Η μεταφυσική του κέρδους

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 14-15/5/2022

Εχουμε φτάσει σε σημείο καμπής για τον οικονομικό πολιτισμό μας. Διακυβεύονται αξίες και σταθερές αιώνων. Πρέπει να αποφασίσουμε: Το κέρδος είναι καλό πράγμα και αξίζει να το υπερασπίσουμε ως υπέρτατο υπαρξιακό κίνητρο της παραγωγικής μας δραστηριότητας ή το αντίθετο; Το κέρδος είναι η δίκαιη επιβράβευση της επιχειρηματικότητας και οι διεκδικητές του πρέπει να υπερηφανεύονται γι’ αυτό ή αντιθέτως είναι προϊόν μιας ανήθικης, σκοτεινής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς και πρέπει να το κρύβουν κάτω από το χαλί, στα ψιλά γράμματα των ισολογισμών ή σε μια τροπική οφσόρ στον Ειρηνικό; Μήπως υπάρχει κάποιο όριο ηθικής, πολιτικής και κοινωνικής ανοχής του κέρδους και πρέπει απλώς να το βάλουμε κι αυτό στη διατίμηση; 

Οι αποσαφηνίσεις είναι απαραίτητες καθώς φαίνεται ότι με τη μεγαλοθυμία και την πυγμή του Μωυσέως η Ελλάδα θα γίνει πιθανότατα η πρώτη πραγματικά κομμουνιστική κοινωνία στην ιστορία της ανθρωπότητας, αφού προτίθεται να φορολογήσει με το ιλιγγιώδες 90% τα υπερκέρδη των ηλεκτροπαραγωγών, άρα να προβεί στη σχεδόν ολοσχερή απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών, υποχρεώνοντας τα αποκαΐδια της ουτοπίας να σκίσουν τις επαναστατικές περγαμηνές τους. Να τα απαλλοτριώσει, εφόσον βέβαια μετρηθούν, ζυγιστούν και ευρεθούν επαρκή. Διότι ακούμε ακόμη στ’ αυτιά μας την αγωνιώδη ανάσα του Αδώνιδος και τελικώς τον ανακουφιστικό αναστεναγμό του πριν κραυγάσει στεντορείως «Να, είδατε, δεν υπάρχουν υπερκέρδη!». 

Μισό, δεν έχουμε καταλάβει, θέτε ή δεν θέτε να υπάρχουν υπερκέρδη στην ενέργεια; Θέτε ή δεν θέτε να αποδώσει το ενεργειακό καζίνο, όπως έχει γίνει σε πολλές καθωσπρέπει μη κομμουνιστικές, εντελώς καπιταλιστικές χώρες της Ε.Ε, κατιτίς από τα δισεκατομμύρια που ενθυλάκωσε από την απογείωση των τιμών στο ρεύμα, στο αέριο, στο πετρέλαιο, ακόμη και στον αέρα τον κοπανιστό (αιολικά) και στον τζάμπα ήλιο (φωτοβολταϊκά); Διότι, έτσι όπως εξελίσσεται το πράγμα, αν πάρουμε τοις μετρητοίς και τις αγωνιώδεις προσπάθειες των καλών συναδέλφων του σχετικού ρεπορτάζ να μας πείσουν πόσο έξω έχει πέσει ακόμη και στους ισχνούς υπολογισμούς της η ΡΑΕ και πόσο μέσα έχουν μπει οι καημένες οι εταιρείες για να δώσουν εκπτώσεις στους πελάτες τους, τη βλέπω τη δουλειά: θα κάνουμε έρανο υπέρ παρόχων και, αντί φορολόγησης των υπερκερδών τους, μάλλον θα φορολογηθούμε εμείς για την κάλυψη των υπερ-ζημιών τους. Τι νομίζετε, εκκλησία κλέβουμε με όσα πληρώνουμε στους λογαριασμούς ρεύματος. 

Σ’ αυτή την ιλαροτραγωδία που εκτυλίσσεται εδώ και μήνες για το αν υπάρχουν ή όχι υπερ-κέρδη (ή υπερ-έσοδα, όπως κατ’ ευφημισμόν βαφτίζεται η απροσδιόριστης πηγής υπεραξία που καταλήγει στα ταμεία των ενεργειακών εταιρειών), αποκαλύπτεται η μυστικιστική, μεταφυσική και τελικά σχιζοειδής σχέση των επιχειρήσεων με το κέρδος. Αν και το κέρδος είναι το απόλυτο κίνητρο της επιχειρηματικότητας, η λογιστική και δημόσια αποτύπωσή του, η κοινωνικοποίησή του τελικά περνάει από άλλα φίλτρα. 

