Ο πολιτισμός της τουαλέτας

Γύρισα απ’ το κρύο κι ο λίβας ήρθε και μου ’φραξε το στόμα σαν σιδερένιο χέρι μόλις κατέβηκα απ’ το αεροπλάνο. Δεν ήξερα, δεν ρώταγα τουλάχιστον; Ενώ εσείς ψηνόσασταν σε θερμοκρασίες παρασκευής μελάτου αβγού, εγώ δροσιζόμουν κάπου μεταξύ Μέλανος και Δυτικού Δρυμού, στη νοτιοδυτική Γερμανία. Βροχές και μπόρες στην ημερήσια διάταξη, οι ομπρέλες τα μόνα αληθινά απαραίτητα αξεσουάρ σε μικρές και μεγάλες διαδρομές, ο ήλιος εμφανιζόταν και εξαφανιζόταν απροειδοποίητα και ο υδράργυρος μετά βίας ξεπερνούσε τους 20 βαθμούς. Αυτό λέγεται γερμανικό καλοκαίρι.

Ωραία η Γερμανία, όση τουλάχιστον είδα. Πνιγμένη στο πράσινο, πόλεις ζωσμένες από δάση ελάτων, δρυών, βαλανιδιών. Ποτάμια που τις διασχίζουν από βορρά προς νότο κι από ανατολή προς δύση. Ήπια το καλοκαίρι, οργισμένα πολλές φορές τον χειμώνα, προκαλούν συχνότατα μεγάλες καταστροφές, αλλά οι Γερμανοί μοιάζουν να παίζουν με τη ρουτίνα της υπερχείλισης και της πλημμύρας. Στις γέφυρες των ποταμών και στα παρόχθια κτίρια σημειώνουν με χιούμορ τις χρονολογίες με τα ρεκόρ της στάθμης των ποταμών, λες κι η φύση βρίσκεται σε κάποιου είδους ανταγωνισμό με τον εαυτό της κι οι άνθρωποι είναι οι κριτές της. Ποιος θα σπάσει το ρεκόρ; Ο Ρήνος, ο Μόζελ, ο Νέκαρ, ο Δούναβης ή κάποιος από τους παραποτάμους τους;

Δεν περνώ συχνά τα σύνορα και φροντίζω, όποτε μου συμβαίνει, να μην είναι για δουλειά αλλά για αναψυχή και απόλαυση. Το απόλαυσα αυτό το ταξίδι, παρ’ όλες τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα για τη γερμανική κοινωνία που κουβάλησα στις αποσκευές μου. Πολλές επιβεβαιώθηκαν, αρκετές διαψεύστηκαν, κάποιες έμειναν μετέωρες. Δεν έχει και πολλή σημασία, δέκα μέρες δεν φτάνουν για να αντιληφθεί κανείς τι συμβαίνει ώστε μια κοινωνία, με τόσο βαθιές ενοχές στην πλευρά του θύτη και τόσα τραύματα στην πλευρά του θύματος, να ενστερνίζεται ένα όραμα κι ένα πλαίσιο ανάπτυξης και προόδου που αποτελεί σημείο αναφοράς για όλο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Κάποιοι μπορεί να βγάζουν φλύκταινες στο άκουσμα της έννοιας «γερμανικό μοντέλο», συνθέτοντας συνειρμούς για τα «λευκά κελιά» όπου γέρασαν οι τελευταίοι «αντάρτες πόλεων» της Ευρώπης, για την αλαζονεία της κοινωνίας που άργησε τόσο πολύ να πει μια φωναχτή συγγνώμη για το ολοκαύτωμα, για τον επιθετικό καπιταλισμό που την κατέστησε ατμομηχανή της Ευρώπης, για τα τρένα των μεταναστών και των «γκασταρμπάιτερ» που διαδέχθηκαν, σχεδόν φυσικά, τα τρένα των στρατοπέδων συγκέντρωσης, για το κοινωνικό κράτος που αποξηλώνεται αργά και σταθερά.

