Retour a la normale (17/7/2010)

«Επιστροφή στην κανονικότητα». Έτσι σάρκαζαν τον Μάη του 1968 οι Γάλλοι «καταστασιακοί» (του πράσινου σήμερα Ντανιέλ Κον Μπεντίντ) το τέλος της νεανικής εξέγερσης και την καταστολή της μεγαλύτερης κοινωνικής αναταραχής στη μεταπολεμική Ευρώπη. Η «κανονικότητα» περιλάμβανε στροφή της γαλλικής κοινωνίας από την αντεξουσιαστική ευφορία στον συντηρητισμό, εκλογική νίκη του Ντε Γκολ και κάποιες μικρές κατακτήσεις για τα εργατικά στρώματα. Η «κανονικότητα» αυτή μπορεί να κατατρόπωσε την ηθικοπολιτική επανάσταση των νεαρών βλαστών των μικροαστικών οικογενειών της Γαλλίας, ωστόσο παρέμεινε μια «κανονικότητα». Αυτή που αντιστοιχούσε στις σταθερές του κοινωνικού κράτους στις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης: εγγυημένοι βασικοί μισθοί, συλλογικές συμβάσεις, στοιχειώδης προστασία της εργασίας, επιδόματα ανεργίας και πρόνοιας, κουλτούρα κοινωνικής διαπραγμάτευσης, δημόσια δωρεάν παιδεία, ακαδημαϊκή ελευθερία, δημόσιο σύστημα υγείας, κρατικά εγγυημένο σύστημα ασφάλισης και συνταξιοδότηση σε λογική ηλικία σε σχέση με τον μέσο όρο ζωής.

Η «κανονικότητα» δεν είναι εξ ορισμού κακό πράγμα. Ο άνθρωπος είναι πλάσμα φιλοπερίεργο. Γοητεύεται από τις αλλαγές και τις ανατροπές. Ωστόσο, κάποιου είδους κανονικότητα, κάποια ρουτίνα της καθημερινότητας του είναι αναγκαία για να μπορεί να αντιμετωπίσει μια ζωή σύντομη, δύσκολη και συχνά ανυπόφορη. Οι κύκλοι της οικονομικής ζωής προσφέρουν από μόνοι τους αρκετό σασπένς για να αντέξει κανείς κάτι περισσότερο από τις «συγκινήσεις» που προσφέρουν. Αν στους οικονομικούς κύκλους προσθέσει κανείς τις μεγάλες καμπύλες, τις βαθιές και μακρόχρονες υφέσεις, τις εκρηκτικές εκτονώσεις τους σε κοινωνικές εντάσεις, διακρατικούς ανταγωνισμούς και, πολύ περισσότερο, σε αιματηρούς πολέμους σαν τους δυο παγκοσμίους του 20ού αιώνα που μετέτρεψαν την Ευρώπη σε νεκροταφείο, τότε η «κανονικότητα» αποτελεί μια αξιοζήλευτη κατάσταση για τον μέσο άνθρωπο. Ο μέσος άνθρωπος θέλει να προγραμματίσει στοιχειωδώς τη ζωή του, να εφαρμόσει το μικρό φιλόδοξο ή ταπεινό σχέδιό του, που τις περισσότερες φορές περιλαμβάνει απλά, παραδοσιακά πράγματα: έρωτα, γάμο, οικογένεια, παιδιά, ένα σπιτικό, εγγόνια, ήσυχα γεράματα.

