G8 συνεδριάζουν όλο τον μήνα στην Ιαπωνία, προπαρασκευάζοντας τη σύνοδο κορυφής. Οι ανακοινώσεις τους, που παρέχονται διακριτικά και σε μικρές δόσεις, προκαλούν αναταραχές στις χρηματοοικονομικές αγορές. Μεταξύ άλλων, διαρρέουν διαπιστώσεις όπως ότι το πρόβλημα των οικονομιών δεν είναι η μεγέθυνση αλλά η διανομή του πλούτου και ότι η μισθωτή εργασία έχει αδικηθεί για δεκαετίες, καθώς της επιστρέφεται μικρό μέρος της παραγωγικότητας που πραγματικά επιτυγχάνει.

Ιούλιος: Σοκ προκαλεί στις διεθνείς αγορές η ανακοίνωση του G8 στην Ιαπωνία, ότι αποφασίζουν να διαγράψουν μέχρι τελευταίου σεντ τα χρέη των φτωχότερων χωρών. Οι πλουσιότερες βιομηχανικές χώρες του πλανήτη ομολογούν ένοχες για την άνιση ανάπτυξη και την ανέχεια στην οποία έχουν βυθίσει τους παρίες του κόσμου και δηλώνουν μετάνοια για την αποικιοκρατία, τη νεοαποικιοκρατία και την καταλήστευση των φυσικών τους πόρων.

Αύγουστος: Μήνας διακοπών. Τα διασημότερα τουριστικά θέρετρα και οι διεθνείς αλυσίδες ταξιδιών και ξενοδοχείων ανοίγουν τις πόρτες τους στους πληβείους, εντασσόμενες στα προγράμματα επιδοτούμενου κοινωνικού τουρισμού. Οι δικαιούχοι της ελληνικής Εργατικής Εστίας επιλέγονται για τα θέρετρα της Καραϊβικής.

Σεπτέμβριος: Η ελληνική κοινή γνώμη κεραυνοβολείται από την ανακοίνωση της διάλυσης του ΣΕΒ. «Δεν υπάρχει ελληνική βιομηχανία, είμαστε όλοι μεταπράτες», δηλώνει ο πρόεδρός του σ’ ένα ξέσπασμα ειλικρίνειας και προσθέτει: «Τα προϊόντα μας δεν έχουν ίχνος προστιθέμενης αξίας, ούτε ίχνος ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Χωρίς το κρατικό και το κοινοτικό χρήμα θα ήμασταν ανύπαρκτοι».

Οκτώβριος: Η μία μετά την άλλη οι διεθνείς αλυσίδες ταχυφαγείων ανακοινώνουν συρρίκνωση των καταστημάτων τους σε όλο τον κόσμο. Ο απρόσμενη διάδοση του κινήματος slow food κερδίζει επιχειρήσεις, αλλά και πόλεις, που αυτοανακηρύσσονται σε slow cities και καθιερώνουν υποχρεωτική μεσημβρινή σιέστα και γαστρονομική απόλαυση. Η «Βραδύτητα» του Κούντερα γίνεται παγκόσμιο best seller.

Νοέμβριος: Η Διεθνής των Τραπεζιτών συνεδριάζει στην Ελβετία σε κατάσταση πανικού. Έχει προηγηθεί μαζική απόσυρση των καταθέσεων εκατομμυρίων αποταμιευτών στον αναπτυγμένο κόσμο και ένα πρωτοφανές πάγωμα στα δάνεια. Ο κόσμος αρνείται πλέον να δανειστεί και επιδίδεται σε ασκήσεις εγκράτειας και αγοραστικής αποχής, προκαλώντας ταυτόχρονα πτώση των τιμών. Οι τραπεζίτες συνοδεύουν την ανακοίνωση σταδιακού μηδενισμού στα επιτόκια δανεισμού με την ομολογία ότι «το χρήμα δεν γεννάει χρήμα».

Δεκέμβριος: Δυσάρεστη έκπληξη περιμένει τους εκπροσώπους 191 χωρών, που συναντώνται στο Πόσναν της Πολωνίας για να συζητήσουν ένα νέο πρωτόκολλο για την προστασία του κλίματος. Βρίσκονται πολιορκημένοι από δεκάδες χιλιάδες πολίτες του κόσμου, που ξεφυτρώνουν από παντού. Η πολυήμερη πολιορκία των ηγετών λήγει μόνο όταν ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ ανακοινώνει στους διαδηλωτές ότι υπογράφτηκε δεσμευτική συμφωνία για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.