Όλ’ αυτά ισχύουν, αποτελούν διαστάσεις μιας πολυσύνθετης πραγματικότητας, που περιλαμβάνει όμως και πολλές άλλες. Αίφνης, ένας τουρίστας που απλώς χαζεύει τα αξιοθέατα τα οποία περιλαμβάνει κάθε καθωσπρέπει τουριστικός οδηγός, θα εντυπωσιαστεί από τον ευλαβικό σεβασμό των Γερμανών στην αρχιτεκτονική παράδοση που διασώζει πολιτισμό τουλάχιστον δέκα αιώνων. Από τα σωστά αναδειγμένα μνημεία που αποτελούν και βασικές τουριστικές ατραξιόν, αλλά και τα οικιστικά αρχιτεκτονικά μέτωπα των πόλεων, με παρελθόν δύο και τριών αιώνων, που κατοικούνται και λειτουργούν από σύγχρονους ανθρώπους και όχι από τα φαντάσματα των πρώτων ενοίκων τους. Θα γοητευτεί από τους γοτθικούς καθεδρικούς ναούς και τις ρωμανικές βασιλικές που εκπροσωπούν ένα σημαντικό μέρος της ιστορίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της οποίας, κατά κάποιο τρόπο, όλοι οι Ευρωπαίοι (και οι καθ’ ημάς ανατολίτες) είμαστε αποτέλεσμα. Θα συναρπαχτεί από τα μεσαιωνικά κάστρα, από τα ιστορικά πανεπιστήμια σχεδόν σε κάθε μεγαλούπολη της χώρας. Θα εντυπωσιαστεί από τους επιβλητικούς ουρανοξύστες της Φρανκφούρτης, όπου η αφρόκρεμα του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος ανταγωνίζεται όχι μόνο στο χρηματιστήριο, αλλά και στον αρχιτεκτονικό μοντερνισμό. Πάρκα, δρυμοί με καλοσχηματισμένους δασικούς δρόμους, ζωολογικοί κήποι, καθαρές κωμοπόλεις με επάρκεια υποδομών δεν θα αφήσουν αδιάφορο τον επισκέπτη, πολύ περισσότερο αν προέρχεται από μια χώρα που ερημοποιείται επικίνδυνα όχι μόνο λόγω κλιματικών αλλαγών, αλλά και εξαιτίας αλόγιστης οικιστικής ανάπτυξης εις βάρος των και των τελευταίων πνευμόνων πρασίνου.

Αλλά εμένα, τίποτε απ’ όλα αυτά -συνηθισμένα άλλωστε στις περισσότερες χώρες της Κεντροευρώπης- δεν με συγκίνησε τόσο, όσο οι ταπεινότεροι χώροι που διαθέτει μια χώρα για τις ταπεινότερες των αναγκών των κατοίκων της. Οι τουαλέτες. Μιλούμε συνήθως απαξιωτικά γι’ αυτές τις ανάγκες, συνηθέστερα τις χρησιμοποιούμε ως εξαιρετικά μειωτικές ύβρεις εις βάρος αλλήλων. Λέμε: «Άντε χέσου», παρ’ ότι χωρίς αυτή τη λειτουργία του πεπτικού μας σωλήνα θα πάμε από ειλεό και άψαλτοι. Αφήστε δε που, για τους περισσότερους από μας, είναι και μια ανομολόγητη απόλαυση, κι ας έχουμε ξεπεράσει το κατά Φρόιντ πρωκτικό στάδιο της σεξουαλικής μας ωρίμανσης. Λέμε επίσης: «Άει κατούρα», εξίσου προσβλητικά, παρ’ ότι η απώλεια της δυνατότητας ούρησης οδηγεί μαθηματικά στον θάνατο ή, στην καλύτερη περίπτωση, στο τεχνητό νεφρό. Και η ελαφρότερη συνέπεια της συγκράτησης αυτής της ακαταμάχητης ανάγκης είναι (για τους άνδρες) ο προστάτης (για τις γυναίκες δεν ξέρω).