Θεωρητικά, καθώς έκλεισε ο πρώτος κύκλος των μεγάλων «μεταρρυθμίσεων» που επέβαλε η τρόικα του δανεισμού στη χώρα, καθώς οι αντιστάσεις της κοινωνίας περιορίστηκαν σ’ ένα ελάχιστο σε σχέση με την ένταση των μέτρων επίπεδο, καθώς οι πολιτικές αναταράξεις της επιχείρησης «σοκ και δέος» αποδεικνύονται μέχρι στιγμής ελεγχόμενες, οι νεοέλληνες επιστρέφουν στην «κανονικότητα». Με τη βοήθεια του θέρους, των υψηλών θερμοκρασιών και των έστω ψαλιδισμένων διακοπών, η κοινωνία θα μεταφέρει για λίγο στις παραλίες την πίκρα της ήττας από μια μάχη που επί της ουσίας δεν έδωσε. Θα την πνίξει στον αφρό της θάλασσας, στα νερωμένα κοκτέιλ των all inclusive, στα τσιπουράδικα των ιδιαίτερων πατρίδων. Η προσδοκία πίσω από αυτή τη στάση της κοινωνικής πλειοψηφίας είναι ότι το θηρίο των αγορών πιθανότατα έχει εξημερωθεί, ότι τα «εύγε» και τα «συγχαρητήρια» της τρόικας για την ελληνική προσαρμογή ίσως σημαίνουν ότι «δεν έχει άλλα μέτρα». Ότι οι «εχθροί» και οι «φίλοι» της χώρας έχουν πάψει να ενδιαφέρονται για μας και πως η κυβέρνηση έχει μηδαμινά περιθώρια να προωθήσει κι άλλη «προσαρμογή» στους μισθούς, στις κρατικές δαπάνες, στα εισοδήματα, στους φόρους, στις τιμές, σε όλα όσα αποτελούν συντελεστές της «κανονικότητας» της ζωής μας. Η προσδοκία της σιωπηρής κοινωνικής πλειοψηφίας είναι, δηλαδή, να έχουμε πιάσει πια πάτο. Ότι δεν έχει πιο κάτω. Και, με βάση αυτή την πεποίθηση, ο μέσος πολίτης έχει την πολυτέλεια αφενός να εξαντλεί τον θυμό του στην ανάδειξη του «κανένα» ως καταλληλότερου για τη διακυβέρνηση της χώρας, αφετέρου να προσαρμόζει τη ζωή του στο νέο επίπεδο «κανονικότητας» που έχουν διαμορφώσει τα μέτρα τρόικας και κυβέρνησης. Θα ζήσει με μικρότερο μισθό, περισσότερους φόρους, λιγότερες κοινωνικές παροχές, περισσότερη εργασία, λιγότερες ευκαιρίες για δουλειά. Πάντως, θα ζήσει.

Ωστόσο, η νέα «κανονικότητα» δεν έχει τίποτε το κανονικό. Τίποτα το εγγυημένο και σταθερό. Κατά την τριετία του μνημονίου η Ελλάδα θα χρειαστεί ως δανεικά πάνω από 190 δισ. ευρώ, αλλά έχει εξασφαλίσει μόνο τα 110 δισ. Για τα άλλα 80, κάποια στιγμή θα πρέπει να αναμετρηθεί και πάλι με τις αγορές και τους «κακούς» κερδοσκόπους. Εκτός αυτού, οι ηγεμόνες της Ευρωζώνης δεν έχουν ξεκαθαρίσει ακόμη το θεσμικό πλαίσιο της επιχείρησης «νόμος και τάξη» στα δημοσιονομικά της χώρας – ήδη οι Γερμανοί φίλοι μας εισηγούνται μηχανισμό «ελεγχόμενης χρεοκοπίας» για τις δημοσιονομικά άτακτες χώρες, η Κομισόν προωθεί την τιμωρία της διακοπής των επιδοτήσεων και κανείς δεν ξέρει πόσο πιο τερατώδες θα γίνει τελικά το Σύμφωνο Σταθερότητας. Τίποτε δεν έχει τελειώσει, εξάλλου, και στο πεδίο του πολέμου των νομισμάτων, είναι άγνωστο τι αντοχής και διάρκειας είναι το «ριμπάουντ» του ευρώ έναντι του δολαρίου.

Η νέα «κανονικότητα» της αγοράς εργασίας, επίσης, περιλαμβάνει εξελίξεις που δεν έχουμε δει σε όλο τους το εύρος. Τι θα συμβεί, για παράδειγμα, όταν επιβεβαιωθούν οι μετριοπαθείς προβλέψεις για ανεργία κοντά στο 15% ή και παραπάνω; Η Ισπανία έζησε την «κανονικότητα» μιας ανεργίας σχεδόν 20%, αλλά σε συνθήκες που επέτρεπαν μια στοιχειώδη προστασία της απασχόλησης και ιδιαίτερα του ανέργου. Τι θα συμβεί, επίσης, όταν η «εσωτερική υποτίμηση» του ελληνικού ευρώ, δηλαδή η μείωση του μέσου εισοδήματος κατά 20% μέσω περικοπών και φόρων, αποτυπωθεί στην κατανάλωση και αποδώσει μια μεγαλόπρεπη βύθισή της; Τι θα σημάνει αυτό όχι μόνο για τους μισθωτούς των εκατοντάδων χιλιάδων μικρομεσαίων επιχειρήσεων, αλλά και για τα αυτοαπασχολούμενα «αφεντικά» τους; Πώς θα συμπεριφερθεί ο περιούσιος λαός των μικρομεσαίων που, για πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες, θα αντιμετωπίσει την προοπτική όχι μιας στασιμότητας στον μαύρο ή τον λευκό τζίρο του, αλλά μιας μαζικής φτωχοποίησης;