Οταν οι επιχειρηματικοί κολοσσοί απευθύνονται στις αγορές, στους επενδυτές, στους παίκτες των χρηματιστηρίων, στις τράπεζες, στα επενδυτικά κεφάλαια, στους μετόχους, τότε το κέρδος είναι μια αυταξία προς προβολή, επίδειξη, συχνά και προς τεχνητή μεγέθυνση, δηλαδή παραφούσκωμα. Εκεί και τότε υλοποιείται η οξυδερκής παρατήρηση του Ανταμ Σμιθ ότι για τους πλουσίους η κυριότερη ψυχολογική λειτουργία του πλούτου έγκειται στην επίδειξή του. Λειτουργικά κέρδη, οργανικά κέρδη, κέρδη EBITDA, p/e, μηνιαία, τριμηνιαία, ετήσια, όσα μυστικιστικά και δυσανάγνωστα ονόματα κι αν τους δώσουμε, τα κέρδη πρέπει να προβάλλονται, να γαργαλάνε προσδοκίες υπεραποδόσεων, ανόδου των μετοχών και δελεαστικών μερισμάτων σε επενδυτές και μετόχους. Ο κανόνας είναι πως το κέρδος φέρνει κέρδος, κι εδώ δεν χρειάζεται καμιά πρόθεση «υπέρ» ή «υπό», δεν υπάρχει διατίμηση και όριο, τα κέρδη μπορούν να αυξάνονται 10%, 100%, 1000%, 10.000%, απεριόριστα. 

Αλλά όταν το κέρδος πρέπει να εμφανιστεί ενώπιον της κοινωνίας, μπροστά στον μισθωτό της επιχείρησης που ζητάει αύξηση για τη σκληρή δουλειά του, μπροστά στον καταναλωτή που απορεί για την αύξηση της τιμής του προϊόντος ή της υπηρεσίας που του παρέχει η επιχείρηση, μπροστά στον προμηθευτή που ζητάει την εξόφλησή του για πρώτες ύλες και υλικά, στην τράπεζα, που ζητάει τα δόση των δανείων που παρέχει και, κυρίως, μπροστά στη φορολογική Αρχή, δηλαδή στο κράτος που καλείται να παίξει στοιχειωδώς τον ρόλο του ως μέγα αναδιανεμητή του πλούτου, τότε μυστηριωδώς το κέρδος εξαφανίζεται. Συρρικνώνεται ψοφοδεές και ασήμαντο στο μικρότερο δυνατό μέγεθος. Πετά από πάνω του κάθε τι περιττό και επιβαρυντικό –τόκους, φόρους, αποσβέσεις, έξοδα, αμοιβές διοίκησης, απαλλαγές, αναβαλλόμενες φορολογίες– κρύβεται σε περίεργους κωδικούς, σε ακατάληπτους ισολογισμούς, σε βολικές νομοθετικές ρυθμίσεις, ταξιδεύει σε θυγατρικές του εξωτερικού, διακτινίζεται σε υπεράκτιους τραπεζικούς λογαριασμούς, αλλάζει φορολογική πατρίδα, κυνηγώντας τον χαμηλότερο ή μηδενικό συντελεστή. Ιδεωδώς, το κέρδος, η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού, το κατά τεκμήριο κίνητρο οικονομικής «προόδου», μεταμορφώνεται σε μια ξεγυρισμένη ζημιά, μια μαύρη τρύπα την οποία το κράτος –άρα οι φορολογούμενοι– συχνά οφείλουν να καλύψουν σε χρήμα ή σε είδος. Γιατί τι θα γενούμε αν καταρρεύσουν τα επιχειρηματικά βάθρα της κοινωνίας; 

Αποφασίστε, φίλοι μου, γιατί έχουμε ζαλιστεί: Είναι καλό καγαθό πράγμα το κέρδος ή είναι έγκλημα καθοσιώσεως; Θα το διατυμπανίζετε ή θα το εξαφανίζετε; Θα αποδίδετε το ελάχιστο που σας αναλογεί στα φορολογικά έσοδα του κράτους ή θα συνεχιστεί επ’ άπειρον ο αναγκαστικός «έρανος» των υποτελών προς τους επιτελείς, των κάτω προς τους πάνω, των φτωχών προς τους πλούσιους; Μάλλον το δεύτερο, ε; 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Πιττακός Υρραδίου Λέσβιος έφη· παρακαταθήκας απόδος. Ανέχου υπό των πλησίον μικρά ελαττούμενος. Τον φίλον κακώς μη λέγε, μηδ᾽ ευ τον εχθρόν· ασυλλόγιστον γαρ το τοιούτον. Δεινόν συνιδείν το μέλλον, ασφαλές το γενόμενον. Πιστόν γη, άπιστον θάλασσα. Απληστον κέρδος. Κτήσαι αίδια· ευσέβειαν, παιδείαν, σωφροσύνην, φρόνησιν, αλήθειαν, πίστιν, εμπειρίαν, επιδεξιότητα, εταιρείαν, επιμέλειαν, οικονομίαν, τέχνην.

Δημητρίου Φαληρέως, «Των Επτά Σοφών Αποφθέγματα»