Λοιπόν, αυτό μ’ εντυπωσίασε περισσότερο στη Γερμανία. Ο σεβασμός που δείχνουν το νοσούν κοινωνικό κράτος και οι άπληστοι ιδιώτες σ’ αυτές τις κατώτερες, σχεδόν βρεφικές ανάγκες του ανθρώπινου είδους. Όπου και να βρίσκεσαι, οποιαδήποτε ώρα της μέρας, όταν αισθανθείς αυτή την ενοχλητική, αναπόδραστη πίεση στο μαλακό σου υπογάστριο, σε λίγα λεπτά θα βρεις ένα καταφύγιο για ν’ ανακουφιστείς. Στις εθνικές οδούς και στους διεθνείς αυτοκινητοδρόμους, στα μουσεία και στα μνημεία, στις πλατείες, στους δρόμους, στους σταθμούς των μέσων συγκοινωνίας, στα εστιατόρια, στα πολυκαταστήματα, στα εμπορικά κέντρα, στα σοκάκια των μεσαιωνικών πόλεων, στους ανοικτούς ζωολογικούς κήπους, ανάμεσα στα ενδιαιτήματα των πιθήκων και των ελαφιών, στα κάστρα, στα δημαρχεία, στις δημόσιες υπηρεσίες, στα πανεπιστήμια. Παντού θα βρεις μια τουαλέτα διαθέσιμη για το κοινό. Άλλοτε δωρεάν, άλλοτε έναντι ενός μικρού φιλοδωρήματος για τους ανθρώπους που τις κρατούν καθαρές και φροντίζουν να έχουν χαρτί υγείας, σαπούνι, βρύσες που λειτουργούν. Ένας ολόκληρος πολιτισμός της τουαλέτας σε πλήρη ανάπτυξη, όχι μόνο στις πολυάνθρωπες μεγαλουπόλεις, αλλά και στα πιο ήσυχα χωριά.

Μεταφερθείτε τώρα στην Αθήνα, και φανταστείτε την ουροδόχο κύστη σας στα πρόθυρα έκρηξης ή το ορθό σας στα πρόθυρα διάρροιας. Η πιθανότητα να σας συμβεί το ατύχημα είναι 90%, εκτός αν βρίσκεστε σ’ ένα εστιατόριο, μια καφετέρια, σ’ έναν εξαιρετικά διάσημο αρχαιολογικό χώρο, στο Σύνταγμα ή στην Κοτζιά (κι εκεί, μόνο αν θέλετε να υποστείτε την οδυνηρή εμπειρία της χημικής τουαλέτας). Αν βρεθείτε σε μια τράπεζα, δεν πρέπει να διανοηθείτε να ρωτήσετε για τουαλέτα. Ένας πελάτης τραπέζης οφείλει να μην ουρεί και να μην αφοδεύει. Ο καπιταλισμός αλά ελληνικά απευθύνεται σε ανθρώπους χωρίς πεπτικό και ουροποιητικό σύστημα.

Δεν ξέρω ποια συμβολή είχαν το προτεσταντικό πνεύμα και ο καλβινισμός του γερμανικού καπιταλισμού στη σημασία που δίνει το σύστημα αυτό σ’ αυτές τις ταπεινές, σχεδόν εξοβελιστέες ανάγκες του ανθρώπινου είδους. Ενδεχομένως για τους εγχώριους οραματιστές του καθυστερημένου αστικού εκσυγχρονισμού είναι εξευτελιστικά αδιανόητο να περιλάβουν στην έννοια της αστικής (έστω) προόδου μια λεκάνη τουαλέτας, ένα καζανάκι και μερικά ρολά χαρτί υγείας. Αλλά, η αίσθησή μου είναι πως ο κατά Μαξ Βέμπερ ασκητικός καπιταλισμός που άνθισε στη Γερμανία, δεν φείδεται πρόνοιας και για τις ανώτερες ανάγκες του είδους μας, αν κρίνουμε από τις αδιάλειπτες πνευματικές εκρήξεις που διαπέρασαν τη χώρα αυτή στους αιώνες του ανθρωπισμού και των φώτων. Εκρήξεις αντιφατικές, αλλά πάντα ενδιαφέρουσες αν κρίνουμε από τη στρατιά διανοητών, από τον Λούθηρο μέχρι τον Βέμπερ και από τον Χέγκελ μέχρι τον Μαρκούζε. Οι οποίοι, υποθέτω, δεν είχαν παραιτηθεί από τις ανάγκες ούρησης και αφόδευσης.

Αυτά, εν είδει ταξιδιωτικών εντυπώσεων, χρήσιμων σε μια χώρα που το αποτελεσματικότερο μέσο αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών που διαθέτει είναι το περιεχόμενο των ουροδόχων κύστεών μας. Ίσως γι’ αυτό μας ασκεί να το συγκρατούμε. Για ώρα ανάγκης. Αν ξανακαεί η Πάρνηθα, για παράδειγμα.

ΚΙΜΠΙ

Kibi2g@yahoo.gr (και kibi-blog.blospot.com)