Κορωνίδα της επιστροφής στην «κανονικότητα» είναι φυσικά η υποτίμηση της εργασίας με την υπογραφή και τα χαμόγελα των εκπροσώπων της. Συμβαίνει το πρωτοφανές: η κορυφαία συνδικαλιστική συνομοσπονδία των εργαζομένων υπογράφει συλλογική σύμβαση για πάγωμα μισθών, δηλαδή συνομολογεί με τις εργοδοτικές ενώσεις τη μείωση των πραγματικών μισθών κατά τουλάχιστον 10% την τριετία του μνημονίου. Κι αυτό εν ονόματι της διάσωσης του θεσμού των συμβάσεων. Η ευημερία των θεσμών (και όχι μόνο των αριθμών), προφανώς, προϋποθέτει τη δυστυχία των ανθρώπων.

Η νέα «κανονικότητα» περιλαμβάνει εξάλλου και τις κυβερνητικές αβεβαιότητες. Η φλυαρία περί στροφής στην ανάπτυξη και μερικά μεγάλα επενδυτικά προγράμματα δύσκολα μπορούν να αντισταθμίσουν το ρίσκο τού να μην αποδώσουν τα μέτρα ούτε καν τους διακηρυγμένους εισπρακτικούς τους στόχους. Η φορολογική επιβάρυνση έφερε ήδη τον υψηλότερο πληθωρισμό της Ευρώπης που, αν επηρεάσει έντονα την κατανάλωση, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα φέρει μείωση φορολογικών εσόδων. Ποιο είναι το εναλλακτικό σχέδιο; Κι άλλες περικοπές δαπανών; Κι άλλη μείωση εισοδημάτων; Μια κανονική ή μερική παύση πληρωμών σε ό,τι έχει απομείνει να κινεί την ισχνή οικονομία: τους μισθούς και τις συντάξεις, τις χρηματοδοτήσεις των κοινωνικών υπηρεσιών, τη λειτουργία προβληματικών φορέων και ΔΕΚΟ;

Η επιστροφή στην κανονικότητα δεν είναι, ωστόσο, για όλους ζοφερή. Ενώ για πρώτη φορά μετά πολλά χρόνια η μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας, η μισθωτή εργασία και τα μικρομεσαία στρώματα, συνενώνεται στην προοπτική απόλυτης επιδείνωσης της οικονομικής και κοινωνικής της κατάστασης, στην κορυφή της οικονομικής πυραμίδας δημιουργούνται νέες ευκαιρίες. Οι τράπεζες, υπέρ των οποίων συνθλίβονται οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, ήδη φαίνεται να απολαμβάνουν τη νέα «κανονικότητα» ενός ανταγωνισμού συγχωνεύσεων και εξαγορών. Μια ακόμη μεγαλύτερη μονοπώληση του πιστωτικού χρήματος προβάλλεται ως το καλύτερο αντικαταθλιπτικό για το στρες των τραπεζών. Το κράτος φαίνεται και πάλι έτοιμο να φανεί γενναιόδωρο, με την προσφορά σε τιμή ευκαιρίας κι άλλων φιλέτων δημόσιας περιουσίας. Κι όχι μόνο στις τράπεζες. Τα αλλεπάλληλα περιστατικά «κρίσης ρευστότητας» σε ΔΕΚΟ που διαχειρίζονται κατεξοχήν δημόσια αγαθά -συγκοινωνίες, ενέργεια- χρησιμοποιούνται συχνά ως μέρος μιας σκηνοθεσίας που δεν αποδέχεται άλλο χάπι εντ εκτός από την ιδιωτικοποίηση. Οι μνηστήρες κάνουν ουρά. Κερδίζει όποιος έχει καλύτερα «κονέ» με τους πιστωτές. Η νέα «κανονικότητα» αποκαλύπτει την πεμπτουσία της. Μια νέα, μεγάλη, ληστρική αναδιανομή του πλούτου είναι στα σκαριά.

Αυτά όλα, υπό την προϋπόθεση ότι η σιωπηρά πλειοψηφία θα προσαρμοστεί πράγματι στη νέα «κανονικότητα». Το καλό με τη ρουτίνα είναι ότι σου προσφέρει ένα σταθερό πλαίσιο ζωής. Το κακό με τη ρουτίνα είναι ότι κάποια στιγμή τη βαριέσαι. Και την ανατρέπεις εκρηκτικά.